Cichy dyrygent organizmu. Jak mózg i hormony grają w jednym rytmie?

Oś podwzgórze-przysadka-gonady to złożony układ sprzężeń zwrotnych, który zapewnia harmonię między produkcją hormonów, ich wydzielaniem a działaniem w tkankach docelowych. W tym procesie najpierw podwzgórze, zlokalizowane w mózgu, wydziela gonadoliberynę (GnRH), pobudzając przysadkę mózgową do wydzielania dwóch kluczowych hormonów: FSH i LH. Te z kolei działają na gonady - jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn - stymulując wytwarzanie hormonów płciowych: estrogenów i testosteronu.

Cały ten układ działa w rytmie dynamicznej pętli zwrotnej. Hormony produkowane przez gonady wysyłają sygnały do mózgu, który - w zależności od sytuacji - przyspiesza lub hamuje ich wydzielanie. To dzięki temu systemowi ciało zachowuje subtelną równowagę hormonalną, reagując na zmiany wieku, cyklu czy stresu.

FSH, czyli hormon folikulotropowy, wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej, odgrywa kluczową rolę w dojrzewaniu pęcherzyków jajnikowych u kobiet. Wspiera też produkcję estradiolu i progesteronu, a jego najwyższe stężenie obserwuje się tuż przed owulacją. U mężczyzn FSH odpowiada za produkcję nasienia oraz białek wiążących hormony płciowe.

Poziom FSH bada się m.in. przy diagnostyce zaburzeń miesiączkowania, niepłodności czy przedwczesnej menopauzy. Warto pamiętać, że na jego poziom mogą wpływać niektóre leki, dlatego interpretację wyników zawsze należy skonsultować z lekarzem.

LH, czyli hormon luteinizujący, współdziała z FSH, tworząc duet kontrolujący cykl rozrodczy. U kobiet odpowiada za owulację - gwałtowny wzrost jego poziomu (tzw. pik LH) jest sygnałem dla jajnika do uwolnienia komórki jajowej. U mężczyzn LH pobudza produkcję testosteronu w jądrach.

Jego wydzielanie jest precyzyjnie kontrolowane przez gonadoliberynę (GnRH) oraz hormony płciowe - progesteron i testosteron. Gdy ich stężenie rośnie, poziom LH spada, a gdy maleje - mózg wysyła sygnał do ponownego pobudzenia przysadki. Badanie LH pomaga m.in. w monitorowaniu owulacji i diagnozowaniu niepłodności.

Estradiol to najważniejszy estrogen, produkowany głównie w jajnikach, ale w niewielkich ilościach także u mężczyzn. Kształtuje żeńskie narządy płciowe, wpływa na dojrzewanie komórek jajowych i przygotowuje błonę śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki.

Jednocześnie ma ogromny wpływ na samopoczucie - poprawia nastrój, wspiera koncentrację i chroni kości przed osteoporozą. U mężczyzn odpowiada za ruchliwość plemników, a więc i płodność. Zaburzenia poziomu estradiolu mogą objawiać się rozdrażnieniem, bezsennością czy zmianami cyklu miesiączkowego.

Testosteron, choć uznawany za "męski hormon", występuje także u kobiet. U panów produkowany jest głównie przez jądra pod wpływem LH, a u kobiet przez jajniki i nadnercza. Odpowiada za rozwój mięśni, siłę, libido, a także poziom energii i nastrój.

Niski poziom testosteronu może prowadzić do obniżenia płodności, problemów z koncentracją czy spadku motywacji. U kobiet jego nadmiar może być z kolei objawem zespołu policystycznych jajników (PCOS). To kolejny dowód na to, jak ważna jest równowaga hormonalna.

Układ hormonalny działa jak precyzyjny zegar - wystarczy jednak niewielkie zaburzenie, by cały mechanizm się rozstroił. Zbyt niski lub zbyt wysoki poziom hormonów może prowadzić do bezpłodności, wahań nastroju, zaburzeń metabolicznych, a nawet problemów z kośćmi i skórą.

Współczesna medycyna pozwala dziś dokładnie zbadać poziom poszczególnych hormonów i przywrócić równowagę za pomocą terapii hormonalnej lub modyfikacji stylu życia.

Hormony, choć niewidoczne, wpływają na każdy aspekt naszego życia - od cyklu snu po emocje. Regularne badania i obserwacja sygnałów wysyłanych przez ciało pozwalają wychwycić zaburzenia na wczesnym etapie. Jeśli więc zauważysz zmiany w cyklu, nastroju czy energii, warto skonsultować się z endokrynologiem. Utrzymanie równowagi hormonalnej to jeden z kluczy do długotrwałego zdrowia i dobrego samopoczucia.

Źródła: 

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/172383,hormon-folikulotropowy 

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/173849,estradiol 

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/173855,hormon-luteinizujacy-lutropina 

https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=774 

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W, Solnica B.. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej wyd. 5., Edra Urban & Partner, Wrocław 2022. 

CZYTAJ TEŻ:

Duet, który musisz zbadać przed zimą. Razem odpowiadają za odporność i poziom energii

Przesilenie jesienne? Spróbuj harmonizującej kawy według diety pięciu przemian

Objawy inne niż u mężczyzn. W tym wieku wzrasta ryzyko zawałów i udarów u kobiet