Spis treści:
- Czym jest czerniak?
- Czerniak w statystykach
- Jak wygląda czerniak?
- Rozpoznanie czerniaka
- Czerniak a badania krwi
- Leczenie czerniaka
Czym jest czerniak?
Czerniak to złośliwy nowotwór skóry, wymieniany często obok raka podstawnokomórkowego i raka płaskonabłonkowego. Nie jest rakiem - jest to określenie zarezerwowane dla nowotworów złośliwych wywodzących się z tkanki nabłonkowej. Sam czerniak wywodzi się z melanocytów - komórek barwnikowych skóry, które nie powstają z tej samej tkanki, co nabłonek. Najczęstszą postacią czerniaka są czerniaki skóry, choć zdarzają się również czerniaki błon śluzowych, gałki ocznej i czerniaki z nieznanego ogniska pierwotnego.
Czerniaki stanowią od 5 do 7 proc. nowotworów złośliwych skóry człowieka. Przyczyny ich rozwoju nadal pozostają niewyjaśnione - znaczenie mają z pewnością zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe.
Wśród czynników ryzyka wymienia się:
- obciążenie rodzinne,
- zachorowanie w przeszłości na raka skóry,
- liczne znamiona barwnikowe (tzw. pieprzyki),
- jasną skórę, jasne lub rude włosy, niebieskie oczy,
- okresowe, intensywne narażenie na promieniowanie UV (słońce, solarium),
- ciężkie oparzenia słoneczne w przeszłości.
Czerniak w statystykach
Co roku na świecie rozpoznaje się nawet kilkaset tysięcy przypadków czerniaka. W 2022 roku zdiagnozowano 330 tys. przypadków, a prawie 60 tys. osób zmarło z powodu tej choroby. W Polsce każdego roku stwierdza się nawet 4 tys. nowych zachorowań.
Niemal połowa wykrywanych w Polsce czerniaków diagnozowana jest w zaawansowanym stadium. Sam czerniak jest przyczyną 75 proc. zgonów spowodowanych nowotworami złośliwymi skóry. Szacuje się, że liczba zachorowań na czerniaka podwaja się co 10 lat. Największa zachorowalność występuje w Australii. W Polsce zachorowalność i umieralność rokrocznie rośnie (odpowiednio o 10 i 8 proc.).
Zobacz również:
Jak wygląda czerniak?
Podejrzenie czerniaka skóry nasuwać się może, gdy de novo (na skórze niezmienionej) lub na podłożu znamienia barwnikowego (pieprzyka) rozwinęły się zmiany skórne: zgrubienie, zmiana zabarwienia i kształtu, świąd, wystąpienie krwawienia. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami wczesnego wykrywania nowotworów możliwość rozwoju czerniaka ocenia się według algorytmu ABCDE, który opisuje niepokojące objawy. Algorytm ten może służyć w celu wstępnej identyfikacji znamion:
- A - oznacza asymetrię znamienia barwnikowego;
- B - oznacza nieregularne lub niewyraźne brzegi zmiany;
- C - od angielskiego "color" dotyczy zmiany koloru - wystąpienie czarnego, ciemnobrązowego lub niebieskiego zabarwienia, bądź utrata barwnika;
- D - odnosi się do angielskiego słowa "diameter" - średnica. Podejrzenie powinny wzbudzić zmiany o średnicy powyżej 6 mm;
- E - oznacza ewolucję znamienia - to, czy zmienia się jego kształt, występują guzki, pojawia się otoczka, zwiększa się rozmiar zmiany itd.
Rozpoznanie czerniaka
Rozpoznania czerniaka dokonuje lekarz - dermatolog. Przeprowadza on oględziny znamienia przez szkło powiększające i specjalne urządzenie - dermatoskop. Dermatoskop umożliwia dostrzeżenie szczegółów i częściowo głębszych warstw zmiany, ponieważ posiada wbudowane oświetlenie i dziesięciokrotne powiększenie. Rozpoznanie czerniaka musi być potwierdzone badaniem cytologicznym (wymaz z owrzodzenia) lub histopatologicznym usuniętej zmiany. Lekarz może zlecić badania dodatkowe - USG węzłów chłonnych i RTG klatki piersiowej, aby wykluczyć bądź potwierdzić obecność przerzutów nowotworowych.
Czerniak a badania krwi
W procesie diagnozowania czerniaka przydatne są badania krwi. Zwykle lekarz prowadzący zleca komplet badań podstawowych - morfologię krwi, próby wątrobowe itp. Szczególnie istotne są jednak dwa badania, które bezpośrednio umożliwiają ocenę progresji nowotworu, jak również skuteczności zastosowanego leczenia. Mowa tutaj o aktywności dehydrogenazy mleczanowej (LDH) i stężeniu białka S100.
LDH to enzym znajdujący się w niemal wszystkich komórkach organizmu. Największe stężenie obserwuje się w mięśniach, sercu, nerkach, płucach i mózgu. LDH bierze udział w metabolizmie glukozy. Gdy dochodzi do uszkodzenia i rozerwania komórek, dehydrogenaza mleczanowa uwalniana jest z nich do krwi, gdzie cechuje się zwiększoną aktywnością. W przypadku czerniaka jest to sygnał progresji nowotworu i występowania przerzutów.
Białko S100 należy do rodziny białek niskocząsteczkowych wiążących wapń. Fizjologicznie występuje ono m.in. w melanocytach. S100 jest uznanym markerem czerniaka - jego zwiększone stężenie wskazuje na obecność czerniaka, jego progresję lub przerzuty.
Zastosowanie S100 i LDH umożliwia ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia czerniaka, jak również ocenę progresji nowotworu i skuteczności jego leczenia. Z tego względu markery te stanowią nieodłączny element diagnostyki czerniaka.
Leczenie czerniaka
W przypadku potwierdzenia diagnozy czerniaka istotne jest szybkie rozpoczęcie leczenia. Podstawą jest zabieg chirurgiczny - całkowite wycięcie ogniska pierwotnego. Usuwa się zmiany z odpowiednim marginesem zdrowej tkanki. W sytuacji stwierdzenia przerzutów do węzłów chłonnych wykonuje się limfadenektomię (wycięcie węzłów chłonnych). Rewolucją w leczeniu czerniaka okazało się leczenie immunologiczne, które obecnie jest refundowane i dostępne w ramach programów lekowych w Polsce. Najnowsze badania wskazują na korzyść terapeutyczną związaną z leczeniem immunologicznym jako uzupełnieniem po chirurgicznym usunięciu czerniaka.
Źródła:
https://www.zwrotnikraka.pl/czerniak-objawy-raka-skory/.
https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/nowotwory_skory/74371,czerniak.
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/171840,dehydrogenaza-mleczanowa-ldh.
https://www.akademiaczerniaka.org/dla-pacjentow/diagnoza-leczenie-lista-osrodkow/przerzuty.
CZYTAJ TAKŻE:
Wykrywa wczesne komórki nowotworowe. Kiedy robi się badanie markerów nowotworowych?
To najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet. Wiele czynników zwiększa ryzyko
