Zgrany kwartet witamin. Tak działają witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Mimo że witaminy występują w organizmie w niewielkiej ilości, są niezbędne do prawidłowego zachodzenia procesów metabolicznych i funkcjonowania organizmu. Witaminy A, D, E i K należą do rozpuszczalnych w tłuszczach, co oznacza, że nie są tracone wraz z wodą zawartą w pocie lub moczu i łatwo kumulują się w organizmie - zwykle w wątrobie i tkance tłuszczowej. Dzięki temu, z jednej strony trudniej doprowadzić do niedoborów, a z drugiej łatwiej przesadzić z ich suplementacją.

Witamina A właściwie nie jest jedną substancją. Pod tą nazwą kryje się kilka związków zaliczanych do karotenoidów, z których najważniejszy to retinol. Rola witaminy A w organizmie jest stosunkowo dobrze poznana, wśród jej najważniejszych funkcji wymienia się:

• umożliwienie widzenia po zmroku;
• udział w licznych reakcjach immunologicznych;
• przyczynianie się do utrzymania prawidłowego metabolizmu żelaza;
• budowanie czerwonych krwinek;
• utrzymanie potencji u mężczyzn;
• podtrzymywanie struktury błon komórkowych;
• pomoc w zachowaniu zdrowia skóry.

Witaminę A znajdziemy m.in. w marchwi, wątróbce, szpinaku, jarmużu i nabiale. Uważa się, że jej niedobory występują relatywnie rzadko. Stanami, które do nich predysponują, są: starszy wiek, alkoholizm, palenie papierosów i ciąża. Charakterystycznymi objawami niedostatecznej ilości witaminy A w organizmie są: pogorszenie się kondycji skóry - jej wysychanie i pojawianie się wykwitów, osłabione widzenie w ciemności, wypadanie włosów, wysychanie oczu i zahamowanie wzrostu.

Witaminę D kojarzymy przede wszystkim z utrzymaniem gospodarki wapniowej, a co za tym idzie - ze zwiększeniem stopnia mineralizacji kości i zmniejszeniem ryzyka wystąpienia osteoporozy. Poza tym ma również inne role, z których najważniejsze to:

• udział we wzroście i remodelingu kości;
• działanie przeciwzapalne;
• utrzymanie zdrowych zębów;
• zmniejszanie częstotliwości występowania chorób autoimmunologicznych;
• wsparcie pracy mięśni szkieletowych.

Za główne źródła witaminy D uchodzą: jaja, masło, sery, mleko oraz ryby morskie. W Europie niedobory witaminy D występują bardzo często i są przyczyną krzywicy lub osteomalacji. Źródła naukowe donoszą, że długotrwały niedobór witaminy D może przyczyniać się do rozwoju zespołu metabolicznego, którego komponentami są: otyłość, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca. Zbyt mała ilość tej witaminy jest również stwierdzania u chorych na nowotwory - dlatego podejrzewa się, że działa antykancerogennie.

Witamina E uchodzi za jeden z najsilniejszych antyoksydantów, czyli związków hamujących utlenianie. Ma to znaczenie zwłaszcza w kontekście tłuszczów znajdujących się w błonach komórkowych i we krwi. Dzięki swojej aktywności związek obniża stężenie LDL, czyli tzw. "złego" cholesterolu, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka rozwoju miażdżycy. Dodatkowo witamina E:   

• wspomaga prawidłowe działanie układu rozrodczego;
• zapobiega występowaniu zmian skórnych;
• redukuje szansę na wystąpienie zmian nowotworowych (zwłaszcza w połączeniu z witaminą A i C).

Naturalnym źródłem tego związku są głównie oleje roślinne: słonecznikowy, rzepakowy, kukurydziany. Nie brakuje jej także w: migdałach, orzechach, ziarnach zbóż oraz sałacie i szpinaku. Niedoborom witaminy E sprzyja zażywanie tabletek antykoncepcyjnych, hormonów tarczycy, leków przeczyszczających, związków żelaza, a także palenie papierosów. Chociaż witamina E jest odporna na działanie wysokich temperatur, to ulega zniszczeniu podczas mrożenia i ekspozycji na słońce oraz tlen, dlatego produkty, które mają ją w swoim składzie, warto przechowywać w ciemnym miejscu. Braki witaminy E w organizmie można podejrzewać u osób skarżących się na: zmęczenie, zwiększoną podatność na infekcje, problemy z płodnością i osłabienie koncentracji.

Witamina K:

• uczestniczy w syntezie protrombiny potrzebnej w procesie krzepnięcia;
• wspomaga metabolizm układu kostnego;
• przeciwdziała chorobom układu krążenia;
• zmniejsza powikłania: hemofilii, degradacji komórek nerwowych i osteoporozy.

Witamina K w największej ilości znajduje się w: brukselce, sałacie, szpinaku, kapuście i kalafiorze. Jej niedobór wiąże się przede wszystkim z problemami w gojeniu się ran, trudnościami z mineralizacją kości i biegunkami.

Niedobory witamin wiążą się z licznymi powikłaniami. Pacjenci często zgłaszają się do lekarza z niespecyficznymi objawami takimi jak: martwica rogówki (niedobór witaminy A), demineralizacja kości i zaburzenia wzrastania (deficyt witaminy D), przedwczesne starzenie się skóry (niedobór witaminy E), zaburzenia pracy jelit i wydłużone krzepnięcie (niedobór witaminy K), a także problemami ze strony układu oddechowego i moczowego, komplikacjami neurologicznymi i zanikami mięśni. Jeśli po dokładnej diagnostyce okaże się, że są one wynikiem niedostatecznej ilości witamin w organizmie, czego nie można skorygować zmianą diety, warto rozważyć suplementację ADEK. Pamiętaj, żeby nie robić tego na własną rękę. Skorzystaj z pomocy lekarza lub dietetyka, którzy pomogą ci wybrać bezpieczny produkt o potwierdzonej jakości i powiedzą, jak stosować dany specyfik. Przedawkowanie ADEK prowadzi do hiperwitaminozy, która manifestuje się: bólem głowy, utratą apetytu, zmianami dermatologicznymi, nudnościami i osłabieniem.

Źródła:

Stevens SL. Fat-Soluble Vitamins. Nurs Clin North Am. 2021 Mar; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33549284/.

Sizar O, Khare S, Goyal A, Givler A. Vitamin D Deficiency. 2023 Jul 17. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30335299/.

J. Czech-Kowalska, Suplementacja witaminą D u dzieci - wskazówki praktyczne, Forum Pediatrii Praktycznej,  https://forumpediatrii.pl/artykul/suplementacja-witamina-d-u-dzieci-wskazowki-praktyczne.

Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, red. H. Szajewska, A. Horvath, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.

CZYTAJ TAKŻE: 

Tak też objawia się niedobór witaminy D. Nieoczywiste symptomy

Najlepsze źródła witaminy E. Utrzymasz w ryzach cholesterol, ochronisz skórę przed starzeniem

Nadmiar witaminy A uszkadza organizm. Cierpią kości, śledziona i skóra