Zawsze dla innych, nigdy dla siebie – skąd bierze się potrzeba ciągłego zadowalania?

Brzmi znajomo? Wielu z nas funkcjonuje podobnie - zawsze dla innych, nigdy dla siebie. Psychologowie określają to mianem syndromu people pleaser (inaczej: syndrom zadowalania innych). To coś więcej niż zwykła uprzejmość. Osoby takie odczuwają wewnętrzny przymus uszczęśliwiania wszystkich wokół, często kosztem własnego komfortu. Biorą na siebie zadania, których nie chcą, bo nie umieją odmówić. Za wszelką cenę unikają konfliktów, starają się spełniać cudze oczekiwania. Oto kilka charakterystycznych zachowań, które mogą świadczyć o tym, że tkwimy w pułapce ciągłego zadowalania innych:

• Trudność z mówieniem "nie" - odmowa wywołuje lęk i poczucie winy. People pleaser zgadza się na każdą prośbę, nawet kosztem własnego czasu, energii, a nieraz zdrowia.
• Ciągłe przepraszanie - "przepraszam" pada z ust takiej osoby automatycznie, nawet gdy wina obiektywnie nie leży po jej stronie.
• Unikanie konfliktów - zgadza się z innymi, tłumi własne zdanie i prawdziwe emocje, byle nie wywoływać sporów.
• Potrzeba bycia lubianym - poczucie własnej wartości people pleasera zależy od opinii otoczenia. Najmniejsza krytyka czy sygnał odrzucenia boli go wyjątkowo mocno.
• Zaniedbywanie siebie - w pogoni za tym, by wszystkim było dobrze, "zadowalacz" ignoruje własne potrzeby i pragnienia.
• Branie odpowiedzialności za cudze emocje - czuje się odpowiedzialny za emocje innych. Smutek czy złość bliskich odbiera jako własną porażkę i natychmiast próbuje temu zaradzić.
• Perfekcjonizm w relacjach - często wydaje jej się, że musi być idealna, by zasłużyć na miłość i akceptację. Boi się, że najmniejszy błąd zniszczy opinię "dobrego człowieka".

Co sprawia, że niektórzy z nas wyrastają na takich wiecznych "ludzi do rany przyłóż"? Specjaliści podkreślają, że korzenie syndromu people pleasera najczęściej sięgają wczesnych doświadczeń życiowych. Dziecko, które widzi, że dostaje od rodziców miłość i uwagę tylko wtedy, gdy jest grzeczne, pomocne i spełnia oczekiwania dorosłych, uczy się podporządkowywać potrzeby innych ponad własne. Taki warunkowy model akceptacji sprawia, że już jako dorosły wciąż boi się odmawiać - podświadomie czuje, że miłość trzeba sobie "zasłużyć" dobrym zachowaniem. Podobny mechanizm powstaje, gdy maluch dorasta w domu z narcystycznym lub emocjonalnie niedojrzałym rodzicem. Widząc, że matka czy ojciec skupiają się wyłącznie na sobie, dziecko przestaje upominać się o swoje potrzeby i stara się zadowolić rodzica. Często to jedyny sposób, by zasłużyć na ich pochwałę - więc staje się życiową strategią.

Innym źródłem wiecznej potrzeby aprobaty bywa trauma lub przemoc doświadczona w młodości. Osoba, która zaznała agresji, uczy się nadmiernie dopasowywać do innych, by uniknąć kolejnych trudnych sytuacji - to mechanizm przetrwania. Swoją rolę potrafi odegrać także surowa krytyka w domu. Jeśli rodzice wciąż stawiali dziecku poprzeczkę niebotycznie wysoko i rzadko okazywali akceptację, młody człowiek mógł nabrać przekonania, że nigdy nie jest dość dobry. W dorosłości może stale zabiegać o cudze uznanie, próbując wypełnić tę lukę. Nie bez znaczenia jest niskie poczucie własnej wartości - zakorzenione przekonanie, że "jestem gorszy", prowadzi do kompulsywnego poszukiwania aprobaty otoczenia. Swoje dokładają też wzorce kulturowe. Zwłaszcza kobietom od najmłodszych lat wpaja się, że powinny być miłe, usłużne i dbać o innych. Dziewczynki uczą się, że bardziej wypada im być opiekuńczą "dzielną pomocą domową" niż stanowczą indywidualistką. W efekcie wyrastają na dorosłe, które boją się stawiać granice z obawy przed społeczną dezaprobatą.

Paradoks syndromu people pleaser polega na tym, że osoba wiecznie miła na zewnątrz wewnątrz często nie jest szczęśliwa. Tłumi własne emocje i potrzeby, co prowadzi do narastającej frustracji i stresu. Ewa z naszej opowieści czuje przemęczenie i rozdrażnienie - niemal nie ma dla siebie czasu, bo wszystkim wokół stara się dogodzić. Żyje w ciągłym napięciu, bo przecież nigdy nie wiadomo, kiedy znów będzie "potrzebna". Po latach takiego funkcjonowania wiele osób zatraca wręcz poczucie, kim naprawdę są - tak mocno przywykli do dostosowywania się do cudzych wymagań, że mają trudność z określeniem własnych opinii, upodobań czy celów. Towarzyszy im też często poczucie osamotnienia i niedocenienia.

Kumulowane latami napięcie emocjonalne prędzej czy później szuka ujścia. Bywa, że ludzie nadmiernie ulegli wybuchają w końcu złością w najmniej oczekiwanym momencie albo popadają w stany depresyjne. Zamiast otwarcie komunikować swoje niezadowolenie, nierzadko uciekają w pasywno-agresywne zachowania - sarkastyczne uwagi czy bierny opór. Niestety, taki styl funkcjonowania przyciąga też osoby skłonne do wykorzystywania. Taka uległa osoba przyciąga tych, którzy chętnie biorą, a niewiele dają w zamian. Brak umiejętności stawiania granic sprawia, że staje się idealną ofiarą dla manipulatorów. Co gorsza, nawet gdy zdaje sobie sprawę, że jest wykorzystywana, trudno jej przerwać ten układ - potrzeba bycia potrzebnym bywa silniejsza niż zdrowy rozsądek. Otoczenie szybko przyzwyczaja się, że "ona wszystko zrobi" i rzadko docenia jej wysiłki - często wręcz im więcej od siebie daje, tym z mniejszym szacunkiem się spotyka. Dla Ewy takim zimnym prysznicem była sytuacja, gdy ciężko zachorowała i... nikt z licznych "przyjaciół", którym tyle razy pomogła, nie zapytał nawet, czy czegoś potrzebuje. Ten moment bolesnej refleksji sprawił, że postanowiła w końcu pomyśleć o sobie.

Wyjście z roli osoby żyjącej pod dyktando innych nie jest łatwe - ale możliwe. Czasem rozwiązaniem okazuje się skorzystanie z pomocy psychologa lub psychoterapeuty np. W PsychoCare. Najtrudniejszy bywa pierwszy krok: uświadomienie sobie, że coś jest nie tak i zdecydowanie, że chcemy zmiany. Dalej trzeba uzbroić się w cierpliwość, bo zmiana utrwalonych latami nawyków wymaga czasu i małych kroków. Poniżej kilka strategii, które pomagają odzyskać kontrolę nad własnym życiem:

1. Zmień perspektywę: zrozum, że stawianie siebie na pierwszym miejscu wcale nie czyni cię egoistą. Masz prawo dbać o swoje potrzeby i podejmować decyzje, które służą twojemu dobrostanowi - nawet jeśli nie wszystkim się to spodoba. Asertywność to sztuka mówienia "tak" sobie bez krzywdzenia innych.
2. Posłuchaj siebie: po latach życia pod dyktando innych wiele osób nawet nie wie, czego oni sami chcą. Warto więc poświęcić czas na ponowne poznanie siebie. Zastanów się, jakie są twoje potrzeby, pragnienia i wartości - co sprawia ci radość, a co wywołuje dyskomfort? Dobrym pomysłem jest prowadzenie dziennika i zapisywanie sytuacji, w których czujesz się dobrze lub źle z daną decyzją. Stopniowo zaczniesz wyraźniej widzieć, czego ci brakowało.
3. Ćwicz mówienie "nie": nauka asertywności najlepiej przebiega małymi krokami. Na początek spróbuj stawiać drobne granice w bezpiecznych sytuacjach - wyraź swoje zdanie w mniej istotnej sprawie, odmów drobnej przysługi, odłóż odebranie telefonu, gdy nie masz siły na rozmowę. Przekonasz się, że świat się nie zawali, a bliscy nadal cię lubią. Każde takie małe zwycięstwo dodaje odwagi, dlatego doceniaj siebie za każdy, nawet najdrobniejszy postęp.
4. Buduj własną wartość: pracuj nad tym, by źródło twojego poczucia wartości biło w tobie, a nie w opiniach innych ludzi. Spróbuj łagodniej traktować samego siebie - zamiast wiecznie wymagać perfekcji, zauważaj i celebruj swoje małe sukcesy. Pomyśl, co lubisz w sobie, jakie są twoje mocne strony. Gdy zaczniesz je dostrzegać, łatwiej będzie ci uwierzyć, że zasługujesz na szacunek i troskę - także od siebie samego.
5. Znajdź wsparcie: zmiana głęboko zakorzenionych schematów bywa trudna w pojedynkę. Warto podzielić się swoimi odczuciami z kimś zaufanym - partnerem, przyjaciółką albo profesjonalistą. Psychoterapia potrafi zdziałać cuda w wychodzeniu z roli people pleasera - uczy asertywności, pomaga zrozumieć wpływ dawnych doświadczeń na obecne relacje oraz odkryć własne potrzeby. Czasem już kilka sesji może otworzyć oczy na niszczące schematy.

Na szczęście to motto nie musi być wyrokiem na całe życie. Choć potrzeba akceptacji tkwi w nas głęboko, można nauczyć się ją okiełznać. Stawiając pierwsze nieśmiałe kroki ku asertywności i szacunkowi do samego siebie, z czasem odzyskujemy wewnętrzną wolność. A prawdziwi przyjaciele i bliscy? Oni tę przemianę uszanują - i być może nawet polubią nową, bardziej szczęśliwą wersję nas samych.