Badania profilaktyczne to temat, który dotyczy ciebie. Mimo że współczesne życie, przypominające niekończący się maraton, tworzy odmienne wrażenie. Bo dziś toczy się ono błyskawicznie, od wczesnego ranka po późne wieczory. Dzieci, dom, praca, inni... A gdzie w tym wszystkim ja? No właśnie, najczęściej na samym końcu kolejki. A przecież profilaktyka jest obecnie dosłownie na wyciągnięcie ręki. Wystarczy po nią sięgnąć. Badania profilaktyczne organizowane są w bardzo wielu miejscach, nawet w galeriach handlowych. Niedawno PZU Zdrowie organizowało w galerii handlowej Westfield Arkadia specjalną Strefę Zdrowia, w której nożna było zmierzyć poziom witaminy D3, skonsultować się z ginekologiem lub fizjoterapeutą uroginekologicznym i nauczyć samobadania piersi od położnej nawet przy okazji zakupów.
Ciało do ciebie mówi. Posłuchaj
Badania profilaktyczne to nic innego jak komunikacja z ciałem. Ciałem, które mówi do ciebie nieustannie. Na przykład poprzez bardziej lub mniej subtelne zmiany czy różnego rodzaju objawy. W tym sensie regularne badania to jak dialog: najpierw słuchamy, później reagujemy.
"Dziś nie mam czasu", "Pójdę w przyszłym tygodniu", "Póki co jest OK". Brzmi znajomo, prawda? Pierwszym krokiem jest przekroczenie wymówek.
Następny element to regularność. Brzmi groźnie? Nic z tych rzeczy! W tym przypadku regularność oznacza badania raz w roku lub rzadziej. Szybko wybierz więc konkretny dzień, swój "badaniowy dzień", i trzymaj się go. Ten mały rytuał całkowicie zmieni twoje podejście z "czegoś, co muszę zrobić" w "coś, co celebruję".
Pier(w)si w trosce o zdrowie
Kiedy mówimy o profilaktyce kobiet, jednym z jej kluczowych obszarów są badania piersi. Z jednej strony ze względu na ryzyko zachorowania, z drugiej - na ogromne szanse skutecznego leczenia, jeśli chorobę wykryje się odpowiednio wcześnie. Rak piersi to najczęściej diagnozowany nowotwór u kobiet, ale też jeden z najlepiej rokujących, gdy zostanie rozpoznany na wczesnym etapie[1].
Dlatego tak istotna jest mammografia oraz USG piersi - badania, które potrafią wykryć zmiany, zanim staną się wyczuwalne lub widoczne gołym okiem. To właśnie dzięki nim można zdiagnozować chorobę na samym początku, kiedy leczenie jest najskuteczniejsze, a szanse na całkowite wyzdrowienie - naprawdę wysokie.
Badania w gabinecie to oczywiście bardzo ważna część, ale nie należy zapominać o tym, co możesz zrobić sama w domu. Jedną z takich czynności pozostaje samobadanie piersi. Taką obserwację warto wykonywać przynajmniej raz w miesiącu i za pomocą dotyku sprawdzać, czy nie pojawiły się guzki, zmiany kształtu, tkliwość czy nierówności, a także czy skóra wygląda tak jak zawsze. Tego typu obserwacja pozwala rozpoznać odstępstwa od normy i w razie czego szybko zareagować.
Dalsza część tekstu pod infografiką
Organizm pod czujnym okiem specjalistów, czyli cytologia oraz profilaktyka zmian skórnych
Do mammografii oraz USG piersi dołączają inne niezwykle istotne badania profilaktyczne, które pozwalają kobietom dbać o zdrowie w sposób kompleksowy.
Cytologia, czyli badanie szyjki macicy, jest jednym z najskuteczniejszych sposobów wczesnego wykrywania zmian przednowotworowych i raka szyjki macicy. Regularnie wykonywana pozwala wykryć nawet niewielkie, początkowe zmiany, zanim staną się zagrożeniem dla życia. Mówimy więc o realnej szansie na szybkie i skuteczne leczenie, a także o minimalizacji ryzyka poważnych powikłań.
Nie mniej ważna pozostaje profilaktyka zmian skórnych. Otóż skóra w wielu przypadkach to pierwsze miejsce, gdzie objawia się choroba nowotworowa, na przykład czerniak. A regularne kontrole znamion i pieprzyków pozwalają zauważyć niepokojące zmiany, zanim staną się groźne. Wystarczy obserwacja i konsultacja dermatologiczna, aby wykryć wczesne sygnały i zapobiec poważnym konsekwencjom.
To nie wszystko! Badania, które każda kobieta powinna wykonywać niezależnie od wieku
Szeroko rozumiana profilaktyka to także badania podstawowe, które dobrze jest wykonywać niezależnie od wieku. Każde z nich jest jak fragment układanki - razem tworzą całościowy obraz zdrowia.
- Ogólne badanie moczu. Sprawdza funkcjonowanie układu moczowego i nerek. Może wykryć stan zapalny, infekcję czy zaburzenia w filtracji.
- Morfologia pełna. Daje obraz całej krwi, a więc poziomu czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi. Może wskazywać na anemię, stany zapalne lub inne zaburzenia hematologiczne.
- OB. Prosty wskaźnik ogólnego stanu zapalnego w organizmie.
- Badanie glukozy. Pozwala wykryć podwyższony poziom cukru, stan przedcukrzycowy lub cukrzycę.
- Pomiar elektrolitów. Kontrola sodu, potasu, chlorków i innych pierwiastków, ważnych dla pracy mięśnia sercowego, nerwów, równowagi wodno-elektrolitowej.
- Lipidogram. Profil cholesterolu i triglicerydów - pomaga ocenić ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
- Pomiar ALT i AST. Może wskazać przeciążenie wątroby lub jej uszkodzenie.
- Stężenie mocznika. Pokazuje, jak pracują nerki oraz czy nie ma nadmiernego rozpadu białek.
- Badanie poziomu kreatyniny. Kolejny wskaźnik funkcji nerek.
- Badanie stężenia kwasu moczowego. Ponadnormatywne może wskazywać na skłonność do dny moczanowej lub zaburzeń metabolicznych.
- Badanie TSH. Bardzo ważne, ponieważ zaburzenia tarczycy są u kobiet częste i bywają nieoczywiste.
Badania dostosowane do wieku
Na badania profilaktyczne dobrze jest patrzeć również przez pryzmat wieku. Dlaczego? Ponieważ w różnych dekadach życia zmienia się to, czego szczególnie powinnyśmy pilnować.
Po 20. roku życia. To czas, gdy wchodzisz w pełną dorosłość zdrowotną i uczysz się dbać o swoje ciało w sposób świadomy i systematyczny. Oprócz podstawowych badań wykonywanych niezależnie od wieku, warto wprowadzić kilka dodatkowych nawyków profilaktycznych. Regularne samobadanie piersi raz w miesiącu - najlepiej od trzeciego do piątego dnia po miesiączce - pozwala wcześnie wychwycić ewentualne niepokojące zmiany. Raz w roku powinno się odbyć wizytę u internisty, połączoną z pomiarem ciśnienia tętniczego i kontrolą masy ciała, a także wykonać badanie ginekologiczne z cytologią. Natomiast profilaktyka skóry obejmuje kontrolę znamion i pieprzyków u dermatologa, a badanie palpacyjne piersi przez lekarza - stanowi uzupełnienie samobadania. Dodatkowo: USG jamy brzusznej co kilka lat.
Po 30. roku życia. W tym okresie organizm zaczyna powoli się zmieniać, dlatego badania powinny być nieco bardziej rozszerzone. Oprócz wcześniej wymienionych, istotnym elementem profilaktyki staje się USG piersi, wykonywane raz w roku - to badanie pozwalające wykryć zmiany niewyczuwalne palpacyjnie. Dobrze też dbać o regularną kontrolę wzroku, obejmującą badanie dna oka u okulisty co kilka lat, ponieważ wady refrakcji czy wczesne zmiany w siatkówce mogą długo pozostawać niezauważone.
Po 40. roku życia. To etap, w którym równowaga hormonalna zaczyna się zmieniać, a ryzyko chorób cywilizacyjnych rośnie. Warto więc rozszerzyć profilaktykę o badania poziomu hormonów tarczycy, ponieważ zaburzenia jej funkcji często ujawniają się właśnie w tym wieku. Po 40-tce zaleca się również USG przezpochwowe narządów rodnych co dwa lata (ocenia stan macicy i jajników). Mammografię wykonuje się co dwa lata. Wreszcie: EKG raz na trzy lata oraz RTG klatki piersiowej co pięć lat.
Po 50. roku życia. To czas, gdy organizm wchodzi w nową fazę równowagi hormonalnej, a regularna profilaktyka staje się kluczowa dla utrzymania zdrowia i dobrej jakości życia. Badania, które wcześniej wykonywano rzadziej, teraz należy powtarzać częściej - EKG oraz USG jamy brzusznej zaleca się co roku. Systematyczna kontrola wzroku i dna oka powinna odbywać się również corocznie, uzupełniona o pomiar ciśnienia śródgałkowego (pozwala wykryć jaskrę we wczesnym stadium). W tym wieku kluczowa pozostaje również dbałość o układ krążenia i hormonalny, dlatego warto kontynuować badania poziomu hormonów tarczycy. Coraz większe znaczenie ma także kolonoskopia, którą należy wykonywać profilaktycznie co pięć lat w celu wczesnego wykrycia zmian nowotworowych jelita grubego.
Na koniec zaproponujmy spojrzenie na profilaktykę z... nieoczywistego punktu widzenia. Patrzmy na nią przez pryzmat życia, które staje się bardziej świadome i uważne. Filozofia slow life, bo o niej mowa, to bowiem sposób bycia, sprawdzający się w każdej sytuacji. Gdy połączymy tę postawę z badaniami profilaktycznymi, otrzymamy coś więcej niż listę testów do odhaczenia: rytuał troski. Bo zdrowie to nie tylko "brak choroby", lecz stan, w którym możemy być w pełni sobą i cieszyć się chwilą.
[1] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7457324/
