Jakie jest główne źródło smogu w Polsce?
Aby poszukać odpowiedzi na pytanie, na jakich obszarach kraju mamy największy problem z zanieczyszczeniem powietrza, trzeba się najpierw zastanowić, skąd się bierze smog oraz kiedy występuje w największym nasileniu. Smog w Polsce występuje głównie zimą. Co sprawia, że właśnie w chłodnych miesiącach roku zanieczyszczeń w powietrzu jest najwięcej?
- Odpowiedzi na pytanie o źródło smogu w Polsce należy szukać w sposobie ogrzewania naszych domów, bo sezon smogowy w naszym kraju równa się sezon grzewczy. I w związku z tym problem nawraca co roku, jak tylko temperatura spada i wymusza na nas uruchomienie pieców - wyjaśnia Barbara Leśniczak z NASK - Państwowego Instytutu Badawczego, który od lat realizuje program dla szkół Edukacyjna Sieć Antysmogowa (esa.nask.pl).
Jeśli do tej informacji dodamy dane o liczbie przestarzałych pieców w naszym kraju, to będziemy mieli wyobrażenie o skali problemu. Takich "kopciuchów", w których da się spalić wszystko, również domowe śmieci, jest w Polsce jeszcze około 3 milionów. Czy jest to mało, czy dużo?
- Aż 70 proc. domów jednorodzinnych w Polsce jest ogrzewanych za pomocą węgla i drewna w starych piecach "kopciuchach", czyli zdecydowana większość. Co więcej, do takich pieców nierzadko trafia nie tylko opał, ale również plastikowe opakowania, kawałki mebli czy niepotrzebne ubrania. Zwracajmy uwagę na kolor dymu z komina - jeśli jest żółty lub pomarańczowy, to na pewno do pieca trafiły niedozwolone odpadki - wyjaśnia ekspertka.
Spalanie takich odpadów to emisja do powietrza toksycznych i rakotwórczych substancji. Trzeba też wiedzieć, że jest to działanie jest nielegalne i grozi za nie mandat do 500 złotych lub nawet grzywna do 5 tysięcy złotych.
Czym oddychają mieszkańcy mniejszych miejscowości?
To właśnie na wsiach domy są ogrzewane indywidualnie i dlatego problem zanieczyszczenia powietrza jest tam największy. W dużych miastach, gdzie budynki najczęściej podłączone są do sieci ciepłowniczej, problem niskiej emisji (czyli tej pochodzącej z domowych kominów) występuje w mniejszym stopniu.
Z dymem z kominów do powietrza trafiają toksyczne i niebezpieczne dla naszego zdrowia substancje, takie jak pyły zawieszone, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (wśród których najbardziej niebezpieczny jest benzo(a)piren, czyli rakotwórcza substancja obecna również w papierosach), toksyczne dioksyny czy kumulujące się w naszych organizmach metale ciężkie.
Wszystkie te szkodliwe cząsteczki przez nos przedostają się do naszego układu oddechowego, a najdrobniejsze z nich przenikają do krwi i wraz z nią już w ciągu pięciu minut są rozprowadzane po całym organizmie. Uszkadzają zdrowe komórki i trafiają nawet do serca i mózgu.
- Szacuje się, że smog powoduje skrócenie życia Polaków średnio o kilkanaście miesięcy, a także w skali całego roku skutkuje 45 tysiącami nadmiarowych zgonów. To liczby, które robią wrażenie, a moglibyśmy je zminimalizować, zmieniając nasze nawyki związane z ogrzewaniem - ostrzega Barbara Leśniczak.
Więcej o tym, jak smog wpływa na zdrowie: Nie tylko płuca. Tak smog wpływa na nasz organizm
Jak sprawdzić stan powietrza?
W 2022 roku mieszkańcy Nowej Rudy na Dolnym Śląsku oddychali zanieczyszczonym powietrzem przez 95 dni (ponad 3 miesiące) - o 60 dni więcej niż dopuszcza norma. To dało tej miejscowości niechlubne pierwsze miejsce w rankingu opublikowanym przez Polski Alarm Smogowy.
Ale nie łudźmy się, że w innych miejscach w kraju jest o wiele lepiej. W małych wsiach i miasteczkach mieszkańcy oddychają toksycznym powietrzem, które stopniowo rujnuje ich zdrowie. Dla wielu osób to może być szokujące, ale podobnie jest miejscowościach uzdrowiskowych, zwłaszcza tych znajdujących się w górskich dolinach.
Dlatego tak istotne jest, aby na bieżąco sprawdzać, jaki jest stan powietrza w danym dniu, a jeśli wskazania są alarmujące - by podjąć kroki, które mogą zminimalizować naszą ekspozycję na smog.
Edukacyjna Sieć Antysmogowa prowadzi na bieżąco pomiary w szkołach i przedszkolach, które uczestniczą w programie na rzecz czystego powietrza. Urządzenia instalowane są przede wszystkim właśnie w małych miejscowościach, czyli tam, gdzie zanieczyszczenie powietrza jest największe. W ten sposób ESA wspiera lokalne społeczności w walce o poprawę jakości powietrza w ich okolicy. Wszystkie dane pomiarowe dostępne są na stronie esa.nask.pl.
Możemy też sprawdzać, gdzie mieszkańcy oddychają najbardziej skażonym powietrzem - 10 szkół, w okolicy których powietrze jest najbardziej zanieczyszczone: https://esa.nask.pl/ranking
Więcej porad, jak się chronić przed smogiem: Co robić, gdy pojawi się smog? Zamykanie okien i oczyszczacz to nie wszystko
Cyfrowa edukacja ekologiczna dla dzieci i dorosłych
Dzięki Edukacyjnej Sieci Antysmogowej stacje pomiarowe trafiły właśnie do kolejnych 100 szkół. A ponadto w placówkach w całej Polsce zainstalowano 1600 ekranów edukacyjnych, na których będą się wyświetlać aktualne dane o jakości powietrza oraz treści edukacyjne na temat smogu.
- Szkoły, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, są nie tylko instytucjami kształcącymi dzieci i młodzież, ale również ważnymi ośrodkami spotkań, uroczystości, miejscem organizacji ważnych wydarzeń, dlatego z treściami edukacyjnymi wyświetlanymi na ekranach stykać się będą nie tylko uczniowie, ale również dorośli - nauczyciele, rodzice, dziadkowie i całe lokalne społeczności - wyjaśnia Barbara Leśniczak.
Edukacyjna Sieć Antysmogowa skupia już ponad 2 tysiące szkół i przedszkoli, a w działaniach edukacyjnych z wykorzystaniem cyfrowych materiałów wzięło już udział blisko 700 tysięcy dzieci i dorosłych z całej Polski.
Więcej o projekcie można dowiedzieć się na stronie internetowej esa.nask.pl, a zgłoszenie do programu ESA można przesłać przez formularz dostępny pod tym adresem.
Materiał informacyjno-promocyjny Edukacyjnej Sieci Antysmogowej
Dofinansowano z Funduszy Europejskich 3.4 POPC "Wykorzystanie technologii cyfrowych dla podniesienia kompetencji społeczeństwa w walce ze SMOGiem w Polsce" realizowanego przez Ministerstwo Cyfryzacji i NASK-PIB w ramach Edukacyjnej Sieci Antysmogowej.
