Wstrząs anafilaktyczny - co to jest, jak go rozpoznać, pierwsza pomoc

Objawy wstrząsu pojawiają się zazwyczaj bardzo szybko. Im szybciej i gwałtowniej pojawia się nadwrażliwość, tym większe niebezpieczeństwo za sobą niesie. Symptomy mogą powrócić przed upływem około 72 godzin od kontaktu z czynnikiem wywołującym anafilaksję. Z czego wynikają? Po kontakcie z czynnikiem wywołującym nadwrażliwość, dochodzi do mobilizacji komórek układu immunologicznego (między innymi, komórek tucznych i granulocytów obojętnochłonnych) i uwalniania z nich mediatorów na przykład, histaminy, prostaglandyn i leukotrienów. Warto zaznaczyć, że jest to reakcja zależna od przeciwciał IgE).

Do pierwszych widocznych zmian należy zazwyczaj reakcja skórna, najczęściej manifestująca się jako wysypka. Na twarzy i języku może pojawić się opuchlizna. Odczuwalne bywa także swędzenie lub pieczenie. Bywa także, że skóra przybiera siny kolor. Później dołączają objawy wynikające z nagłego spadku ciśnienia, czyli zawroty głowy i osłabienie. Często pojawiają się problemy z oddechem, chory może zacząć świszczeć i mieć trudności w nabraniu powietrza, oddech staje się krótki. Organizm nie jest wystarczająco dotleniony (stąd wynika zasinienie).

Poza tym, serce pracuje nieregularnie (zazwyczaj dochodzi do tachykardii). Mogą wystąpić także wymioty, biegunka i nietrzymanie moczu.

Kluczowe dla opanowania wstrząsu jest przerwanie narażenia na czynnik, który go wywołał i podanie adrenaliny. Często osoby chore noszą ją przy sobie. Należy zatem jak najszybciej przeszukać rzeczy chorego i zaaplikować adrenalinę domięśniowo, w udo. W następnej kolejności powinno się wezwać pomoc. Nie wolno opuszczać chorego, ani pozwolić mu się oddalić, ponieważ może on stracić przytomność. Zaleca się by, chory został ułożony w ten sposób, aby jego nogi były uniesione. Jeżeli jest taka możliwość, zaleca się podanie wapnia. Oczywiście w przypadku, gdy u chorego dojdzie do zatrzymania krążenia, osoba będąca świadkiem zdarzenia musi natychmiast podjąć akcję reanimacyjną.

Jeśli jesteśmy w stanie rozpoznać, że anafilaksja jest efektem użądlenia przez pszczołę, należy jak najszybciej wyjąć żądło, natomiast jeżeli użądlenia dokonała osa, trzeba odsunąć ją od pacjenta. Do miejsca użądlenia można przyłożyć kostki lodu.

Po tym jak chory zostanie zabrany przez pogotowie, można spodziewać się, że lekarze podejmą decyzję o jego czasowej obserwacji, a jeśli atak wystąpił po raz pierwszy, otrzyma adekwatny lek (zazwyczaj to leki przeciwhistaminowe i glikokortykosteroidy). Czasami konieczne może okazać się podanie tlenu, a nawet intubacja.

Reakcja anafilaktyczna występuje bardzo często po zjedzeniu orzeszków ziemnych, skorupiaków, nabiału (głównie u dzieci), podczas próby odczulania pacjentów albo przy okazji użądlenia przez owady błonkoskrzydłe.

Chociaż te czynniki wydają się niegroźne dla większości populacji, nie wolno zapomnieć, że u niektórych mogą doprowadzić do śmierci. Jeżeli adrenalina nie zostanie podana wystarczająco szybko, może dojść do zamknięcia dróg oddechowych w wyniku opuchnięcia, co może doprowadzić do uduszenia.

Osoba, która doświadczyła anafilaksji, zostanie najpewniej skierowana do alergologa w celu ustalenia, co wywołało atak. Wtedy łatwiejsze staje się unikanie alergenu. Chory powinien zawsze nosić przy sobie adrenalinę i posiadać informację (na przykład na bransoletce), na co jest uczulony. 

Aleksandra Oracz