Nie jest tylko "nieśmiałość" czy "taki charakter". Sygnały, że cierpisz na lęk społeczny
Unikają spotkań rodzinnych, wyjazdów w dużym gronie znajomych, występów publicznych czy rozmów z szefem. Ale źródłem ogromnego, niewytłumaczalnego wręcz stresu może być nawet tak błaha z pozoru rzecz jak rozmowa telefoniczna z lekarzem czy konieczność zamówienia pizzy przez telefon. Wolą pisać niż dzwonić, chowają się za komunikatorami, na imprezy firmowe zawsze znajdują wymówki. Ktoś powie - introwertycy, outsiderzy, samotnicy. Nie ma w tym nic złego. Ale kiedy zwykła chęć stronienia od ludzi zaczyna utrudniać życie, mamy do czynienia z czymś znacznie poważniejszym. Szukamy odpowiedzi na pytanie, czym jest lęk społeczny i jak sobie z nim radzić?
Kasia od zawsze czuła się nieswojo na większych spotkaniach rodzinnych. Gdy ciotki i wujowie zaczynali zadawać pytania o szkołę, chłopaka albo plany na przyszłość, w jej głowie robiło się pusto. Serce biło jak oszalałe, dłonie drżały, a głos wydawał się uwięziony gdzieś między przeponą a gardłem. Tłumaczyła to sobie nieśmiałością, zmęczeniem, złym nastrojem. Ale dlaczego wtedy, gdy miała przeczytać coś na głos w klasie, doświadczyła niemal identycznych objawów?
Tomek unikał rozmów telefonicznych jak ognia. Zamiast zadzwonić do pizzerii, wolał głodować. Na spotkaniach firmowych siedział cicho, ukrywając się za laptopem, choć znał odpowiedzi na pytania, które padały. Czasem myślał, że może po prostu nie nadaje się do pracy w zespole. Ale im częściej przyglądał się swoim reakcjom, tym bardziej czuł, że coś tu nie gra.
Magda z kolei miała pasję do śpiewania, ale każde publiczne wystąpienie kończyło się płaczem w toalecie. Kochała muzykę, miała głos i warsztat, ale nogi odmawiały jej posłuszeństwa, gdy wchodziła na scenę. "Może to jakiś rodzaj tremy" -wyrzucała sobie próbując na siłę przezwyciężyć strach. Do czasu, aż trafiła na termin: fobia społeczna.
Lęk społeczny, znany też jako fobia społeczna (ang. social anxiety disorder) to znacznie więcej niż tylko nieśmiałość. To uporczywy, paraliżujący lęk przed oceną, kompromitacją lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych, który może skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Dla osób z tym zaburzeniem pójście na imprezę, rozmowa z przełożonym, zadanie pytania w sklepie, a nawet kontakt wzrokowy, może być źródłem intensywnego dyskomfortu - fizycznego i psychicznego.
Objawy tego typo fobii bywają zróżnicowane. Często pojawiają się typowo fizyczne objawy, kierujące podejrzenia np. na zmęczenie, infekcje, nadciśnienie czy inne choroby. Są to:
- przyspieszony oddech,
- kołatanie serca,
- nadmierna potliwość,
- bóle brzucha, uczucie przelewania się w przewodzie pokarmowym,
- zaczerwienienie twarzy, czasem mogą pojawiać się plamy na skórze,
- napięcie mięśni, tiki, miejscowe drętwienia,
- uczucie duszności.
Psychicznie lękowi społecznemu towarzyszy poczucie bycia obserwowanym, osądzanym, a w skrajnych przypadkach - wyśmiewanym. Wewnętrzny głos podpowiada: "Zabrzmisz głupio", "Wszyscy się na ciebie patrzą", "Ośmieszysz się". I nawet jeśli racjonalna część umysłu wie, że to nieprawda, ciało i emocje mówią coś zupełnie innego.
Lęk społeczny często rozwija się w okresie dorastania, choć jego korzenie mogą sięgać dzieciństwa. Wpływ mają czynniki biologiczne, jak nadaktywność ciała migdałowatego (części mózgu odpowiedzialnej m.in. za przetwarzanie emocji), ale także środowiskowe - np. wychowanie w atmosferze wysokich wymagań lub doświadczanie zawstydzenia przez rówieśników. Osoby z fobią społeczną często rozwijają unikanie - nie chodzą na imprezy, nie zgłaszają się na zajęciach, wybierają zawody, które nie wymagają kontaktu z ludźmi.
Lęk społeczny (fobia społeczna) jest uznawany za zaburzenie psychiczne i figuruje w oficjalnych klasyfikacjach chorób, takich jak: DSM-5 (Amerykańska Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych), CD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób Światowej Organizacji Zdrowia).
Nie jest to "choroba" w klasycznym rozumieniu, jak np. grypa czy cukrzyca, ale jest to zaburzenie lękowe, które może poważnie wpływać na jakość życia, relacje i funkcjonowanie w społeczeństwie.
Może być diagnozowany przez psychiatrę (lek. med., który może przepisać leki), psychologa klinicznego, psychoterapeutę (z odpowiednimi uprawnieniami) i leczony w ramach NFZ lub prywatnie - w zależności od dostępności specjalistów.
Na szczęście, istnieją skuteczne metody leczenia. Najczęściej stosowaną formą terapii jest poznawczo-behawioralna terapia (CBT), która pomaga rozpoznać i zmienić zniekształcone przekonania na temat siebie i innych oraz uczy radzenia sobie w sytuacjach społecznych.
Czasem zaleca się leczenie farmakologiczne - szczególnie, gdy lęk jest nasilony i utrudnia normalne funkcjonowanie zawodowe lub społeczne. Najczęściej stosuje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), jak sertralina czy paroksetyna.
Ważnym elementem terapii jest tzw. ekspozycja - czyli stopniowe konfrontowanie się z budzącymi lęk sytuacjami. Na przykład: zamiast od razu przemawiać przed stuosobową publicznością, pacjent może zacząć od krótkiej rozmowy z nieznajomym lub od zgłoszenia się w mniejszej grupie. Chodzi o to, by mózg przekonał się, że to, czego się tak boi - nie prowadzi do niczego złego.
Czasem największym aktem odwagi nie będzie wcale wygłoszenie przemówienia na sali pełnej ludzi, ale przyznanie się do własnego lęku i sięgnięcie po pomoc.
