Co lipaza może powiedzieć o stanie trzustki? Taki wynik to znak ostrzegawczy

Trzustka jest narządem położonym zaotrzewnowo, pełniącym w naszym organizmie zarówno rolę gruczołu wydzielania wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Oznacza to, że wydziela substancje składające się na sok trzustkowy (funkcja zewnątrzwydzielnicza), jak również hormony (funkcja wewnątrzwydzielnicza). 

Trzustka znajduje się w lewej części nadbrzusza, na wysokości odcinka lędźwiowego, lekko w tyle. Zbudowana jest z miąższu składającego się z małych pęcherzyków wydzielniczych i przewodów wyprowadzających. Z perspektywy dzisiejszego artykułu będzie nas interesować funkcja zewnątrzwydzielnicza, czyli sok trzustkowy, a dokładniej - jeden z jego składników.

Każdej doby trzustka wydziela do światła dwunastnicy od 1 do 4 litrów zasadowego, przejrzystego soku, który zawiera elektrolity, śluz, enzymy trawienne, składniki odżywcze i kwasy nukleinowe. Zasadowość soku trzustkowego sprawia, że w dwunastnicy, do której on dociera, podwyższa się pH i neutralizuje kwaśna treść żołądkowa. Środowisko to jest idealnym dla działania trzustkowych enzymów trawiennych, do których należy m.in. lipaza.

Ponieważ wszystkie enzymy w naszych organizmach to białka, komórki trzustki charakteryzują się największym w całym organizmie tempem syntezy białek i to właśnie ze względu na wydzielanie enzymów trawiennych. Enzymy soku trzustkowego są wydzielane przez komórki pęcherzykowe trzustki, a ok. 80 proc. z nich stanowią enzymy proteolityczne (powodujące rozpad białek), takie jak trypsyna czy chymotrypsyna. Pozostałe 20 proc. stanowią enzymy rozkładające cukry (glikolityczne), kwasy nukleinowe (nukleolityczne) i tłuszcze (lipolityczne).

Do enzymów lipolitycznych trzustki należą:

• lipaza,
• fosfolipazy,
• esterazy.

Lipaza, główny enzym tej grupy, hydrolizuje trójglicerydy do diglicerydów, monoglicerydów i kwasów tłuszczowych, co jest niczym innym jak procesem rozkładu lipidów. Działanie lipazy możliwe jest dzięki solom kwasów żółciowych, które przekształcają krople tłuszczu zawartego w pożywieniu w emulsję, czyli działają jak detergent, aby tłuszcz mógł wejść w reakcję z wodnym środowiskiem soku trzustkowego zawierającego lipazę.

Innym istotnym elementem procesu trawienia tłuszczów jest kolipaza - niewielki peptyd, którego połączenie z lipazą zwiększa jej aktywność, chroni ją przed proteolizą (rozkładem enzymu) i usunięciem z pogranicza faz, w których zachodzi reakcja. Ponadto kolipaza obniża optimum pH lipazy z 8,5 do 6,5, bez czego, przy zakwaszeniu środowiska treścią żołądkową, lipaza uległaby dezaktywacji.

Lipaza jest markerem zapalenia i uszkodzenia trzustki, stąd też zasadne wydaje się wykonywanie oznaczenia jej aktywności w osoczu przy podejrzeniu któregoś z tych stanów. Należy pamiętać, że dla enzymów oznaczamy aktywność w osoczu, nie ilość, liczbę bądź inną jednostkę.

Wartości referencyjne dla aktywności lipazy w osoczu wynoszą 0-150 U/l osocza.

Badanie aktywności lipazy wykonujemy na czczo, przez pobranie krwi żylnej.

Lipaza trzustkowa wydzielana jest w sposób kontrolowany i zwykle związany z posiłkami, dlatego każde zwiększenie jej aktywności ponad zakres referencyjny należy traktować jako znak ostrzegawczy. Zwykle świadczyć może to o następujących stanach i chorobach:

• ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki,
• nowotwór trzustki,
• przerzuty raka do trzustki,
• uszkodzenie mechaniczne tego narządu,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• marskość wątroby,
• niewydolność jelit,
• nowotwór wątroby,
• stosowanie niektórych grup leków (jako efekt uboczny).

Ekstremalnie niskie wartości lipazy mogą (choć nie muszą) świadczyć o zaawansowanym uszkodzeniu miąższu trzustki, która nie potrafi wytwarzać enzymów. Może to występować w przebiegu m.in. cukrzycy typu 1, długotrwałego, przewlekłego zapalenia trzustki, mukowiscydozy lub raka trzustki.

Źródła:

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.

Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023. 

CZYTAJ TAKŻE: 

Dieta Schmidta odsłania kondycję trzustki. Zawiera produkty, których "nie lubi" trzustka

Jak rozszyfrować wyniki morfologii? Wyjaśniamy tajemnicze skróty w opisie badania

Pięć ziół najlepszych dla trzustki. Wspierają jej pracę i łagodzą nieprzyjemne objawy