Spis treści:
- Alkoholowe i niealkoholowe stłuszczenie wątroby - co to takiego?
- Objawy niealkoholowego stłuszczenia wątroby
- Dlaczego dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby jest tak istotna?
- Dieta w stłuszczeniu wątroby - podstawowe zasady
- Dieta w stłuszczeniu wątroby - produkty i potrawy zalecane
- Czego unikać przy stłuszczeniu wątroby?
Alkoholowe i niealkoholowe stłuszczenie wątroby - co to takiego?
Alkoholowe stłuszczenie wątroby (AFLD) spowodowane jest przewlekłym nadużywaniem alkoholu, który zaburza metabolizm tłuszczów i prowadzi do ich nadmiernego odkładania się w wątrobie. Może przejść w alkoholowe zapalenie wątroby, a nawet marskość.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD, z ang. non-alkoholic fatty liver disease) nazywane jest również stłuszczeniem wątroby zależnym od czynników metabolicznych. Jest to ogólny termin określający schorzenia wątroby dotykające ludzi, którzy nie piją alkoholu lub piją go mało. Jedną z przyczyn jest długotrwały nadmiar energii, tłuszczów i cukrów prostych w diecie. Choroba może być również skutkiem przewlekłego przyjmowania leków czy wrodzonych chorób genetycznych.
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby to obecnie najczęstsze przewlekłe schorzenie wątroby, które może dotyczyć nawet niemal co drugiego mieszkańca krajów rozwiniętych. Chorobę stwierdza się u ok. 40 proc. osób z zespołem metabolicznym czy nadciśnieniem tętniczym, blisko połowy osób z dyslipidemią, ponad 70 proc. z cukrzycą typu 2 i aż u 90 proc. osób z otyłością olbrzymią. Choroba może też występować u osób z prawidłową masą ciała - jednak znacznie rzadziej, bo tylko u ok. 7 proc.
Zachodnia dieta, bogata w nasycone tłuszcze i węglowodany, w tym napoje gazowane, czerwone mięso i wysoko przetworzoną żywność, jest powiązana z rozwojem NAFLD. Ponieważ nie ma zatwierdzonej terapii farmakologicznej NAFLD, leczenie opiera się głównie na zmianie stylu życia i odpowiednim sposobie odżywiania.
Co sprzyja zachorowaniom?
Do czynników zwiększających ryzyko niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby należą m.in.:
- otyłość, szczególnie typu brzusznego,
- zespół metaboliczny,
- cukrzyca typu 2,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- wysoki poziom trójglicerydów i cholesterolu we krwi,
- nadmiar w diecie: energii (kcal), cukrów prostych, tłuszczów, główne tłuszczów nasyconych (pochodzenia zwierzęcego).
Do czynników ryzyka NAFLD należą również starszy wiek i płeć męska, a badania z ostatnich lat wskazują także na rolę predyspozycji genetycznych.
Objawy niealkoholowego stłuszczenia wątroby
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby często rozwija się w ciszy, ale jeśli już daje o sobie znać, mogą pojawić się:
- przewlekłe zmęczenie,
- uczucie ciężkości po jedzeniu,
- bóle w prawym podżebrzu,
- wzdęcia,
- podwyższone enzymy wątrobowe w badaniach krwi.
Nieleczone niealkoholowe oraz alkoholowe stłuszczenie wątroby mogą prowadzić do:
- włóknienia tkanki wątrobowej,
- marskości wątroby,
- raka wątrobowokomórkowego.
Dlaczego dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby jest tak istotna?
W przypadku niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby ogromne znaczenie ma odpowiedni styl życia, w tym sposób żywienia. Wpływają one nie tylko na działanie wątroby, ale również na często współistniejące zaburzenia metaboliczne takie jak otyłość, hiperlipidemia, insulinooporność i cukrzyca typu 2.
Głównym celem zmian w diecie i stylu życia jest cofnięcie lub spowolnienie uszkodzeń wątroby spowodowanych stłuszczeniem oraz zahamowanie, a nawet odwrócenie procesu włóknienia. Jak to osiągnąć? Przez utratę nadmiernej masy ciała, lepszą kontrolę cukru i cholesterolu we krwi oraz stabilizację ciśnienia tętniczego. Badania wskazują, że nawet niewielka utrata wagi przynosi istotne korzyści zdrowotne - poprawa stłuszczenia wątroby jest zauważalna już przy redukcji masy ciała o ≥5 proc., a długotrwała utrata >10 proc. masy ciała może prowadzić do cofnięcia NASH (niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby) lub poprawy stopnia włóknienia. W związku z brakiem zatwierdzonego leczenia farmakologicznego NAFLD redukcja masy ciała pozostaje kluczowym celem terapii.
Zobacz również:
Wiele badań dotyczących interwencji w NAFLD nie koncentruje się wyłącznie na diecie, lecz uwzględnia także aktywność fizyczną i ćwiczenia, co utrudnia ocenę wpływu samej diety. Nawet dieta śródziemnomorska, która jest najlepiej przebadanym modelem żywieniowym, stanowi część szerszego stylu życia obejmującego regularny ruch. Mimo to zarówno badania obserwacyjne, jak i interwencyjne dostarczają wystarczających dowodów na korzystne działanie samych diet. Ponadto istnieją również dowody wskazujące, że aktywność fizyczna lub ćwiczenia mogą niezależnie przyczyniać się do redukcji stłuszczenia wątroby, zmniejszenia jej rozdęcia oraz ograniczenia zwłóknienia.
Co więcej, istotne jest, że dieta i aktywność fizyczna wykazują efekt synergiczny. Przykładowo, w badaniu analizującym wpływ diety z uwzględnieniem lub bez uwzględnienia aktywności fizycznej dieta śródziemnomorska skuteczniej redukowała tłuszcz ektopowy (zarówno w wątrobie, jak i poza nią) niż izokaloryczna dieta o niskiej zawartości tłuszczu. Dodatkowo aktywność fizyczna sprzyjała większej redukcji tłuszczu trzewnego oraz zapobiegała ponownemu przyrostowi masy ciała.
Dieta w stłuszczeniu wątroby - podstawowe zasady
Zarówno przy alkoholowym, jak i niealkoholowym stłuszczeniu wątroby niezwykle ważna jest dieta. Wyniki badań wskazują, że zarówno w profilaktyce NAFLD, jak i agresywnej postaci choroby, czyli NASH, pozytywną rolę może odgrywać dieta śródziemnomorska.
Dieta śródziemnomorska to przede wszystkim żywność pochodzenia roślinnego z ograniczonymi produktami pochodzenia zwierzęcego. Największy nacisk kładzie się na warzywa, owoce, nasiona strączkowe, a także produkty z pełnego ziarna. Duża ilość błonnika pokarmowego w warzywach i owocach sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Pektyny zawarte w wielu owocach obniżają natomiast stężenie cholesterolu we krwi i mają korzystny wpływ na poziom glukozy u osób z hiperglikemią.
Podstawą tej diety są:
- warzywa,
- owoce,
- produkty zbożowe pełnoziarniste,
- nasiona roślin strączkowych,
- oliwa,
- ryby,
- orzechy i nasiona.
Dieta w stłuszczeniu wątroby - produkty i potrawy zalecane
Napoje: woda przegotowana, woda mineralna niegazowana, herbata czarna bez cukru, herbata zielona, czerwona lub owocowa bez cukru, kawa zbożowa, soki z warzyw ubogowęglowodanowych, napoje z kwaśnego mleka i serwatki bez cukru, odtłuszczone do 1,5 proc. tłuszczu, jogurt chudy, koktajle mlecznoowocowe bez cukru.
Warzywa: o zawartości węglowodanów od 0-5 proc. - sałata, endywia, cykoria, ogórki, rabarbar, rzodkiewka, szczypiorek, szparagi, brokuły, kabaczek, kalafior, szpinak, pomidor, szczaw, papryka, w postaci gotowanej al dente z wody.
Pieczywo: chleb typu graham, bułki grahamki, chleb pełnoziarnisty, chrupki, chleb IG - według indywidualnej tolerancji, w sytuacji złego samopoczucia - chleb pszenny jasny.
Dodatki do pieczywa: chuda wędlina, szynki drobiowe, polędwica, pasty z chudych mięs i warzyw, chude ryby morskie, jaja faszerowane bez żółtek, sery twarogowe chude - do 7 proc. tłuszczu, chude serki homogenizowane, odtłuszczone serki ziarniste.
Zupy i sosy gorące: jarzynowa z warzyw ubogowęglowodanowych, czyste, pomidorowa, barszcz czerwony, koperkowa, kalafiorowa, zupy z maślanką lub serwatką, barszcz czerwony zabielony, żurek, ryżowa, krupnik, rosół jarski, podprawiane jogurtem, kefirem, sosy na wywarach z warzyw, np. pietruszkowy, koperkowy, pomidorowy, potrawkowy, mleczny.
Mięsa i ryby: mięsa chude - cielęcina, młoda wołowina, jagnię, królik, kurczak, indyk; chude wędliny - szynka, polędwica; drobiowe, pasty z mięsa i warzyw; chude ryby - dorsz, leszcz, dorada, sola, pstrąg, mintaj, szczupak; potrawy gotowane, pieczone w folii i pergaminie oraz na parze.
Produkty zbożowe: płatki owsiane, kasza manna razowa, kasza gryczana, proso, pęczak, kasza jaglana, jęczmienna, makarony razowe, brązowy ryż, razowa mąka - produkty razowe według indywidualnej tolerancji.
Czego unikać przy stłuszczeniu wątroby?
Ogranicz spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego takich jak tłuste mięso i jego przetwory, a także smalec, które są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych. Zwracaj uwagę na spożycie cukrów prostych z codzienną dietą. Duże spożycie cukrów prostych z napojami i produktami spożywczymi zwiększa ryzyko rozwoju m.in. NAFLD. Szczególnie fruktoza odgrywa ważną rolę w procesie gromadzenia tłuszczu w wątrobie.
Czego unikać?
Napoje: wszystkie napoje słodzone cukrem, kakao naturalne, mocna kawa, tłuste mleko, napoje alkoholowe, napoje słodzone.
Warzywa: surówki i warzywa mocno rozgotowane z dużą ilością majonezu, śmietany, żółtek, cukru.
Pieczywo: białe pieczywo, słodkie pieczywo jak chałki czy półfrancuskie, bułki maślane, rogale, chleb z dodatkiem miodu czy karmelu, ciasta kruche, ucierane, babki drożdżowe, biszkopt z cukrem.
Dodatki do pieczywa: tłuste wędliny, kaszanka, konserwy mięsne, pasztetowa, boczek, kiełbasa, salceson, dżemy wysokosłodzone, marmolady, masło, tłuste sery podpuszczkowe, sery twarogowe tłuste, sery topione i żółte.
Zupy i sosy gorące: zupy esencjonalne np. na tłustych wywarach mięsnych, zagęszczane zasmażkami, z dużą ilością śmietany, grzybowa, kapuśniak, sosy tłuste, esencjonalne, grzybowe, słodkie.
Mięsa i ryby: tłuste gatunki mięs, podroby, parówki, kiełbasy, konserwy mięsne, pasztetowa, salceson oraz potrawy nasiąknięte tłuszczem, smażone, pieczone w tradycyjny sposób.
Produkty zbożowe: słodzone płatki śniadaniowe, białe makarony, ryż biały, kasza manna, biała mąka, potrawy z białej mąki: pierogi, naleśniki, knedle.
Źródła:
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/stluszczenie-watroby-jak-sie-odzywiac.
W J Kwanten: Diet and non-alcoholic fatty liver disease, a short narrative review.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37428163/.
https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/4.-Zywienie-w-chorobie-stluszczeniowej.pdf.
https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/33-ds-33-dieta-w-niealkoholowym-stluszczeniu-watroby-nalfd/file.
CZYTAJ TAKŻE:
Nietypowy objaw chorej wątroby. To sygnał, że narząd traci swoją funkcję
Siedem produktów, które regenerują wątrobę. Stosuj codziennie, a poczujesz się lepiej
Tym zaszkodzisz wątrobie bardziej, niż myślisz. Skutki będą opłakane
