Te objawy powinny być jasnym sygnałem. Kiedy, co i w jaki sposób badać, gdy podejrzewamy chorą wątrobę?

Jak wspomnieliśmy we wstępie, bez wątroby nie jesteśmy w stanie przeżyć. Jest jednym z tych organów, których nie jesteśmy w stanie zastąpić. Dlaczego (i do czego) wątroba jest nam tak bardzo potrzebna?

Synteza i metabolizm cukrów i białek

Wątroba pełni rolę magazynu glikogenu i jednocześnie jest miejscem syntezy glukozy. W przypadku zwiększonego zapotrzebowania na energię uwalnia glukozę do krążenia. Ponadto w wątrobie zachodzi synteza ponad 85 proc. białek osocza, m.in. albuminy, fibrynogenu czy czynników krzepnięcia. Jest głównym miejscem przemian aminokwasów.

Wytwarzanie i wydzielanie żółci

Synteza żółci, która pełni kluczową rolę w rozpuszczaniu cholesterolu, zachodzi właśnie w wątrobie. Z żółci powstają kwasy żółciowe, które umożliwiają zahamowanie utraty tauryny i glicyny - aminokwasów budulcowych. Z kwasów żółciowych powstają ich sole, pełniące rolę detergentów i aktywatorów w procesie trawienia. Dzięki wytwarzaniu żółci wątroba pełni wydatną funkcję w metabolizmie tłuszczów.

Metabolizm hemoglobiny i bilirubiny

Hemoglobina, pochodząca z rozpadu erytrocytów, jest głównym źródłem bilirubiny. W nadmiarze bilirubina może być szkodliwa, ponadto w organizmie musi zostać zachowany jej obieg, dlatego istotną funkcją wątroby jest jej metabolizm i obróbka. Dzięki wątrobie zarówno żelazo, pochodzące z hemoglobiny, jak i bilirubina - jej pochodna - zostają uwolnione do ponownego wykorzystania w organizmie.

Magazyn substancji odżywczych

Wątroba pełni rolę magazynu dla niektórych witamin (A, D, B12), żelaza, białek i glikogenu.

Funkcja immunologiczna

Wątroba magazynuje niezwykle aktywne komórki fagocytujące - komórki Browicza i Kupffera, które zdolne są do unieszkodliwiania "wrogów" przez ich pochłanianie.

Detoksykacja

Dzięki wątrobie zachodzi detoksykacja organizmu z substancji potencjalnie szkodliwych i trujących - metabolitów leków, alkoholu i trucizn.

Wśród rozlicznych chorób, które mogą przytrafić się wątrobie, niektóre są statystycznie częste, inne - ekstremalnie rzadkie. Możemy wyróżnić kilka grup chorób wątroby, choć podział ten jest sztuczny i oparty wyłącznie na podobnej etiologii schorzeń:

• wirusowe choroby wątroby - powodowane zarówno przez WZW - wirusy zapalenia wątroby, jak również wirusy, które nie atakują samej wątroby, np. cytomegalię czy EBV. Mogą mieć przebieg ostry i przewlekły;
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby - związane z nadmierną reaktywnością układu odpornościowego; 
• stłuszczeniowe choroby wątroby - wynikające z nagromadzenia tłuszczu w hepatocytach (komórkach wątroby), uniemożliwiające ich funkcjonowanie;
• marskość i niewydolność;
• alkoholowe i polekowe uszkodzenie wątroby;
• naczyniowe choroby wątroby - np. zakrzepica żyły wrotnej;
• rzadkie choroby związane z wątrobą - np. choroba Wilsona, porfiria, stany przeładowania żelazem;
• nowotwory wątroby.

Co istotne, wątroba może powodować poczucie ciężkości i dyskomfortu w prawym podżebrzu, sama z siebie jednak nie boli. Wątroba nie ma unerwienia, więc jedyne, co sprawia nam ból, to powiększenie wątroby (hepatomegalia), w przebiegu którego zwiększona wątroba uciska na łącznotkankową torebkę, w której się znajduje, oraz na struktury i narządy dokoła siebie. Te, ponieważ są unerwione, sprawiają nam ból.

Charakterystyczne dla chorób wątroby są następujące objawy:

• ciągłe poczucie przemęczenia,
• apatia,
• bladość, z czasem zażółcenie powłok skórnych i białek oczu (żółtaczka - jest objawem, nie chorobą samą w sobie),
• świąd skóry, 
• częste budzenie się nocą (tak, to może być wina wątroby), 
• problemy z trawieniem, tłuszczowe stolce, mdłości,
• obrzęki, zwłaszcza nieproporcjonalnie duży obrzęk brzucha,
• krwawienia z przewodu pokarmowego i inne.

To one powinny być dla nas kluczowym sygnałem, że należy zbadać wątrobę.

Osobiście jestem zwolenniczką teorii, że przynajmniej raz do roku, nawet jeśli jesteśmy w pełni zdrowi, warto zbadać wątrobę w ramach rutynowej profilaktyki chorób. Ponieważ, jak wspomniałam wcześniej, wątroba nie boli i lubi długo nie dawać objawów, wyłapanie choroby, kiedy już czujemy się bardzo źle, może drastycznie skomplikować leczenie.

Podstawowe badania, które ocenią stan wątroby, należą do grupy oznaczeń nazywanych czynnościowymi testami wątroby. Obejmują one oznaczenie bilirubiny i niektórych enzymów wytwarzanych przez hepatocyty. Obecnie znamy ponad 1000 enzymów będących składnikami hepatocytów. Z nich zastosowanie diagnostyczne ma 50, z czego w użyciu praktycznym znajduje się zwykle maksymalnie 10. 

Klasyczne "próby wątrobowe" obejmują, poza bilirubiną, oznaczenie:

• ALT - aminotransferazy alaninowej,
• AST - aminotransferazy asparaginowej,
• ALP - fosfatazy alkalicznej,
• GGTP - gamma-glutamylotranspeptydazy.

Jednostką, w której oznaczamy powyższe enzymy, jest aktywność biologiczna w 1 litrze osocza, czyli IU/l.

W normalnych warunkach enzymy hepatocytów dostają się do krążenia ogólnego w niewielkiej ilości, określonej według zakresów referencyjnych. Gdy naruszona zostaje integralność błon komórkowych komórek wątroby, enzymy wątrobowe przedostają się do krwiobiegu w znacznie większej ilości niż zwykle. Wtedy pojawiają się wyniki powyżej zakresu wartości referencyjnych (powyżej "normy"). Świadczy to o konieczności modyfikacji w naszym stylu życia, w tym w odżywianiu, przyjmowaniu leków, ryzykownych zachowaniach (np. piciu alkoholu), a czasem również o konieczności leczenia. Definitywnie, jeśli wyniki czynnościowych testów wątroby odbiegają od normy, zawsze należy pogłębić diagnostykę, aby znaleźć przyczynę. Szczegółowy opis każdego z badań, ich zakresy wartości referencyjnych i możliwe przyczyny odchylenia od nich możecie znaleźć TUTAJ. 

Dopełnieniem zawsze najważniejszych, biochemicznych badań wątroby (stanowiących podstawę diagnostyki chorób wątroby) są badania obrazowe i inwazyjne. W przypadku konieczności wykonania badań obrazowych zwykle w pierwszej kolejności lekarz zleca wykonanie USG. Gdy podejrzewa się chorobę, której rozpoznanie z pomocą USG jest niemożliwe, zlecane są tomografia komputerowa (przede wszystkim) lub rezonans magnetyczny. Jeśli choroba wymaga badania histopatologicznego, związanego z oglądaniem wycinków wątroby pod mikroskopem, zlecana jest biopsja wątroby. 

Przede wszystkim próby wątrobowe wykonuje się na czczo. Jest to podstawa przy oznaczeniu zarówno bilirubiny, jak i aktywności enzymów wątrobowych. Krew do badań pobierana jest klasycznie, z żyły łokciowej. Może być pobrana do probówki, z której wykonywane będą inne oznaczenia biochemiczne. Zwykle wykonanie podstawowych badań, wymienionych wcześniej, zajmuje laboratorium od kilku godzin do maksymalnie dwóch dni.

Źródła: 

Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51063,proby-watrobowe.

Wallach J., Interpretacja badań laboratoryjnych, Medipage, Warszawa 2011.

https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/badania-laboratoryjne/240805,diagnostyka-chorob-watroby-cz-i.

CZYTAJ TAKŻE: 

Badanie GGTP a choroby wątroby. O czym świadczy wysokie GGTP?

Mało kto wiąże te objawy z wątrobą. Sugerują, że mogło dojść do stłuszczenia

Objawy chorej wątroby na skórze. Czym są pajączki wątrobowe, naczyniaki i punkty rubinowe?