Są "markerami chorej wątroby". Próby wątrobowe wykryją też zawał i nowotwór

Próby wątrobowe to grupa oznaczeń biochemicznych, będących odzwierciedleniem funkcjonowania wątroby i dróg żółciowych. Składają się na nie oznaczenia enzymów wątrobowych i bilirubiny - barwnika żółciowego. Do oznaczanych enzymów należą: ALT - aminotransferaza alaninowa, AST - aminotransferaza asparaginowa, ALP - fosfataza alkaliczna i GGTP - gamma-glutamylotranspeptydaza. Enzymy te biorą udział w cyklach przemian aminokwasów i białek, które w znakomitej większości zachodzą w wątrobie, stąd też pełnią rolę markerów schorzeń i uszkodzeń wątroby.

ALT, czasem ALAT - aminotransferaza alaninowa, to enzym niespecyficzny narządowo, chociaż w większości znajdujący się w wątrobie. Inne lokalizacje tego enzymu to mięśnie poprzecznie prążkowane i sercowe, część uwalniana jest do osocza z wątroby. ALT katalizuje reakcję chemiczną w obrębie tzw. cyklu alaninowego wewnątrz komórek wątroby. Wartości referencyjne ALT w osoczu powinny się utrzymywać poniżej 40 U/l (jednostka aktywności enzymu w 1 l osocza). Ponieważ fizjologicznie aminotransferazy znajdują się wewnątrz komórek, wynik powyżej tego progu może wskazywać na uszkodzenie wątroby i wydostawanie się ALT do osocza.

Przyczyny lekko powiększonego ALT obejmują:

• intensywny wysiłek fizyczny,
• efekty uboczne niektórych leków,
• stłuszczenie wątroby.

Kiedy ALT wzrasta znacząco, o kilkadziesiąt jednostek, możemy mieć do czynienia z:

• marskością wątroby,
• ostrym zapaleniem wątroby,
• WZW,
• alkoholowym uszkodzeniem wątroby,
• zatruciem polekowym z uszkodzeniem wątroby,
• cholestazą,
• zapaleniem dróg żółciowych.

Ponieważ ALT znajduje się również w mięśniu sercowym i mięśniach poprzecznie prążkowanych, podwyższenie jego aktywności w osoczu może oznaczać także:

• zawał serca,
• miopatie,
• rozpad komórek mięśni (rabdomioliza),
• rozległe uszkodzenia mięśni, złamania, choć nie są to częste przyczyny podniesionego ALT, ze względu na jego większe powinowactwo do wątroby, niż do innych tkanek.

AST, podobnie jak ALT, jest enzymem narządowo niespecyficznym: występuje w większości w wątrobie, mięśniu sercowym i mięśniach szkieletowych. Tak jak ALT, enzym ten bierze udział w cyklach przemian białek i aminokwasów wewnątrz komórek wątroby. Ponieważ specyficzność narządowa ALT jest większa, niż AST, ten pierwszy będzie lepszym markerem uszkodzenia wątroby, jednakże wzrost aktywności obydwu enzymów w osoczu będzie spowodowany tymi samymi przyczynami. Aktywność AST w osoczu, podobnie jak ALT, powinna wynosić <40 IU/l

Wzrost aktywności obu aminotransferaz w stopniu umiarkowanym, tzn. maksymalnie 10-krotny, przy

 przewadze AST oraz znacznym zwiększeniu GGTP będzie przemawiał za alkoholową chorobą wątroby.

Wzrost, nawet 15-krotny, aktywności aminotransferaz, przy niższej aktywności GGTP i fosfatazy alkalicznej przemawia za uszkodzeniem wątroby przez WZW - wirusowe zapalenie wątroby.

Na szczególną uwagę w przypadku podwyższenia stężenia aminotransferaz zasługuje sytuacja, w której ALT jest w normie (jako bardziej specyficzny dla wątroby), natomiast AST przekracza wartości referencyjne kilkukrotnie (do wartości ≤ 300 U/l). Wtedy najprawdopodobniej mamy do czynienia ze świeżym zawałem mięśnia sercowego.

Wskaźnik de Ritisa to współczynnik określający stosunek AST do ALT, zapisywany AST/ALT. Został opisany w 1957 roku przez włoskiego lekarza hepatologa Fernando de Ritisa. Jego przydatność kliniczna polega na możliwości oceny przyczyn uszkodzenia wątroby.

Gdy AST jest mniejsze niż ALT, czyli wskaźnik wynosi mniej niż 1, jako przyczynę uszkodzenia wątroby podejrzewa się:

• WZW,
• żółtaczkę pozawątrobową,
• cholestazę wewnątrzwątrobową.

Gdy AST jest większe niż ALT, czyli wskaźnik wynosi ponad 1, podejrzewa się:

• alkoholowe uszkodzenie wątroby;
• toksyczne lub polekowe uszkodzenie wątroby.

Szczególną przydatność wskaźnik de Ritisa wykazuje, gdy wartości aminotransferaz są podniesione niewiele, tzn. maksymalnie 5-krotnie, oraz jego wartość wynosi więcej niż 2, co wyraźnie wskazuje na alkoholowe zapalenie wątroby.

GGTP to enzym, katalizujący przemiany w cyklu gamma - glutamylowym, stąd dość skomplikowana nazwa. Enzym ten należy do grupy transferaz, w przeciwieństwie do pierwszych dwóch omawianych - aminotransferaz. Podobnie jak ALT i AST, GGTP jest narządowo niespecyficzna: występuje w wątrobie, nerkach, przewodach żółciowych, trzustce, pęcherzyku żółciowym, śledzionie, mózgu. GGTP powinno przyjmować wartości w następujących zakresach:

• u kobiet : mniej niż 35 IU/l,
• u mężczyzn: mniej niż 40IU/l.

GGTP używana jest jako enzym przesiewowy i monitorujący dla alkoholowej choroby wątroby, ponieważ jej wzrost jest najbardziej skorelowany z alkoholowym uszkodzeniem wątroby spośród innych enzymów wątrobowych. Jej izolowany wzrost przy braku wzrostu aktywności ALP pozwala z dużym prawdopodobieństwem zdiagnozować alkoholowe uszkodzenie wątroby.

ALP, enzym z kolejnej grupy - fosfataz, działa najlepiej w środowisku zasadowym (stąd: alkaliczna). Enzym ten bierze udział w reakcjach defosforylacji grup fosforanowych. a jego aktywność w osoczu powinna wynosić mniej niż 270 U/l. ALP występuje w organizmie w trzech frakcjach:

• frakcja kostna - 50-60%, zwana również frakcją termolabilną,
• frakcja jelitowa - ok. 30%,
• frakcja wątrobowa - 10-20%.

ALP pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie cholestazy - zatrzymania żółci, jednak nie pozwala na ocenę pochodzenia bloku odpływu żółci (wewnątrzwątrobowy lub zewnątrzwątrobowy). Wartości 5-krotnie przekraczające normę przemawiają za diagnozą cholestazy, natomiast prawidłowe wartości ALP całkowicie wykluczają to rozpoznanie. Co szczególnie ważne, ALP wzrasta charakterystycznie mocno (15 - 20-krotnie) w nowotworach wątroby lub przerzutach do wątroby.

Fosfataza alkaliczna wzrasta znacząco w nowotworach kości i przerzutach do kości. Fizjologicznie zwiększa aktywność u kobiet ciężarnych oraz u dzieci w okresach intensywnego wzrostu.

Bilirubina to barwnik żółciowy, produkt rozpadu hemoglobiny, pochodzącej z erytrocytów. Ponieważ mechanizmy "obróbki" bilirubiny i pozbywania się jej z organizmu odbywają się w większości w wątrobie, oznaczenie stężenia bilirubiny w osoczu przyjmuje się jako marker wydolności wątroby.

Bilirubina jest związkiem słabo rozpuszczalnym w wodzie, razem z osoczem transportowana jest w połączeniu z białkiem - albuminą. Taka frakcja bilirubiny nietrwale związanej z albuminami nazywana jest bilirubiną wolną lub pośrednią. Kiedy bilirubina wolna dociera do wątroby, ulega dalszym przemianom do rozpuszczalnej w wodzie bilirubiny związanej lub bezpośredniej. Następnie ulega reakcji sprzęgania z kwasem glukuronowym i zostaje aktywnie wydzielana do żółci, z którą przez przewody żółciowe trafia do jelita. Stamtąd wydalana jest z kałem.

Wzrost wartości bilirubiny w osoczu (hiperbilirubinemia) może być spowodowany trzema mechanizmami:

• przedwątrobowym - gdy zwiększona jest produkcja bilirubiny (np. przy zwiększonym rozpadzie erytrocytów),
• wątrobowym - gdy wątroba nie jest zdolna do wychwytu bilirubiny i jej sprzęgania,
• zastoinowym - gdy wątroba nie jest w stanie wydzielić bilirubiny do żółci lub występuje cholestaza.

Na podstawie pomiaru bilirubiny wolnej i sprzężonej oraz ustalenia ich stosunków względem siebie, można domniemywać rodzaju i przyczyn hiperbilirubinemii. Mimo tego, bilirubina całkowita jako oznaczenie nie jest czułym wskaźnikiem uszkodzenia wątroby - może nie odzwierciedlać stopnia uszkodzenia. Aby uzyskać bardziej szczegółowe dane, należy oznaczyć obie frakcje bilirubiny - wolną i związaną - oddzielnie, a następnie porównać ich stosunek do siebie.

Przede wszystkim, oznaczenie prób wątrobowych jest konieczne każdorazowo, kiedy podejrzewamy: chorobę wątroby (dowolną!), uszkodzenie wątroby alkoholem lub lekami, alkoholizm, niewydolność wątroby, cholestazę, uszkodzenie dróg żółciowych lub kamienie żółciowe. Oznaczenie wykonuje się również przy obecności charakterystycznych objawów, sugerujących schorzenia wątroby: zażółcenie skóry lub gałek ocznych, świąd skóry nieznanego pochodzenia, senność w dzień przy częstym wybudzaniu w nocy, bóle brzucha, bóle w prawym podżebrzu, tłuszczowe biegunki.

Wreszcie, badamy próby wątrobowe, kiedy mamy podejrzenie WZW, nowotworu lub przerzutów do wątroby, a także w szczególnych przypadkach, kiedy testy będą pomocnicze w schorzeniach poza wątrobą, np. oznaczenie ALP przy nowotworach kości.

Badanie prób wątrobowych warto wykonywać także profilaktycznie, raz do roku, ponieważ chora i uszkodzona wątroba może długo nie dawać objawów.

Testy czynnościowe wątroby może zlecić lekarz z refundacją na NFZ lub możemy wykonać je prywatnie, sami; koszt oscyluje w granicach kilkudziesięciu złotych. Badanie przeprowadzane jest standardowo z krwi żylnej i wymaga postu, czyli przyjścia na czczo.

Źródła:

Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51063,proby-watrobowe

Wallach J., Interpretacja badań laboratoryjnych, Medipage, Warszawa 2011.

CZYTAJ TAKŻE:

Maliny dobre dla wątroby. Jeden dodatek wzmocni ich działanie

Pięć kłamstw na temat wątroby. W mit o regeneracji uwierzyliśmy wszyscy

Tak poznasz, że tłuszcz trzewny "obrasta" wątrobę. Zmierz swoją talię i wyprzedź objawy