Spis treści:
- Próby wątrobowe - czym są?
- Co to jest GGTP?
- Normy badań w zdrowej wątrobie
- Zastosowanie diagnostyczne - co oznacza za wysokie GGTP?
- Zastosowanie diagnostyczne - co to są wskaźniki enzymatyczne?
Próby wątrobowe - czym są?
Obecnie znamy ponad 1000 enzymów, będących składnikami hepatocytów - komórek wątroby. Z nich zastosowanie diagnostyczne ma 50, z czego w użyciu praktycznym znajduje się zwykle maksymalnie 10. Klasyczne "próby wątrobowe", czyli czynnościowe testy wątroby, obejmują oznaczenie:
- ALT - aminotransferazy alaninowej,
- AST - aminotransferazy asparaginowej,
- ALP - fosfatazy alkalicznej,
- GGTP - gamma-glutamylotranspeptydazy.
- bilirubiny.
Do oznaczeń tych często dochodzą:
- ChE - cholinoesteraza,
- LDH - dehydrogenaza mleczanowa,
- GDH - dehydrogenaza glutaminowa,
Oznaczenia enzymów wątrobowych i bilirubiny wykonuje się profilaktycznie oraz w przypadku podejrzenia:
- chorób stłuszczeniowych wątroby,
- cholestazy,
- uszkodzenia wątroby,
- uszkodzenia dróg żółciowych,
- chorób trzustki,
- zatrucia lekami, ksenobiotykami i substancjami toksycznymi,
- choroby alkoholowej wątroby,
- nowotworów wątroby lub naciekających/ przerzutowych na wątrobę.
Co to jest GGTP?
GGTP - gamma-glutamylotranspeptydaza - to enzym wątrobowy (choć nie wyłącznie wątrobowy!) z grupy transferaz. Transferazy odpowiadają za przenoszenie grup chemicznych z jednego związku chemicznego na drugi. GGTP katalizuje przemiany związane z transferem reszty glutaminianowej. GGTP odgrywa kluczową rolę w cyklu gamma - glutamylowym, umożliwiającym wytwarzanie aminokwasu - glutationu. GGTP bierze również udział w detoksykacji organizmu z ksenobiotyków i leków.
Normy badań w zdrowej wątrobie
Dokładne wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium, w którym się badamy: wszystko zależy od sprzętu, technologii i rodzaju odczynników, używanych do oznaczenia stężenia GGTP we krwi. Zawsze należy swój wynik porównać i odnieść do "widełek" wartości referencyjnych danego laboratorium.
Generalnie przyjmuje się konsensus, wg którego prawidłowe wartości GGTP wynoszą:
- dla kobiet: poniżej 35 IU/l
- dla mężczyzn: poniżej 40IU/l .
W przypadku enzymów nie mówimy najczęściej o "stężeniu" lub "ilości" - są to pewne uproszczenia. Stosujemy pojęcie "zwiększona aktywność w osoczu/ surowicy". W praktyce oznacza to, że enzym przedostał się do krwi w związku z uszkodzeniem komórek wątroby (hepatocytów) w większej ilości, niż zwykle i wykazuje przez to większą aktywność w surowicy/ osoczu krwi.
Zastosowanie diagnostyczne - co oznacza za wysokie GGTP?
Wykrywanie cholestazy
Cholestaza, inaczej: zatrzymanie żółci, to stan, w którym żółć nie może odpłynąć z wątroby i woreczka żółciowego do jelit. Charakteryzuje się on uporczywym świądem skóry, żółtaczką i odbarwieniem stolca. W wykrywaniu cholestazy różnego pochodzenia GGTP charakteryzuje się większą czułością, niż ALP, a jej aktywność wzrasta wcześniej i utrzymuje się dłużej. Ze względu na obecność GGTP także w drogach żółciowych i trzustce, jej nasilona aktywność może zwiastować problemy z odpływem żółci.
Wykrywanie alkoholowej choroby wątroby
W przypadku chronicznego nadużywania alkoholu wątroba ulega powolnemu niszczeniu, co określa się mianem alkoholowej choroby wątroby. Do diagnostyki tego schorzenia przydaje się oznaczenie prób wątrobowych i ustalenie stosunku GGTP/AST. GGTP zwiększa się stosunkowo szybko już na początku choroby i jej stosunek do AST wynosi w chorobie alkoholowej 6:1. Większą przydatność, niż wysoka aktywność GGTP w okresach alkoholowych ciągów, ma zmniejszanie się jej aktywności w okresach abstynencji, co może potwierdzić rozpoznanie.
Diagnostyka nowotworów wątroby
W przypadku niektórych nowotworów wątroby zwiększenie aktywności GGT'P jest jedynym objawem od strony "enzymatycznej". Czasem zdarza się, że aktywność GGTP w nowotworach wątroby wzrasta w stopniu większym, niż innych enzymów, jednakże nie należy intensywnie poszukiwać choroby wątroby w przypadku izolowanego wzrostu GGTP bez innych odchyleń w badaniach klinicznych.
Wykrywanie uszkodzenia hepatocytów
W przypadku oceny uszkodzenia hepatocytów najlepiej sprawdza się AST, ze względu na specyficzną lokalizację wewnątrz komórek wątroby: 20% w cytoplazmie, 80% w mitochondriach, czyli specyficznych organellach komórki. Dlatego enzym ten stosuje się jako wykładnik martwiczego uszkodzenia wątroby (skoro AST wypływa z komórek i dostaje się do krwi, to znaczy, że komórki uległy martwicy, rozerwaniu i rozkładowi). GGTP ma jednakże swoją własną funkcję w ocenie integralności wątroby - jest czułym wskaźnikiem uszkodzenia hepatocytów w wyniku nasilonej biotransformacji (przemian związku w inny związek chemiczny) zwłaszcza alkoholu etylowego i części leków.
Zastosowanie diagnostyczne - co to są wskaźniki enzymatyczne?
Wskaźniki enzymatyczne to inaczej stosunki aktywności jednych enzymów do drugich, pomocne w interpretacji surowiczego profilu enzymów. Wskaźniki wymagają oznaczenia pożądanych enzymów i ustalenia, w jakim stosunku względem siebie występują; dla uproszczenia:
GGTP = 2, AST = 4,
czyli
2/4 = 0.5,
czyli
stosunek wynosi poniżej 1.
W przypadku GGTP wskaźniki enzymatyczne odnoszą się zawsze do AST i wyglądają następująco:
GGTP/ AST
- stosunek poniżej 1 - ostre wirusowe zapalenie wątroby (ostre WZW),
- poniżej 2 - toksyczne zapalenie wątroby,
- 2 - 3 - ostre alkoholowe zapalenie wątroby, marskość wątroby,
- powyżej 6 - marskość alkoholowa, ostra cholestaza,
- powyżej 12 - nowotwór wątroby, przerzuty do wątroby.
Co ważne, jednoczesne oznaczenie ALT, ChE, ALP i GGTP umożliwia zwiększenie czułości diagnostycznej z 81 proc. (w przypadku oznaczenia samego ALT) do 97 proc. . Pozwala to trafniej i szybciej rozpoznać przyczynę problemu z wątrobą i wdrożyć leczenie.
Warto pamiętać, że nigdy nie interpretuje się się pojedynczego oznaczenia, dlatego w podejrzeniu chorób wątroby przeprowadza się oznaczenie wszystkich niezbędnych enzymów wątrobowych. Jeśli lekarz nie zleci inaczej, warto oznaczyć pełen profil prób wątrobowych (wspomniany w pierwszym akapicie).
Źródła:
Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023
Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
CZYTAJ TAKŻE:
Objawy chorej wątroby na skórze. Czym są pajączki wątrobowe, naczyniaki i punkty rubinowe?
Oczyszczą wątrobę z toksyn i krew ze złogów cholesterolu. Dobre na diecie
Dwie łyżki dziennie przedłużają życie. Sekret zdrowia stulatków z Grecji i Włoch
