Stopa cukrzycowa - jedno z najczęstszych powikłań cukrzycy
Przewlekła choroba metaboliczna, jaką jest cukrzyca, nierozpoznana lub źle leczona, uszkadza naczynia krwionośne i nerwy, prowadząc do licznych powikłań. Jednym z najczęściej występujących i jednym z najbardziej dramatycznych zarazem jest stopa cukrzycowa, a właściwie zespół stopy cukrzycowej. Nierzadko prowadzi do amputacji. Po czym rozpoznać stopę cukrzycową? Jak o nią dbać?
Stopa cukrzycowa (zespół stopy cukrzycowej; w skrócie ZSC) to powikłanie cukrzycy, które występuje zarówno u chorych na cukrzycę typu 1, jak i cukrzycę typu 2 - chociaż częściej w tej drugiej grupie. Dotyczy nawet 10-15 proc. diabetyków. Na skutek uszkodzenia nerwów cukrzyków dotykają zaburzenia i utrata czucia dotyku, bólu czy temperatury. Konsekwencją tego stanu są liczne urazy. Uszkodzeniom ulegają również naczynia krwionośne. Stopa staje się przesuszona, łuszczy się i pęka do krwi. Rany trudno się goją, pojawiają się owrzodzenia. Zmiany charakterystyczne dla stopy cukrzycowej występują zwykle na powierzchni podeszwowej lub grzbietowej stopy.
To nie tylko problem estetyczny. Jeśli w porę nie zareagujemy, możemy doprowadzić do nieodwracalnych deformacji tej części ciała, martwicy oraz amputacji (w Polsce tego typu zabiegi przeprowadza się często).
Niestety, zmiany na stopach są nierzadko pierwszą widoczną oznaką cukrzycy, sygnałem alarmowym, który skłania nas do wykonania podstawowych badań i wizyty u lekarza.
Zespół stopy cukrzycowej diagnozowany jest najczęściej u osób, u których przez dłuższy czas utrzymywał się wysoki poziom cukru we krwi będący wynikiem nierozpoznanej lub nieprawidłowo leczonej cukrzycy. Stale podwyższony poziom glukozy we krwi doprowadza do uszkodzenie nerwów (neuropatia lub polineuropatia) oraz naczyń krwionośnych (angiopatia).
Uszkodzenie nerwów obwodowych odpowiada za brak odczuwania np. bólu. Chory na cukrzycę nie będzie odczuwał dyskomfortu w wyniku, chociażby, noszenia zbyt ciasnego obuwia. Nie poczuje, gdy nastąpi stopą na ostry przedmiot. Nie odnotuje też od razu oparzeń z powodu zaburzeń odczuwania temperatury. Zauważy owe "niedogodności", dopiero gdy pojawi się ślad na skórze w postaci pęcherza lub krwawiącej rany. Niesie to ze sobą ryzyko rozwoju groźnej infekcji.
Zbyt duża ilość glukozy we krwi uszkadza także naczynia krwionośne. Z czasem stają się one coraz mniej elastyczne i podatne na występowanie zmian miażdżycowych. Kończyny dolne stają się niedostatecznie dotlenione i ukrwione. Pojawia się ból, rany trudniej się goją, tkankom grozi obumarcie.
Wyróżnia się trzy odmiany stopy cukrzycowej: stopę cukrzycową niedokrwienną, stopę cukrzycową neuropatyczną i stopę cukrzycową niedokrwienno-neuropatyczną (typ mieszany).
Zmiany niedokrwienne i neuropatyczne mogą rozwijać się równocześnie. Najczęściej dominuje jednak jeden typ. Konieczna jest diagnostyka różnicująca, gdyż leczenie każdego rodzaju stopy cukrzycowej przebiega inaczej.
Objawy, jakie mogą występować przy zespole stopy cukrzycowej, to:
- zaburzenia czucia dotyku, bólu, temperatury,
- drętwienie, mrowienie, pieczenie, kłucie,
- ból przy chodzeniu i spoczynku,
- sucha i cienka skóra,
- łuszczenie, rogowacenie skóry,
- skurcze mięśni nasilające się w nocy,
- pęknięcia, np. na piętach,
- zdeformowane paznokcie,
- opuchlizna,
- trudno gojące się rany i owrzodzenia,
- zwiększona podatność na infekcje,
- osłabienie siły mięśniowej i zaniki mięśni,
- zniekształcenia (palce koślawe, młotkowate, płaskostopie).
Leczenie stopy cukrzycowej jest trudne, do tego to długi i kosztowny proces. Uczestniczyć w nim powinni specjaliści z różnych dziedzin medycyny. Poza diabetologiem, który zajmuje się diagnozowaniem, terapią i profilaktyką cukrzycy, konieczna jest opieka dermatologa, podologa, chirurga naczyniowego, ortopedy czy rehabilitanta. Warto wiedzieć, że istnieją również specjalistyczne jednostki, które zajmują się leczeniem zespołu stopy cukrzycowej.
Przede wszystkim konieczne jest wyrównanie metaboliczne cukrzycy - przestrzeganie diety oraz leczenie, które doprowadzi do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi. Leczy się też infekcje, powstałe owrzodzenia za pomocą antybiotyków, podawanych doustnie lub dożylnie. Rany wymagają stosowania odpowiednich opatrunków. W wielu przypadkach konieczne jest chirurgiczne opracowanie rany.
Należy też odciążyć kończynę, której dotyczy problem. Tutaj pomocne będą wkładki ortopedyczne, obuwie unieruchamiające stopę, obuwie ortopedyczne, opatrunek gipsowy, kule łokciowe lub wózek inwalidzki.
Niemałe znaczenie ma edukacja pacjenta ze stopą cukrzycową.
Najważniejsza jest higiena. Stopy należy myć dwa razy dziennie, mydłem, w letniej, nie gorącej wodzie. Nie wolno moczyć nóg dłużej, niż potrzeba do ich umycia. Następnie trzeba je starannie osuszyć, wraz z przestrzeniami między palcami.
Skóra stóp po umyciu powinna zostać natłuszczona. Dobrym wyborem będą preparaty zawierające parafinę, która zatrzymuje wodę w skórze (w cukrzycy jest ona przesuszona). W nawilżeniu stóp pomogą też kremy z mocznikiem, a te z witaminą A+E odżywią naskórek. Dodatek srebra, które wykazuje właściwości antybakteryjne, przyspieszy gojenie ran i zapobiegnie zakażeniom.
Ważne, by nie chodzić boso - tym sposobem można uniknąć nastąpienia na ostre przedmioty. Każde zadrapanie, otarcie, ranki, skaleczenie czy owrzodzenia nie powinny być bagatelizowane - należy udać się z nimi do lekarza. Niewskazane są ostre przedmioty do ścierania pięt.
Uwagę zwraca się również na paznokcie - powinno się je obcinać prosto, by nie wrastały, ale też nie za krótko. Trzeba pominąć skórki.
Ponadto, osoby ze stopą cukrzycową powinny nosić wygodne, miękkie obuwie i codziennie zmieniać skarpetki (z wełny lub bawełny). Nie należy rozgrzewać stóp poduszką elektryczną bądź termoforem.
Czytaj także:
Wysoki poziom cukru we krwi - nie tylko w cukrzycy
