Długo nie daje sygnałów. 60 procent przypadków raków głowy i szyi wykrywamy zbyt późno

Pod pojęciem "nowotwory głowy i szyi" kryją się guzy zlokalizowane m.in. w jamie ustnej, gardle (nosowej, ustnej i krtaniowej), krtani, jamie nosa i zatokach przynosowych oraz śliniankach. Większość z nich to raki płaskonabłonkowe związane z wieloletnim drażnieniem błon śluzowych - najczęściej przez dym tytoniowy i alkohol. Wart jednak wiedzieć, że z roku na rok rośnie też odsetek raków orofaryngalnych (część ustna gardła) powiązanych z zakażeniem HPV.  

Choroba często rozwija się w ukryciu, a wczesne symptomy łatwo przypisać infekcjom lub przeciążeniu głosu. To dlatego w zaleceniach dotyczących wczesnego rozpoznawania choroby podkreśla się rolę czujności lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i stomatologów oraz konieczność szybkiego kierowania pacjenta do specjalisty, jeśli objawy nie ustępują.  

Szacunki dotyczące liczby zachorowań różnią się w zależności od tego, jakie nowotwory wlicza się do tej grupy. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów nowotwory głowy i szyi stanowią około 5,5-6,2 proc. wszystkich przypadków w Polsce, czyli rocznie rozpoznaje się ich 5,5-6 tysięcy. Inne analizy, które uwzględniają także nowotwory tarczycy czy ucha, mówią nawet o 11 tysiącach nowych pacjentów i wskazują na blisko 25-procentowy wzrost w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Niezależnie od różnic w liczbach, problem pozostaje ten sam: w Polsce diagnoza stawiana jest zbyt późno, a szanse na pięcioletnie przeżycie są niższe niż średnio w krajach Unii Europejskiej. Potwierdzają to dane.

- Około 60 proc. wszystkich z nowotworem złośliwym głowy i szyi jest diagnozowanych w zaawansowanym stadium choroby. To sprawia, że 65 proc. z nich nie przeżyje następnych pięciu lat - mówi prof. dr hab. n. med. Wojciech Golusiński z Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu - Jednak jeśli chorzy zostaną zdiagnozowani i wyleczeni we wczesnym stadium, aż 80-90 proc. z nich będzie mogło żyć o wiele dłużej. 

Nowotwory głowy i szyi rzadko pojawiają się nagle. Zazwyczaj rozwijają się miesiącami, a pierwsze symptomy są tak "zwyczajne", że wielu pacjentów zupełnie je ignoruje. To błąd. Jeżeli objaw trwa dłużej niż 3 tygodnie i nie reaguje na leczenie domowe czy antybiotykoterapię - trzeba go potraktować poważnie. Do sygnałów ostrzegawczych należą: 

• przewlekła chrypka, 
• ból lub trudności w połykaniu, 
• owrzodzenia i plamy w jamie ustnej, 
• guzki i obrzęki na szyi,
• jednostronnie zatkany nos,
• krwista wydzielina z nosa. 

Lekarze podkreślają, że właśnie uporczywość objawów odróżnia je od codziennych, banalnych infekcji. Dlatego jeśli dolegliwości utrzymują się ponad trzy tygodnie, nie warto odkładać wizyty u specjalisty - nawet jeśli wydają się drobiazgiem. Szybka konsultacja laryngologiczna lub stomatologiczna pozwala wcześnie wykryć chorobę i daje realną szansę na skuteczne, mniej inwazyjne leczenie. 

Do najważniejszych czynników ryzyka należą tytoń (wszystkie formy, łącznie z tytoniem żutym) i alkohol, a ich połączenie wielokrotnie zwiększa ryzyko zachorowania. Coraz większą rolę odgrywa zakażenie HPV - w USA odpowiada ono za 60-70 proc. raków orofaryngalnych (migdałki, nasada języka). 

Ryzyko podnoszą także: przewlekłe drażnienie śluzówek, uboga dieta (mało warzyw i owoców), zła higiena jamy ustnej, niektóre ekspozycje zawodowe (np. pyły drewna, farb), a także długotrwałe refluksowe zapalenie krtani i gardła. 

HPV najczęściej kojarzymy z rakiem szyjki macicy, ale wirus ten może też atakować błony śluzowe jamy ustnej i gardła. W Polsce bezpłatne szczepienia przeciw HPV są dostępne dla dzieci od 9. roku życia. Można je wykonać jednym z dwóch rodzajów szczepionek - obejmujących ochroną odpowiednio 2 lub 9 typów wirusa.

Największą korzyść daje zaszczepienie przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, ale szczepienie warto rozważyć szerzej po konsultacji lekarskiej. To jedno z niewielu narzędzi profilaktyki pierwotnej, które może ograniczać ryzyko raków orofaryngalnych.

Przy utrzymujących się objawach lekarz powinien zbadać jamę ustną i szyję, ocenić węzły chłonne, a następnie - w zależności od dominujących dolegliwości - zlecić laryngoskopię (najlepiej wideolaryngoskopię), USG szyi oraz ewentualnie tomografię/MRI i biopsję podejrzanej zmiany lub węzła.  

Takie działania szybciej kierują pacjentów na ścieżkę onkologiczną, tak aby nie tracić czasu na kolejne "próby leczenia infekcji". W razie guza w węźle szyjnym o niejasnym pochodzeniu obowiązuje diagnostyka w kierunku raka z nieznanego ogniska pierwotnego w obrębie głowy i szyi.  

Wczesne stadia wielu raków głowy i szyi można skutecznie leczyć chirurgicznie (często technikami oszczędzającymi narząd) lub radioterapią. W bardziej zaawansowanych przypadkach potrzebne są terapie skojarzone (operacja oraz radio/chemioterapia, leczenie systemowe, immunoterapia). Im wcześniej rozpoznanie, tym większa szansa na wyleczenie i mniejsze kalectwo czynnościowe (mowa, połykanie, oddychanie). 

Aktualizowane w 2025 r. polskie zalecenia podkreślają rolę szybkiej diagnostyki, interdyscyplinarnych konsyliów i rehabilitacji logopedycznej oraz żywieniowej już od startu leczenia.  

1. Zastosuj zasadę "1 na 3" - nie lekceważ objawu, który utrzymuje się dłużej niż 3 tygodnie. 
2. Rzuć palenie i ogranicz alkohol - to największe zyski zdrowotne. 
3. Zaszczep dzieci przeciw wirusowi HPV. 
4. Dbaj o jamę ustną - regularne przeglądy stomatologiczne zwiększają szansę, że ktoś "zajrzy" tam, gdzie ty nie patrzysz. 
5. Chroń usta przed słońcem (szminki/balsamy z filtrem UV) oraz używaj odpowiednich zabezpieczeń w pracy, jeśli masz kontakt z pyłami lub chemikaliami.
6. Reaguj na nowy "guzek" na szyi - nie próbuj go rozmasować czy pozbywać się go na własną rękę, tylko pokaż go lekarzowi.  

We wrześniu wiele placówek w całym kraju organizuje bezpłatne konsultacje przesiewowe w ramach Europejskiego Tygodnia Świadomości Nowotworów Głowy i Szyi. Informacje o punktach i terminach publikują m.in. ośrodki onkologiczne i urzędy (warto sprawdzać aktualne komunikaty w swoim regionie). Niezależnie od akcji - z uporczywym objawem zgłoś się od razu do lekarza rodzinnego, dentysty lub laryngologa. 

Źródła: Polskie Towarzystwo Nowotworów Głowy i Szyi, materiały prasowe 

CZYTAJ TEŻ:

Jedz częściej i więcej, a zmniejszysz ryzyko raka jelita grubego. Nowe badania zaskakują

Choruje 20 tys. Polek i Polaków rocznie. Nowotwór płuc, który rozwija się latami

Trzy nietypowe objawy raka trzustki. Jeden jest szczególnie dokuczliwy