Spis treści:
- Udar mózgu. Co właściwie się dzieje w organizmie
- Młodzi dorośli w grupie ryzyka. Co mówią statystyki
- Po 2010 roku sytuacja zaczęła się pogarszać
- Dlaczego udar dotyka coraz młodszych osób
- Zdrowie naczyń pod presją współczesnego trybu życia
- Konsekwencje udaru w młodym wieku
- Profilaktyka zaczyna się wcześniej, niż myślimy
Udar mózgu. Co właściwie się dzieje w organizmie
Udar mózgu to nagłe zaburzenie krążenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, prowadzące do niedotlenienia i obumarcia komórek nerwowych. Wyróżnia się dwa podstawowe typy udarów. Najczęstszy jest udar niedokrwienny, który stanowi około 80-85 proc. wszystkich przypadków i jest spowodowany zamknięciem naczynia przez skrzeplinę lub zator. Drugi rodzaj to udar krwotoczny, wynikający z pęknięcia naczynia mózgowego i wylewu krwi do tkanki mózgu lub przestrzeni podpajęczynówkowej.
Przez dekady udar utożsamiano głównie z osobami starszymi, obciążonymi miażdżycą, chorobami serca i długoletnim nadciśnieniem. Taki obraz wciąż w dużej mierze jest prawdziwy, jednak statystyki coraz częściej pokazują, że udar przestaje być wyłącznie chorobą seniorów.
Młodzi dorośli w grupie ryzyka. Co mówią statystyki
Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że globalnie udar odpowiada za około 12 milionów nowych zachorowań rocznie. Jednocześnie rośnie odsetek przypadków występujących u osób w wieku produkcyjnym. Według analiz Global Burden of Disease między rokiem 1990 a 2019 liczba udarów u osób w wieku od 25 do 44 lat wzrosła o ponad 30 proc.
Niepokojące wnioski przyniosła także duża metaanaliza obejmująca 26 badań epidemiologicznych z Europy, Ameryki Północnej, Azji i Australii. Naukowcy porównali trendy zachorowań na udar w dwóch grupach wiekowych, poniżej i powyżej 55. roku życia. Zastosowano wskaźnik RTTR, który pokazuje relatywną zmianę częstości udarów w młodszej grupie w porównaniu do starszej. Jego wartość wyniosła 1,57, co oznacza, że wzrost liczby udarów u młodych dorosłych był wyraźnie szybszy niż u osób starszych.
Co istotne, wzrost ten dotyczył przede wszystkim udaru niedokrwiennego, ale był także obserwowany w przypadku udarów krwotocznych, w tym krwotoków śródmózgowych i podpajęczynówkowych. Badania nie wykazały istotnych różnic między kobietami a mężczyznami, co wskazuje, że problem ma charakter populacyjny, a nie związany z płcią.
Po 2010 roku sytuacja zaczęła się pogarszać
Szczególnie niepokojące dane pochodzą z analiz obejmujących okres po 2010 roku. To właśnie w ostatniej dekadzie tempo wzrostu udarów wśród młodych dorosłych było najwyższe. W krajach wysoko rozwiniętych udało się znacząco ograniczyć liczbę udarów u osób starszych dzięki lepszej kontroli ciśnienia, powszechnemu stosowaniu leków przeciwkrzepliwych oraz poprawie diagnostyki. Tymczasem w młodszych grupach wiekowych ten pozytywny trend nie tylko nie wystąpił, ale w wielu regionach nastąpiło wyraźne pogorszenie.
Podobne obserwacje opisują również polskie rejestry udarowe. Neurolodzy podkreślają, że coraz częściej do oddziałów udarowych trafiają pacjenci trzydziesto i czterdziestoletni, często aktywni zawodowo, bez wcześniejszego rozpoznania chorób przewlekłych.
Dlaczego udar dotyka coraz młodszych osób
Naukowcy są zgodni, że za rosnącą liczbą udarów wśród młodych dorosłych stoi splot kilku czynników. Najważniejszym pozostaje nadciśnienie tętnicze, które coraz częściej występuje już u osób przed 40. rokiem życia i bywa długo nierozpoznane.
Istotną rolę odgrywają także zaburzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca typu 2 i insulinooporność. Badania pokazują, że osoby z nieprawidłową gospodarką węglowodanową mają znacząco wyższe ryzyko zmian naczyniowych, nawet jeśli choroba została rozpoznana stosunkowo niedawno.
Zdrowie naczyń pod presją współczesnego trybu życia
Nie można pominąć wpływu stylu życia. Palenie papierosów i e papierosów sprzyja przewlekłemu stanowi zapalnemu naczyń i uszkodzeniu śródbłonka. Otyłość, brak regularnej aktywności fizycznej oraz wielogodzinne siedzenie, zwłaszcza w pracy biurowej, dodatkowo nasilają ryzyko sercowo naczyniowe.
Coraz częściej wskazuje się także na rolę przewlekłego stresu, niedoboru snu i zaburzeń hormonalnych. U młodych osób udar bywa również pierwszym objawem nierozpoznanych wcześniej chorób serca, takich jak migotanie przedsionków, wady wrodzone czy zaburzenia krzepnięcia krwi. Dodatkowym czynnikiem ryzyka są używki oraz niektóre substancje psychoaktywne, które mogą prowadzić do nagłego skurczu naczyń lub ich uszkodzenia.
Konsekwencje udaru w młodym wieku
Udar w młodym wieku niesie szczególnie dotkliwe skutki. Oprócz bezpośredniego zagrożenia życia często oznacza wieloletnią rehabilitację, trwałą niepełnosprawność oraz problemy z powrotem do pracy i normalnego funkcjonowania. Badania pokazują, że nawet do 50 proc. młodych pacjentów po udarze doświadcza długofalowych problemów poznawczych, depresji lub zaburzeń lękowych.
Profilaktyka zaczyna się wcześniej, niż myślimy
W świetle dostępnych danych jedno jest pewne. Udar nie jest chorobą wyłącznie osób starszych. Coraz częściej dotyka ludzi młodych, którzy nie postrzegają siebie jako pacjentów zagrożonych chorobami naczyniowymi.
Eksperci podkreślają, że kluczowe znaczenie ma wczesna profilaktyka. Regularne pomiary ciśnienia tętniczego, badania poziomu cholesterolu i glukozy we krwi powinny stać się standardem także u młodych dorosłych. Równie ważna jest dbałość o sen, ograniczenie przewlekłego stresu, zdrowa dieta oraz systematyczna aktywność fizyczna.
Nie wolno też lekceważyć objawów ostrzegawczych, takich jak nagłe drętwienie kończyn, asymetria twarzy, zaburzenia mowy czy silne zawroty głowy. Szybka reakcja i natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej mogą decydować o przeżyciu i stopniu powrotu do zdrowia.
Źródła:
Global, regional, and national burden of stroke and its risk factors, 1990-2010, The Lancet Neurology, 2021
Trends in incidence of young-onset stroke: a meta-analysis, Stroke, 2022
https://eso-stroke.org/esoc-2018-stroke-in-the-young/]
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4348138
