Dlaczego neurolog uderza w kolano? Przyczyna może cię zaskoczyć

Badanie neurologiczne jest podstawową procedurą w momencie, gdy lekarz podejrzewa u danego pacjenta schorzenie o podłożu neurologicznym. Takie podejrzenie może się wyłonić pod wpływem zgłaszanych przez pacjenta objawów. Wskazaniem do przeprowadzenia badania neurologicznego są m.in. takie symptomy, jak:

• niedowłady lub osłabienie kończyn górnych bądź dolnych;
• zaburzenia czucia;
• obniżone lub zwiększone napięcie mięśniowe;
• zaburzenia widzenia, słuchu;
• zaburzenia mowy;
• problemy z pamięcią, koncentracją;
• zawroty głowy, zaburzenia równowagi, niezborność ruchów.

Badanie neurologiczne przeprowadza najczęściej lekarz neurolog, chociaż podstawowe jego elementy wykonują również lekarze innych specjalizacji. W trakcie badania może zaistnieć konieczność podciągnięcia lub zdjęcia elementów ubioru - warto więc założyć luźną odzież, aby mogło ono przebiegać bezproblemowo. Badanie neurologiczne składa się z kilku etapów, w trakcie których kompleksowo badane są najważniejsze elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Zalicza się do nich m.in. funkcjonowanie nerwów czaszkowych, prawidłowość czucia, zakresu ruchu czy obecność specyficznych odruchów.

Badanie neurologiczne najczęściej rozpoczyna się od badania nerwów czaszkowych. Są to nerwy wychodzące z pnia mózgu (z wyjątkiem nerwu węchowego, który jest wypustką śródmózgowia) i opuszczające czaszkę przez jej otwory. Nerwy czaszkowe unerwiają ruchowo, czuciowo i przywspółczulnie skórę, mięśnie i wszystkie narządy w obrębie głowy i szyi. W trakcie badania oceniana jest funkcja m.in. węchu, wzroku, słuchu, ruchomości gałek ocznych, czucia w obrębie twarzy, mięśni mimicznych oraz mięśni gardła.

Stałym elementem badania neurologicznego jest badanie układu ruchu. Lekarz ocenia m.in. ruchomość stawów, napięcie mięśniowe oraz to, czy w obrębie stawów obecne są bolesność, obrzęki bądź zaczerwienienie. Jednocześnie badane jest czucie dotyku, bólu czy temperatury na skórze ciała.

Odruchy ścięgniste powstają w wyniku reakcji mięśnia na jego rozciąganie. Wywołuje się je pod wpływem uderzenia młoteczkiem neurologicznym w ścięgno mięśnia, co skutkuje jego reakcją. Obecność odruchu o prawidłowym nasileniu świadczy o właściwym funkcjonowaniu rdzenia przedłużonego na określonym jego poziomie. 

Do podstawowych odruchów ścięgnistych zalicza się:

• odruch z mięśnia dwugłowego - lekarz uderza młoteczkiem tuż powyżej dołu łokciowego, skutkuje to zgięciem kończyny w stawie łokciowym;
• odruch z mięśnia trójgłowego - lekarz uderza młoteczkiem w tylną część ramienia, tuż nad łokciem, skutkuje wyprostem kończyny w stawie łokciowym;
• odruch z mięśnia ramienno-promieniowego -  lekarz uderza młoteczkiem neurologicznym w okolicy podstawy kciuka;
• odruch skokowy - lekarz uderza młoteczkiem w tylną część stopy w okolicy stawu skokowego, skutkuje to zgięciem podeszwowym (wyprostem) stopy;
• odruch kolanowy - lekarz uderza młoteczkiem neurologicznym pod rzepką, skutkuje to wyprostem w stawie kolanowym.

Odruch kolanowy jest to odruch ścięgnisty z mięśnia czworogłowego uda. Wywołuje się go poprzez uderzenie młoteczkiem neurologicznym tuż pod rzepką, w miejscu więzadła rzepki. Prawidłową reakcją jest skurcz mięśnia czworogłowego, skutkujący wyprostem kończyny dolnej. 

O nieprawidłowym odruchu kolanowym mówi się wtedy, gdy jest on mało zaznaczony, lub przeciwnie - wygórowany (zbyt żywy). Osłabienie odruchu świadczy o uszkodzeniu neuronu obwodowego lub korzenia nerwowego rdzenia przedłużonego. Przyczyną tego stanu mogą być m.in.:

• przepukliny krążka międzykręgowego na wysokości kręgosłupa lędźwiowego;
• patologiczne masy, np. torbiele, guzy lub nowotwory, które uciskają korzeń nerwowy lub nerw i wywołują jego uszkodzenie;
• polineuropatia w cukrzycy;
• nadużywanie alkoholu;
• niektóre infekcje;
• zespół Guillaina-Barrego;
• niektóre choroby autoimmunologiczne, np. choroby układowe tkanki łącznej;
• zapalenia naczyń;
• stwardnienie zanikowe boczne (ALS) i inne choroby neuronu ruchowego.

Wygórowanym odruchem kolanowym nazywa się odruch zbyt intensywny. Obserwuje się go w chorobach układu piramidowego, m.in. w przebiegu stwardnienia rozsianego. Obok wygórowanego odruchu kolanowego u pacjentów niekiedy można stwierdzić również inne zaburzenia, m.in. wzmożone napięcie mięśniowe, obecność objawów patologicznych, klonusów i niedowładów kończyn. 

Źródła:  G. Douglas, F. Nicol. Macleod Badanie kliniczne. Wrocław 2023, wyd. 2.