Astma to choroba na całe życie. Skąd się bierze? Jak się objawia?

Astma, jak zwracają uwagę eksperci Światowej Inicjatywy na Rzecz Zwalczania Astmy (z ang. Global Initiative for Asthma, GINA), to choroba przewlekła związana z przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych, definiowana przez występowanie w wywiadzie objawów ze strony układu oddechowego takich jak świsty, duszności, kaszel oraz ucisk w klatce piersiowej. To choroba określana mianem heterogennej (niejednorodnej, mającej wiele postaci). Zgłaszane przez chorego symptomy mogą mieć różne, zmieniające się w czasie nasilenie. Towarzyszy im zmienna obturacja (zwężenie światła) dróg oddechowych.

Astma jest chorobą nieuleczalną. Według szacunków na całym świecie choruje na nią ponad 300 mln ludzi i ta liczba z każdym rokiem wzrasta (według prognoz do 2025 roku może przybyć kolejnych 100 mln pacjentów z taką diagnozą). Szacuje się, że w związku z astmą każdego roku umiera ok. 400 tys. osób. W Polsce z tą przewlekłą chorobą zmaga się ok. 4 mln pacjentów. Najczęściej są to dzieci w wieku 6-10 lat i osoby do 30. roku życia. Wśród najmłodszych astma nawet dwa razy częściej występuje u chłopców, z kolei wśród dorosłych jest na odwrót - częściej cierpią kobiety niż mężczyźni. Około 5 proc. przypadków stanowi ciężka odmiana astmy. 

Do najczęściej opisywanych fenotypów astmy należą: astma alergiczna, astma niealergiczna, astma ciężka, astma otyłych i astma późna. Szczególnymi postaciami astmy są: astma zawodowa, astma wysiłkowa oraz aspirynowa.

Mimo że choroba ta jest nieuleczalna, to terapia pod okiem specjalisty i stosowanie się do zaleceń, pozwalają zapanować nad uciążliwymi objawami.

Trudno wskazać bezpośrednią przyczynę astmy. Eksperci zajmujący się chorobami układu oddechowego wskazują nie na jeden czynnik, a na zespół różnych czynników, które mogą ją wywoływać lub nasilać. Są to:

• czynniki genetyczne (w tym przypadku dziedziczy się predyspozycje do wystąpienia choroby, nie samą chorobę; jeśli na astmę cierpi któreś z rodziców, prawdopodobieństwo wystąpienia astmy u dziecka wzrasta nawet trzykrotnie);
• niska waga urodzeniowa;
• narażenie na dym tytoniowy (palenie czynne oraz bierne);  
• oddychanie zanieczyszczonym powietrzem;
• częste infekcje dróg oddechowych;
• występowanie alergicznego nieżytu nosa, przede wszystkim wśród osób, u których stwierdzono także nadreaktywność oskrzeli;
• uczulenie na roztocza, grzyby pleśniowe, a także sierść zwierząt;
• uczulenie na pyłki roślin, dym tytoniowy, niektóre produkty spożywcze;
• aerozole stosowane w domu, spaliny;
• niektóre leki (beta-blokery, niesteroidowe leki przeciwzapalne, w skrócie NLPZ; wspomniana wyżej astma aspirynowa objawia się właśnie nadwrażliwością na kwas acetylosalicylowy oraz inne leki z grupy NLPZ);
• atopowe zapalenie skóry (to schorzenie predysponujące do rozwoju astmy oskrzelowej);
• czynniki zawodowe, np. stosowane środki chemiczne, których opary unoszą się w powietrzu;
• niewłaściwa dieta, a w szczególności częste spożywanie przetworzonej żywności, tłuszczów trans, soli, a także otyłość;
• stres, silne emocje;
• zmiany pogody (zimne powietrze);
• wysiłek fizyczny.

W przeważającej liczbie przypadków astma ma podłoże alergiczne.

Astma objawia się przede wszystkim trudnościami w oddychaniu (jest to spowodowane nagłym skurczem oskrzeli i oskrzelików). Napady duszności najczęściej występują nad ranem lub w nocy, mogą pojawić się także np. przy wysiłku. Do symptomów astmy zalicza się również: sapanie, męczący, suchy kaszel, który nie ustępuje (najczęściej atakuje rano lub w nocy; często to jedyny objaw, mogący, jak wiemy, sugerować także inne choroby, dlatego pojawiają się trudności w diagnostyce), występowanie lepkiej wydzieliny, ucisk w klatce piersiowej oraz świszczący oddech bądź wrażenie "grania w piersiach". Chory na astmę może mieć trudności z głębokim nabraniem oddechu. Lęk tylko pogarsza sprawę.

Wymienia się kilka sygnałów ostrzegawczych ataku astmy. Obejmują one: częsty kaszel (szczególnie w nocy), duszności, świszczący oddech lub kaszel po wysiłku, uczucie dużego zmęczenia lub osłabienie podczas ćwiczeń, zmianę nastroju (np. większą nerwowość, marudzenie), pogorszenie lub zmiany czynności płuc mierzone za pomocą przepływomierza szczytowego, objawy przeziębienia lub alergii (kichanie, katar, kaszel, przekrwienie błony śluzowej nosa, ból gardła i ból głowy), swędzenie podbródka i/lub podniebienia oraz problemy ze snem. 

Jak wspominaliśmy wyżej, najczęściej astma ma podłoże alergiczne, toteż objawy dla niej charakterystyczne wywołuje przeważnie kontakt z alergenami, a także substancjami drażniącymi. Ale, co ważne, objawy mogą wystąpić również samoistnie i także samoistnie ustąpić (najczęściej jednak konieczne okazuje się zażycie leków przeciwastmatycznych). Intensywność symptomów astmy oraz ich częstotliwość są różne u poszczególnych osób. Dla jednych może to być jedynie pewien dyskomfort, dla innych będzie to walka o oddech.

Atak astmy może być nagły lub objawy choroby będą stopniowo przybierać na sile. Może to trwać kilka minut, ale i znacznie dłużej, przy czym, pomiędzy napadami, oddech wraca do normy. W czasie ciężkiego ataku astmatycznego chory ma przyspieszone tętno i z reguły nie jest w stanie wykonywać żadnych czynności. Jego skóra staje się blada, a wargi sinieją. Może stracić przytomność, a nawet przestać oddychać.

Ministerstwo Zdrowia alarmuje, że nawet 70 proc. Polaków może nie zdawać sobie sprawy z choroby. Pomocy u specjalisty należy szukać, jeśli występują następujące objawy: utrzymujący się kaszel, duszności, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej, budzenie się w nocy, a także problemy z oddychaniem podczas aktywności fizycznej.

Lekarz podczas wizyty przeprowadzi wywiad z pacjentem, w którym poruszy kwestię niepokojących objawów, ich intensywności oraz częstości występowania, sytuacji, w jakich się nasilają oraz ewentualnego narażenia na kontakt z powszechnymi alergenami. Specjalista zapyta również, czy w rodzinie występowały przypadki astmy. Następnie przejdzie do oceny funkcjonowania dróg oddechowych. Niezbędne jest przeprowadzenie kilku testów. Do podstawowych badań wykonywanych w celu zdiagnozowania astmy należą: spirometria, próba prowokacyjna, próba rozkurczowa, pomiar szczytowego przepływu wydechowego czy RTG. Badaniem pomocniczym wykorzystywany w diagnostyce astmy są również punktowe testy skórne - pozwalają one z grupy wielu czynników zidentyfikować ten jeden, alergizujący, który może wywołać napady astmatyczne.

Niestety, astmy nie da się wyleczyć, ale z pomocą specjalisty jesteśmy w stanie kontrolować objawy. 

Czytaj także: 

Tajemnicza przypadłość w czasie burz. Powinieneś zostać w domu

Dzieci kobiet, które stykają się z produktami do czyszczenia, są bardziej zagrożone astmą

Sześć produktów pomocnych w leczeniu astmy