Z wiekiem stają się nieznośni, podejrzliwi, nerwowi? To mogą być początki choroby otępiennej
Choroby otępienne atakują rejony mózgu odpowiedzialne za osobowość, zachowanie i język, a więc te cechy, które dla bliskich definiują człowieka bardziej niż sprawność ruchowa czy pamięć. Zdarza się, że senior, którego przez całe lata charakteryzowała pogoda ducha, życzliwość czy cierpliwość, nagle staje się drażliwy, wycofany, nieufny albo pozbawiony empatii. Te niespecyficzne symptomy bywają brane za zgorzknienie czy impertynencję, a tymczasem mogą być pierwszym sygnałem, świadczącym o procesie neurodegeneracyjnym.
Zmieniona osobowość u seniora bywa jednym z pierwszych sygnałów, że w tle może rozwijać się choroba Alzheimera. Choć najczęściej kojarzy się ją z problemami z pamięcią, to właśnie zaburzenia nastroju i emocji często wyprzedzają widoczne kłopoty poznawcze. Zdarza się, że ktoś, kto zawsze był towarzyski i otwarty, przestaje odbierać telefony i zamyka się w sobie. Bywa, że osoba pogodna staje się nadmiernie podejrzliwa - oskarża bliskich o kradzież przedmiotów, które w rzeczywistości sama gdzieś odłożyła, a niekiedy dotąd ciepły i empatyczny senior, nagle reaguje chłodem, a nawet obojętnością wobec problemów najbliższych. Te zmiany, choć trudne do przyjęcia dla otoczenia, nie są intencjonalne, wynikają z postępującego uszkodzenia struktur mózgowych odpowiedzialnych za regulację emocji i zachowania.
Podobnie jak choroba Alzheimera, także Parkinson nie musi na początku objawiać się w sposób typowy dla tej jednostki. Coraz częściej podkreśla się, że jednym z wczesnych objawów mogą być subtelne, lecz zauważalne zmiany w osobowości i nastroju. Senior, który dotąd był pogodny i otwarty, zaczyna unikać kontaktów, wykazuje większą drażliwość albo staje się nadmiernie lękliwy. Chory może nie umieć wyrazić, że coś go boli, że czuje się zagubiony lub przerażony, zamiast tego jego emocje eksplodują w postaci gniewu.
Może pojawić się również agresja w różnych postaciach - od słownych ataków, obelg i podejrzliwości, po oskarżenia kierowane wobec najbliższych. Niekiedy przejawia się także w gestach fizycznych: gwałtownym odpychaniu, trzaskaniu drzwiami czy próbach rękoczynów. U źródeł takich zachowań leżą zarówno zmiany zachodzące w mózgu, jak i narastająca frustracja związana z utratą kontroli nad własnym ciałem i umysłem.
Otępienie z ciałami Lewy’ego to druga po chorobie Alzheimera najczęstsza postać otępienia, które rozwija się w przebiegu pierwotnie zwyrodnieniowych procesów uszkadzających mózg. Choroba bardzo często daje o sobie znać nie poprzez problemy z pamięcią, lecz zmiany w zachowaniu i osobowości.
Zdarza się, że zanim pojawią się wyraźne trudności poznawcze, senior doświadcza zaburzeń snu REM - budzi się w nocy, wykonuje gwałtowne ruchy, krzyczy czy reaguje agresją, jakby odgrywał swoje sny. Do tego dochodzą niepokój, drażliwość, apatia, a także urojenia i halucynacje wzrokowe, które pojawiają się u niemal połowy pacjentów. Bliscy mogą zauważyć, że osoba dotąd spokojna staje się rozkojarzona, nieufna, a jej reakcje emocjonalne stają się trudne do przewidzenia.
Co istotne, zaburzenia zachowania w otępieniu z ciałami Lewy’ego są zazwyczaj bardziej nasilone, częstsze i pojawiają się wcześniej niż w innych chorobach neurodegeneracyjnych. Wynikają one z głębokich zmian w strukturach mózgu odpowiedzialnych za emocje, uwagę i przetwarzanie bodźców.
W przebiegu otępienia czołowo skroniowego dochodzi do zaniku płatów czołowych i skroniowych, co prowadzi do głębokich przemian w sposobie funkcjonowania chorego. Osoba dotąd empatyczna i taktowna może zacząć zachowywać się w sposób społecznie nieakceptowalny, tj. mówić bez zahamowań, podejmować impulsywne decyzje, ignorować uczucia innych. U wielu chorych pojawia się apatia, utrata zainteresowań, a także zachowania kompulsywne, jak nieustanne klaskanie, dotykanie przedmiotów czy objadanie się słodyczami.
Bywa też, że chory traci zdolność płynnego posługiwania się językiem, a proste rozmowy stają się dla niego wyzwaniem. Ponieważ otępienie czołowo skroniowe pojawia się zwykle wcześniej niż choroba Alzheimera, nawet między 40. a 65. rokiem życia - bywa mylone z depresją czy zaburzeniami psychicznymi.
Otępienie naczyniopochodne, rozwijające się w następstwie uszkodzeń mózgu spowodowanych niedokrwieniem, często manifestuje się nie tylko zaburzeniami pamięci czy trudnościami w wykonywaniu codziennych czynności, ale także zmianami w osobowości seniora. Bliscy zauważają, że ktoś dotąd spokojny i wyważony zaczyna reagować drażliwością lub nieuzasadnioną złością. Inni z kolei stopniowo tracą zainteresowanie otoczeniem, wycofują się z relacji, a dawne pasje i przyzwyczajenia przestają mieć dla nich znaczenie. Charakterystyczne jest to, że objawy mogą narastać skokowo, w ślad za kolejnymi incydentami niedokrwienia, albo rozwijać się powoli, przypominając obraz choroby Alzheimera.
Źródła:
Changes in mood and personality [na:] "Alzheimer Society of Canada", https://alzheimer.ca/en/help-support/im-caring-person-living-dementia/understanding-symptoms/changes-mood-personality, 2022 r., dostęp 28 listopada 2023 r.
Scharfenort M, Hernström V, Rosqvist K, Ljung H, Nilsson MH, Odin P. Personality Trait Changes After Device-Aided Therapy: Insights From Parkinson's Patients and Their Close Relatives. Parkinsons Dis. 2025 doi: 10.1155/padi/6681692.
Jellinger KA. Behavioral disorders in dementia with Lewy bodies: old and new knowledge. J Neural Transm (Vienna). 2025 Feb; doi: 10.1007/s00702-024-02823-w. Epub 2024
CZYTAJ TAKŻE:
Nieoczywiste objawy choroby Parkinsona. Pojawiają się na samym początku
