Wykrywa cukrzycę, miażdżycę, nadciśnienie. Badanie dna oka wskaże więcej, niż kłopoty ze wzrokiem

Badanie dna oka, (znane także jako oftalmoskopia czy wziernikowanie) jest uważane za jedną z podstawowych procedur okulistycznych. Przede wszystkim dlatego, że w ciągu kilku minut umożliwia specjaliście zajrzenie do wnętrza narządu wzroku i ocenę kluczowych struktur: siatkówki, tarczy nerwu wzrokowego, plamki żółtej oraz naczyń krwionośnych.

Poza problemami okulistycznymi, takimi jak: jaskra, zmętnienie ciałka szklistego, odklejenie siatkówki, czy degeneracja plamki związana z wiekiem, oftalmoskopia pozwala także na wykrycie subtelnych zmian wskazujących na choroby ogólnoustrojowe. Na podstawie wyglądu dna oka można wychwycić sygnały świadczące m.in. o: cukrzycy, miażdżycy czy nadciśnieniu tętniczym. Nieprawidłowości w siatkówce mogą zdradzać również zaburzenia układu krwiotwórczego, takie jak anemia, białaczka czy skazy krwotoczne i schorzenia neurologiczne np. guzy mózgu, wzrost ciśnienia śródczaszkowego czy stwardnienie rozsiane.

Poszczególne metody badania dna oka, różnią się miedzy sobą, sposobem oglądania, używanymi narzędziami oraz oferowanymi możliwościami diagnostycznymi. O tym, jaka technika badania sprawdzi się najlepiej w przypadku danego pacjenta, decyduje lekarz. Jeśli czeka cię oftalmoskopia i masz pytania dotyczące przebiegu konkretnej procedury, nie wahaj się ich zadać specjaliście:

• oftalmoskopia bezpośrednia polega na oświetleniu oka pacjenta specjalnym urządzeniem - oftalmoskopem. Choć przypomina latarkę, w rzeczywistości jest precyzyjnym narzędziem wyposażonym w soczewki, które pozwalają uwidocznić siatkówkę, plamkę żółtą, tarczę nerwu wzrokowego i naczynia krwionośne oka. Dodatkowe filtry umożliwiają lekarzowi obejrzeć nawet drobne włókna nerwowe i mikroskopijne naczynia. Zwykle przed badaniem pacjentowi podaje się krople rozszerzające źrenice, co może powodować chwilowy dyskomfort. Poza tym oglądanie plamki bywa nieprzyjemne ze względu na oślepiające błyski światła. Obecnie ta metoda jest stosowana rzadziej, ze względu na ograniczone możliwości badania całej siatkówki;
• oftalmoskopia pośrednia umożliwia trójwymiarowe, powiększone spojrzenie na wnętrze oka, w tym obwodowe części siatkówki. Lekarz używa wziernika zakładanego na głowę wraz z dodatkową soczewką skupiającą, która zbliża się do oka pacjenta, nie dotykając go. Obraz jest odwrócony, ale niezwykle szczegółowy. Metoda jest mobilna - można ją wykonać przy łóżku chorego, na sali operacyjnej czy u dzieci w znieczuleniu ogólnym;
• oftalmoskopia z użyciem lampy szczelinowej to wariant badania, podczas którego wykorzystuje się lampę szczelinową pozwalającą nie tylko na powiększenie obrazu nawet do 40 razy, ale i widzenie przestrzenne. Jasne światło może chwilowo zaburzyć ostrość widzenia, na szczęście nieprzyjemne doznanie ustępuje w kilka minut. Dodatkową zaletą jest możliwość wykonania fotografii dna oka, co ułatwia monitorowanie zmian w kolejnych badaniach.

Lekarze sięgają po oftalmoskopie, kiedy u pacjenta występują np.:

• objawy okulistyczne - w tym: nagłe pogorszenie ostrości widzenia, mroczki, błyski, zaburzenia widzenia barw czy ubytki w polu widzenia (wymagają pilnej diagnostyki, bo mogą świadczyć o chorobach siatkówki czy nerwu wzrokowego);
• problemy neurologiczne - badanie dna oka wykonuje się m.in. przy silnych, nawracających bólach głowy, zaburzeniach równowagi czy podejrzeniu wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. W takich przypadkach uwidocznienie obrzęku tarczy nerwu wzrokowego może oznaczać stan wymagający natychmiastowej interwencji;
• sygnały mogące oznaczać poważne choroby - subtelne zmiany w naczyniach krwionośnych siatkówki mogą występować w zaawansowanej retinopatii nadciśnieniowej lub proliferacyjnej retinopatii cukrzycowej, ich wykrycie i leczenie może uchronić przed utratą wzroku;
• schorzenia predysponujące do powikłań okulistycznych np. stwardnienie rozsiane, nowotwory, poważne wady wzroku. Badanie jest również ważne dla osób przyjmujących niektóre leki, które mogą negatywnie wpływać na wzrok, oraz dla tych, którzy w przeszłości przebyli zawał serca lub udar mózgu.

Na badanie dna oka warto zgłaszać się nie tylko, kiedy dzieje się coś niepokojącego. Wziernikowanie to składowa profilaktyki - jako kontrolę zaleca się, aby osoby przed 40. rokiem życia wykonywały oftalmoskopię co 3 lata, między 40. a 50. rokiem życia co 2 lata, a po 50. roku życia - raz w roku. Oftalmoskopia jest szczególnie ważna dla pacjentów cierpiących na choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby autoimmunologiczne czy hematologiczne. W tych przypadkach badanie powinno być wykonywane co najmniej raz w roku, ponieważ zmiany na dnie oka mogą być wczesnym sygnałem pogorszenia się stanu zdrowia.

Wziernikowanie dna oka jest bezpieczne i trwa zwykle od pięciu do piętnastu minut i raczej nie wymaga specjalnych przygotowań. Niemniej (jak już zostało wspomniane), zdarza się, że w trakcie procedury niezbędne okaże się, zastosowanie kropli rozszerzających źrenicę: to nic groźnego, ale trzeba liczyć się z tym, że przez kilka godzin, a czasem nawet przez parę dni - widzenie będzie lekko zamglone, a oczy bardziej wrażliwe na światło. Dlatego dobrze zabrać ze sobą okulary przeciwsłoneczne, które zwiększą komfort po opuszczeniu gabinetu. Poza tym ważne, by pamiętać o bezpieczeństwie: dopóki wzrok nie wróci do normy, nie wolno prowadzić samochodu, więc najlepiej zawczasu zaplanować transport.

Źródła:

1. Kelly LP, Garza PS, Bruce BB, Teaching ophthalmoscopy to medical students . Am J Ophthalmol. 2013 doi: 10.1016/j.ajo.2013.06.022.
2. Corr RH. Fundoscopy in the smartphone age: current ophthalmoscopy methods in neurology. Arq Neuropsiquiatr. 2023 doi: 10.1055/s-0043-1763489. Epub 2023

CZYTAJ TAKŻE:

To nie tylko kwestia zmęczenia. Lekarka wskazuje przyczyny cieni pod oczami

Wzmacniają oczy i wzrok, zmniejszają ryzyko zaćmy. Jedz jak najczęściej

Wykrywa zmiany jaskrowe i zwyrodnienie plamki żółtej. Takie są wskazania do badania OCT