Do tego prowadzi niedobór elektrolitów. Jonogram to badanie, które dużo powie o twoim zdrowiu

Woda jest dominującym składnikiem organizmu i stanowi około 54-60% masy ciała. Rozmieszczona jest w ciele w tzw. przestrzeniach wodnych: w płynie wewnątrzkomórkowym i pozakomórkowym. Przestrzenie te zawierają wodne roztwory licznych substancji, wśród których najistotniejszą rolę odgrywają elektrolity. Występują one w roztworach wodnych w postaci jonów dodatnich - kationów - i jonów ujemnych - anionów.

Od elektrolitów zależy utrzymanie stałej objętości i składu płynów ustrojowych, co z kolei gwarantuje utrzymanie homeostazy. Zaliczamy do nich jony:

• sodu,
• potasu,
• magnezu,
• wapnia,
• chlorkowe.

Oprócz utrzymywania stałego składu i objętości płynów ustrojowych, elektrolity umożliwiają między innymi utrzymanie:

• właściwego rytmu pracy serca,
• właściwej pobudliwości nerwów i mięśni,
• właściwego wydalania substancji z moczem,
• zdrowych kości,
• właściwego napięcia mięśniowego,
• równowagi kwasowo - zasadowej.

Diagnostyka zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej oparta jest o badanie składu elektrolitowego osocza krwi. Badanie takie nazywa się jonogramem. Określa ono skład elektrolitowy osocza, podając stężenie elektrolitów w mmol/l. Co istotne, jonogram umożliwia ocenę wyłącznie składu elektrolitowego osocza, nie pozwala jednak na ocenę składu elektrolitowego płynu wewnątrzkomórkowego. W praktyce nie możemy określić stężenia elektrolitów w płynie wewnątrzkomórkowym, musimy więc opierać się o jonogram wykonany z osocza.

Wskazania do wykonania jonogramu są następujące:

• zaburzenia pracy serca,
• ocena gospodarki wodno - elektrolitowej organizmu,
• nieprawidłowa kurczliwość mięśni, drętwienia i skurcze,
• zaburzenia pracy układu wydalniczego (nerek)
• obrzęki,
• duże pobudzenie lub apatia bez znanej przyczyny,
• omdlenia, zawroty głowy, epizody pochodzące od układu nerwowego, np. ataki padaczki,
• duża utrata płynów, np. podczas krwawienia lub biegunki,
• nieprawidłowe ciśnienie tętnicze,
• prewencyjnie podczas przyjmowania niektórych grup leków, np. glikokortykosteroidów lub leków moczopędnych. 

Na wyniku jonogramu pojawią się stężenia poszczególnych jonów w mmol/l. Wartości referencyjne przedstawiają się następująco:

• sód: 135 -145 mmol/l,
• potas: 3,8 - 5,5 mmol/l,
• wapń: 2,25 - 2,75 mmol/l,
• magnez: 0,8 - 1,2 mmol/l,
• jony chlorkowe: 95 - 105 mmol/l.

Prawidłowy wynik badania powinien mieścić się w podanych zakresach referencyjnych.  Czasem zdarza się, że mam miejsce za niskie (hipo-) lub za wysokie (hiper-) stężenie danego jonu w osoczu. Co to oznacza?

Sód i potas to jedne z najważniejszych jonów w naszej gospodarce elektrolitowej. Ich podwyższone i obniżone stężenia stanowią potencjalne zagrożenie życia. Hipernatremia (podwyższone stężenie sodu) wynika zwykle z dużej utraty wody, np. podczas biegunek czy wymiotów, której nie towarzyszy utrata sodu, co może skutkować nadpobudliwością, omamami, zaburzeniami ze strony układu nerwowego i spastyką mięśni. Z kolei hiponatremia (zmniejszone stężenie sodu) zwykle spowodowana jest utratą wody wraz z utratą sodu, np. przez skórę (pocenie się) lub wydalanie nadmiernej ilości sodu przez nerki, co z kolei skutkuje bólami głowy, splątaniem, wymiotami i nudnościami.

Hiperkaliemia (za wysokie stężenie potasu) jest bardzo niebezpieczna, gdyż może doprowadzić do zatrzymania akcji serca. Inne skutki obejmują porażenie i zmęczenie mięśni oraz osłabienie.  Hiperkaliemia może pojawić się wskutek niewydolności nerek bądź niedoboru niektórych hormonów, jak aldosteron czy insulina. Hipokaliemia (za niskie stężenie potasu) wynika zazwyczaj z niedożywienia bądź rozległych oparzeń i utraty płynów, co z kolei wiąże się z nadmierną kurczliwością mięśni i występowaniem bolesnych skurczy, dochodzi do podwyższenia ciśnienia i może dojść do zaburzenia rytmu serca.

Hiperkalcemia, czyli zwiększone stężenie wapnia, występuje stosunkowo rzadko. Zwykle wynika z niedoczynności przytarczyc, produkujących hormon, regulujący stężenie wapnia w organizmie, lub z niektórych nowotworów. Skutkiem hiperkalcemii może być m.in. porażenie mięśni twarzy, osłabienie, zaburzenia czynności nerek i rytmu serca, nudności i wymioty, a nawet zapalenie trzustki. Hipokalcemia (zmniejszone stężenie wapnia) jest zwykle spowodowana niską podażą wapnia w diecie bądź niedoborem witaminy D3. Jej skutkiem może być tężyczka, światłowstręt, różnego rodzaju dolegliwości bólowe i chwilowe utraty świadomości.

Hipermagnezemia zwykle wynika z połączenia niewydolności nerek i przyjmowania preparatów z magnezem, jej przyczyną może być jednak również zwiększone wchłanianie w przewodzie pokarmowym jak i niektóre jednostki chorobowe, np. choroba Addisona. Objawy to osłabienie mięśni, obniżenie ciśnienia tętniczego i nietrzymanie moczu oraz zaparcia. Hipomagnezemia zwykle wynika z niedostatecznej podaży magnezu w diecie bądź złego wchłaniania, np. w przebiegu choroby alkoholowej. Skutkiem mogą być zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni, zwłaszcza kończyn czy zaburzenia na tle nerwicowym.

Zmiany stężeń jonów chlorkowych są stosunkowo najmniej zauważalne ze wszystkich zaburzeń gospodarki elektrolitowej. Ich oznaczenie ma szczególne znaczenie u pacjentów z podejrzeniem kwasicy lub zasadowicy. Zwykle hiperchloremia i hipochloremia współwystępują z zaburzeniami gospodarki sodowej. Objawy pokrywają się z objawami hiper- i hiponatremii.

Do oznaczenia jonogramu przystępuje się na czczo, przynajmniej 12 h po ostatnim posiłku. Krew do oznaczenia elektrolitów pobierana jest z żyły łokciowej. Na wyniki zwykle nie czeka się długo, zazwyczaj dostępne są nawet tego samego dnia. Koszt jonogramu to zwykle kilkanaście do 30 zł.

Należy pamiętać, że wszelkie poważne dolegliwości, takie jak tężyczka, zaburzenia rytmu serca, napady padaczkowe czy spastyczność i porażenia mięśni wymagają natychmiastowej pilnej konsultacji lekarskiej. Jeśli zajdzie potrzeba, w szpitalu jonogram zostanie wykonany od ręki.

Źródła:

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
https://www.nowafarmacja.pl/blog/badania-elektrolitow-we-krwi-czy-warto-zrobic
https://www.mp.pl/pacjent/objawy/340368,hiponatremia-niedobor-sodu-przyczyny-objawy-leczenie

CZYTAJ TAKŻE: 

Pierwiastek odporności odpowiada też za łaknienie i wygląd. Jak cynk wpływa na organizm?

Zalecana z magnezem, na skurcze i lepszy sen. Czy można codziennie brać witaminę B6?

Rano bierz nie tylko witaminę D. Już po kilku dniach odczujesz różnicę