Po cichu uszkadza tkanki i narządy. Jaki wynik poziomu glukozy może oznaczać cukrzycę?

Glukoza stanowi nasz główny związek energetyczny - jako monosacharyd jest pojedynczą cząsteczką, która łatwo wchłania się do wnętrza komórek z udziałem insuliny. Insulina to hormon produkowany przez wyspy beta trzustki. Dzięki niej glukoza krążąca we krwi dociera do komórek, które zużywają ją jako paliwo. Jest to możliwe dzięki procesowi glikolizy, po którym następuje przekształcenie pirogronianu, cykl Krebsa i łańcuch oddechowy - ciąg reakcji chemicznych, w wyniku których z glukozy komórki uzyskują wysokoenergetyczny związek: ATP - adenozynotrifosforan. ATP jest związkiem chemicznym, który dosłownie zawiera energię w sobie. Jego wysokoenergetyczne wiązania chemiczne napędzają maszynerię każdej komórki, co z kolei przekłada się na funkcjonowanie tkanek, organów i układów człowieka.

Glukoza jest znakomitym substratem do produkcji energii w komórkach, zarówno w sposób klasyczny - tlenowy, jak i w warunkach beztlenowych, podczas fermentacji. Cechę tę wykorzystują mięśnie, gdy nagle muszą zacząć intensywnie funkcjonować, bez odpowiedniej rozgrzewki. Przeprowadzają wtedy fermentację kwasu mlekowego, aby uzyskać wysokie dawki energii w krótkim czasie. Gromadzą przez to kwas mlekowy, który w krótkim czasie niszczy komórki i powoduje ból mięśni, związany z ich regeneracją, znany jako zakwasy.

Obecność glukozy we krwi w odpowiednim stężeniu gwarantuje funkcjonowanie wszystkich tkanek i narządów. Istnieją takie narządy, które zużywają tylko i wyłącznie glukozę, jest dla nich niezbędna. Należą do nich mózg, serce i nerki. Szczególnie wrażliwy na niedobór glukozy jest mózg i cały układ nerwowy.

Zarówno nadmiar, jak i niedomiar glukozy we krwi powoduje rozregulowanie całego metabolizmu. Hiperglikemia i hipoglikemia opisują odpowiednio za dużą i za małą ilość glukozy we krwi. Słowa te są często używane w opisie chorób metabolicznych, takich jak cukrzyca, a także przy insulinooporności - zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę.

Glukoza, mierzona w próbce pobranej na czczo, powinna mieścić się w przedziale 70-100 mg/dl. Jest to przedział dla obu płci i wszystkich grup wiekowych, wliczając w to niemowlęta, dzieci i seniorów. W przygodnych pomiarach wartość glukozy nie powinna przekraczać 200 mg/dl. Jest to istotna liczba, ponieważ powyżej tej wartości i przy obecności charakterystycznych objawów lekarz może od razu postawić rozpoznanie cukrzycy.

Istnieją jeszcze trzy inne badania, które opierają się na pomiarach stężenia glukozy we krwi:

• krzywa cukrowa, w literaturze znana jako OGTT - oral glucose tolerance test lub test doustnego obciążenia glukozą;
• krzywa cukrowa u ciężarnych, którą cechują inne wartości referencyjne dla glukozy niż w podstawowym badaniu OGTT, co umożliwia odróżnienie tzw. cukrzycy ciężarnych od cukrzycy w ciąży;
• wskaźnik HOMA-IR, obliczany ze wzoru, do którego potrzebne są stężenia glukozy i insuliny.

Badanie stężenia glukozy na czczo jest jednym z najistotniejszych badań diagnostycznych i prewencyjnych z uwagi na niebezpieczeństwa związane z cukrzycą - chorobą XXI wieku, ciągle niedocenianą pod względem swojego "potencjału".

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu działania trzustki. Dlaczego grupa chorób? Cukrzyca, kiedyś uważana za jednorodną jednostkę chorobową, okazała się grupą chorób wynikających z różnych przyczyn i polegających na różnych mechanizmach, jednakże wszystkie z nich opierają się na dysfunkcji trzustki produkującej insulinę.

Jak ustaliliśmy wcześniej, insulina potrzebna jest komórkom do wchłonięcia glukozy, która jest dla nich paliwem do wytwarzania energii. W obecności insuliny glukoza może wnikać z krwi do komórek. W przypadku defektu wydzielania lub produkcji tego hormonu glukoza utrzymuje się we krwi na wysokim poziomie, przez co nie wnika do komórek, które jej potrzebują, a może docierać do innych, które akurat nie potrzebują jej więcej. To powoduje "głodzenie" jednych komórek i "przekarmienie" innych. Mówimy wtedy, że organizm znajduje się w stanie hiperglikemii - za dużo glukozy we krwi, nie może się wchłonąć do komórek, lub hipoglikemii - za mało glukozy we krwi, cała zawartość wchłonęła się do komórek zbyt szybko i dla niektórych tkanek zabrakło glukozy. Zarówno hiperglikemia, jak i hipoglikemia może wywołać powikłania zagrażające zdrowiu i życiu.

Do cukrzycy zalicza się kilka chorób różniących się mechanizmem powstawania:

• cukrzyca autoimmunologiczna typu 1;
• LADA - latent autoimmune diabetes in adults - cukrzyca o podobnym, autoimmunologicznym mechanizmie powstawania, wykrywana u dorosłych;
• cukrzyca typu 2 - choroba metaboliczna wynikająca z mieszanki działania genów, warunków środowiskowych - diety, ruchu itp., innych chorób i przyjmowanych leków;
• MODY - maturity onset diabetes of the young - cukrzyca młodych dorosłych i młodzieży, podobna do cukrzycy typu 2, dziedziczona monogenowo;
• cukrzyca ciężarnych - choroba różna od "zwykłej" cukrzycy w ciąży, która zagraża rozwojowi dziecka i powoduje komplikacje okołoporodowe;
• cukrzyca wtórna - wynikająca z innych chorób, np. zespołu Cushinga, chorób tarczycy, stosowanych leków, cukrzyca noworodków, cukrzyca wywołana zakażeniem i inne.

Zapobieganie cukrzycy jest z punktu widzenia klinicystów jednym z najważniejszych działań we współczesnej medycynie prewencyjnej, ponieważ cukrzyca, zwłaszcza typu 2, wynikająca w dużej mierze z błędów behawioralnych, stała się według wielu z nich dominującą chorobą XXI wieku: powoduje permanentne upośledzenie stanu zdrowia, utrudnia życie, utrudnia utrzymanie odpowiedniej wagi, a czasami nawet zagraża życiu. Krytycznie wysoka i krytycznie niska glikemia, będące immanentnymi cechami tej choroby, uszkadzają komórki, tkanki i w konsekwencji narządy.

Na badanie należy się zgłosić na czczo, po kilkunastu godzinach od ostatniego posiłku. Krew do badania pobierana jest z żyły łokciowej, na wyniki zwykle nie czeka się długo - mogą pojawić się nawet tego samego dnia. Wcześniej wspomniane wartości referencyjne, 70-100 mg/l, dotyczą wszystkich, zarówno dzieci, jak i dorosłych. W przypadku wystąpienia niższej lub wyższej wartości glukozy należy zwrócić się do lekarza. Po zebraniu wywiadu i badaniu diagnostyka może potoczyć się w kierunku cukrzycy, insulinooporności i stanu przedcukrzycowego lub zaburzeń wydzielania insuliny (np. hipoglikemia reaktywna).

Źródła:

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W., Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Wrocław 2022.

Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.

CZYTAJ TAKŻE: 

To dlatego wynik pomiaru cukru może być zakłamany. Najczęściej winne są te czynniki

Pięć objawów, które zwiastują insulinooporność. Tak ciało daje znać o zaburzeniu

Czym tak naprawdę jest oporność na insulinę? Te badania wykryją ryzyko