Transplantologia. Jak rozwinęła się medycyna w kilkadziesiąt lat

Transplantacja, inaczej przeszczep, to przeszczepienie w całości lub części narządu, tkanki lub komórek z jednego ciała do drugiego lub w obrębie tylko jednego ciała. Wyróżnia się przeszczep autogeniczny, polegający na przeniesieniu własnej tkanki lub narządu z jednego miejsca w inne. Najpopularniejszym przeszczepem autogenicznym jest przeszczepienie skóry, jako forma leczenia rozległych oparzeń. Fragment skóry pobierany z jednego miejsca, jest wszczepiany w miejsce uszkodzenia tkanki. Przeszczep allogeniczny to przeszczep narządu lub tkanek między osobnikami tego samego gatunku o podobnym genotypie, na przykład przeszczepienie serca od człowieka do człowieka. Przeszczep ksenogeniczny to przeniesienie tkanki lub narządu między osobnikami różnego gatunku, na przykład od świni do człowieka.

Pierwszą, udokumentowaną transplantacją na świecie, był niewielki przeszczep skóry wykonany przez włoskiego chirurga Gasparo Tagliacozzi, który uważany jest za prekursora chirurgii plastycznej. Za pomocą płata skóry, pobranego z ramienia, dokonywał on plastyki nosa, uszu czy warg uszkodzonych w trakcie pojedynków. Jako pierwszy, już w XVI wieku, rozpoczął prace nad przyczynami odrzutu niektórych przeszczepów. W latach 60. i 70. XX wieku, na skutek szybkiego rozwoju medycyny, transplantologia zaczęła rozwijać się jako nauka ratująca życie.

Udany przeszczep wątroby miał miejsce 23 lipca 1967 roku w Denver i dokonał go Thomas Starzl. To pierwsza transplantacja całego narządu, która zakończyło się pełnym sukcesem. Największe osiągnięcie nastąpiło jednak kilka miesięcy później, kiedy to 3 grudnia 1967 roku kardiochirurg  Christiaan Barnard jako pierwszy podjął się przeszczepu serca w Kapsztadzie. Pacjent, 53 letni mężczyzna, zmarł 18 dni później na skutek rozwijającego się zapalenia płuc i spadku odporności. 2 stycznia 1968 roku Barnard wykonał drugi przeszczep serca, po którym pacjent przeżył 19 miesięcy. Przełomem w transplantacji było odkrycie cyklosporyny (1974 rok), która jest stosowana jako lek immunosupresyjny, zapobiegający odrzucaniu przeszczepów.

W 2005 roku lekarze Bernard Devauchelle i Jean Michel Dubernard wykonali pierwszy przeszczep fragmentu twarzy pobrany od osoby martwej. W 2008 roku dokonano pierwszego przeszczepu 80 proc. powierzchni twarzy, razem z podniebieniem, policzkami, nosem oraz powieką.

Historia transplantologii klinicznej w Polsce sięga lat 60. ubiegłego wieku. W styczniu 1966 roku w Warszawie miał miejsce pierwszy przeszczep nerki od dawcy zmarłego, a od żywego w 1966 roku we Wrocławiu. Pierwszy udany przeszczep serca został przeprowadzony pod kierownictwem prof. Zbigniewa Religii w Zabrzu w listopadzie 1985 roku. W Trzebnicy w 2006 roku dokonano pierwszej transplantacji kończyny górnej, a w 2013 roku w Gliwicach po raz pierwszy przeszczepiono twarz.

Przeszczep to najczęściej jedyna metoda leczenia, która ratuje życie pacjentowi. Stosowana jest w sytuacji, kiedy narząd wewnętrzny jest skrajnie niewydolny, a jedyną nadzieją jest wymienienie go na nowe, sprawne tkanki. Do najczęściej przeszczepianych narządów zalicza się: nerki, wątrobę, serce, płuco, trzustkę, szpik kostny. Niektóre tkanki, takie jak skóra, szpik kostny czy nerka, można pobrać od innego, żywego dawcy za jego zgodą. W przypadku kluczowych narządów, takich jak serce, transplantacji dokonuje się od zmarłego dawcy, u którego doszło do śmierci mózgu. Stwierdza ją komisja lekarska po przeprowadzeniu szeregu szczegółowych badań. W prawie polskim śmierć mózgu oznacza, że daną osobę uznaje się za zmarłą. Zanim dojdzie do odłączenia pacjenta od aparatury podtrzymującej funkcje życiowe, można pobrać od niego narządy.

W Polsce transplantologię nadzoruje Centrum Organizacyjno - Koordynacyjne ds. Transplantacji POLTRANSPLANT, powstałe w 1966 roku. W Polsce co roku wykonuje się około 1500 przeszczepów. Najczęściej przeszczepiane są nerki (około 1000 transplantacji rocznie), następnie wątroba, serce i płuca. W Polsce prawo mówi o zgodzie domniemanej na przeszczep. Oznacza to, że każdy u którego stwierdzi się śmierć mózgu, staje się potencjalnym dawcą narządów.

Wyjątkiem jest wyrażenie sprzeciwu za życia i spisanie oświadczenia pisemnego, a także umieszczenie go w Centralnym Rejestrze Sprzeciwu. Brak zgody na pobranie narządów można wyrazić również ustnie, w obecności dwóch świadków. W praktyce jednak lekarze zawsze pytają rodzinę osoby zmarłej o zgodę na pobranie narządów do transplantacji.

W 1995 roku w życie została wprowadzona Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów do przeszczepów. W 2005 roku powstała Polska Ustawa Transplantacyjna, która określa kto i w jakiej sytuacji może zostać dawcą oraz kto ma prawo pobierać oraz wszczepiać organy. Pobranie narządu od żywego dawcy może nastąpić w sytuacji, kiedy organ przeszczepiony zostanie osobie spokrewnionej w linii prostej, tj. małżonkowi, rodzeństwu, dzieciom. W szczególnych warunkach może zostać przekazany osobie trzeciej, po uzyskaniu zgody sądu. Regulacje te nie dotyczą przeszczepiania krwi, szpiku kostnego oraz krwi pępowinowej.

Transplantacja to dziedzina medycyny, która ratuje żyje. Do przeszczepu dochodzi w przypadkach całkowitej niewydolności narządu, chorób obciążających organ, który nie podejmuje prawidłowych funkcji w organizmie człowieka. Do najczęściej występujących jednostek chorobowych, kwalifikujących do przeszczepu, należą:

• piorunująca niewydolność wątroby (w przypadku zatruć),
• autoimmunologiczna marskość wątroby,
• schyłkowa niewydolność serca,
• nieodwracalna niewydolność nerek.

W Polsce wyniki przeszczepiania narządów i tkanek są zbliżone do wyników ośrodków europejskich. Oznacza to, że prawie 80 proc. osób, u których wykonano przeszczep przeżywa z otrzymanym narządem 5 lat i dłużej. Rekordziści z czynnym przeszczepem żyją około 30 lat.

CZYTAJ TAKŻE: 

Przewlekła choroba nerek nie zawsze daje objawy od razu

Sprawdź, jakie są objawy rozwijającej się niewydolności serca

Kiedy warto zadbać o swoją wątrobę i jak to zrobić?