Chrom - do czego jest nam potrzebny?

Chrom został odkryty przez francuskiego naukowca Louisa Nicolasa Vauquelina w 1797 roku (ciekawostka - chemik ten odpowiada także za odkrycie berylu). Dopiero lata później, w 1959 roku, ukazała się pierwsza praca dotycząca biochemicznej roli chromu w organizmach ssaków. To ona zapoczątkowała serię publikacji poświęconych temu pierwiastkowi, tak różnych, że chrom jest dziś jednym z bardziej kontrowersyjnych pierwiastków.

Chrom może występować na różnych stopniach utlenienia. Wszystkie jego naturalne związki zawierają chrom na III stopniu utlenienia (chrom III). To mikroelement występujący w żywności i to na jego właściwościach się skupimy. Warto jednak wiedzieć, że inną postacią pierwiastka jest chrom VI, czyli chrom na VI stopniu utlenienia. Pochodne kwasu chromowego VI są toksyczne dla człowieka. Wykorzystuje się je w różnych gałęziach przemysłu, np. w przemyśle chemicznych i budowlanym. Związki chromu VI zostały zakwalifikowane jako rakotwórcze, a ekspozycja na ich działanie traktowana jest jako zawodowy czynnik ryzyka.

W najnowszych publikacjach poświęconych chromowi wskazuje się, że nie jest on niezbędnym mikroelementem dla funkcjonowania organizmu. Zdaniem ekspertów jego działanie należy rozpatrywać raczej jako efekt farmakologiczny.

Chrom wciąż jest przedmiotem dociekań badaczy. Właściwości, jakie mu się przypisuje, obejmują:

• pobudzanie trzustki do produkcji insuliny i regulowanie stężenia glukozy we krwi;
• stymulowanie syntezy kwasów tłuszczowych, transport aminokwasów do komórek i przyspieszanie syntezy białek;
• redukowanie poziomu "złego" cholesterolu, a podwyższanie "dobrego";
• utrzymanie homeostazy węglowodanowej;
• udział w procesach antyoksydacyjnych i immunologicznych;
• udział w syntezie witamin i hormonów;
• korzystny wpływ na pacjentów z zaburzeniami neurodegeneracyjnymi;
• działanie antydepresyjne i przeciwlękowe, a także łagodzenie objawów dobowych wahań nastroju czy PMS;
• zmniejszenie łaknienia.

Niektóre badania wykazały, że chrom może być pomocny przy zespole policystycznych jajników (PCOS). Może także wpływać na wzrok - zaobserwowano związek między niskim poziomem chromu a zwiększonym ryzykiem jaskry. Chrom również może spowalniać utratę wapnia (może więc zapobiegać utracie masy kostnej u kobiet w okresie menopauzy).

Niektórzy sięgają po preparaty z chromem, by przyspieszyć odchudzanie, zwiększyć masę mięśniową i zmniejszyć tkankę tłuszczową. Niektóre badania wykazały minimalne korzyści suplementacji pierwiastka w tym zakresie, inne nie. I tak jest niestety w wielu przypadkach.

Chrom to pierwiastek, który nie jest wytwarzany przez organizm - musi on zostać dostarczony wraz z dietą. Większość ludzi, dzięki właściwemu odżywianiu, otrzymuje wystarczającą jego ilość (potrzebujemy go tak naprawdę w niewielkiej ilości) i suplementacja nie jest konieczna. Są jednak osoby, które są zagrożone niedoborem chromu - to m.in. osoby z cukrzycą i osoby starsze.

Dla osoby zdrowej bezpieczna, zalecana dawka chromu w diecie (oczywiście chodzi o chrom III), wynosi 50-200 μg/dzień. Wystarczające spożycie chromu z kolei, ustalane na podstawie średniego poziomu spożycia w diecie, wynosi 25 μg/dzień dla kobiet i 35 μg/dzień dla mężczyzn.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaznacza, że suplementacja w przypadku tego pierwiastka nie powinna przekraczać przekraczać 250 μg/dzień.

Chrom nie jest kumulowany w organizmie i ulega szybkiemu wydalaniu.  

Niedobór chromu to sytuacja, z którą lekarze spotykają się rzadko - zawartość chromu w przeciętnej diecie zazwyczaj pokrywa dobowe zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Jeśli jednak dieta jest nieprawidłowo zbilansowana, pełno w niej cukrów prostych i produktów wysoko przetworzonych, a za mało białka zwierzęcego, problem niedoboru może wystąpić.

Znaczenie ma jednak nie tylko sposób, w jaki się odżywiamy, ale nasz styl życia w ogóle. Niedobór chromu może wystąpić u osób, które uprawiają sport lub pracują ciężko fizycznie. Istnieje ryzyko niedostarczania organizmowi wystarczających ilości tego pierwiastka w wyniku intensywnej terapii odchudzającej oraz nadużywania alkoholu. Niedobór może być też wynikiem pewnych schorzeń, przede wszystkim nerek i układu pokarmowego.

Przypadki niedoboru chromu odnotowuje się u chorych na cukrzycę (zarówno typu I, jak i II), osób z hipoglikemią lub upośledzoną tolerancją glukozy, seniorów czy pacjentów żywionych pozajelitowo.

Co ciekawe, zapotrzebowanie na chrom wzrasta w sytuacjach stresowych, przy urazach oraz intensywnym wysiłku fizycznym.

Jak objawia się niedobór chromu? Obserwuje się: drażliwość (mówi się nawet o braku odporności nerwowej), niepokój, zmęczenie, bóle głowy czy stany lękowe. Bardziej charakterystycznymi objawami są napady nudności i "pociąg" do słodyczy. Występują także mrowienia kończyn i zaburzenia koordynacji mięśniowej.

Warto wiedzieć, że niedobór chromu jest jednym z czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy i miażdżycy.

Ze względu na niską absorpcję i tempo wydalania chromu toksyczność nie jest powszechna. Chrom znajdujący się w żywności nie zaszkodzi. Jednak przyjmowanie zbyt dużych dawek suplementów chromu już tak. Może prowadzić do problemów żołądkowych (powoduje wrzody żołądka i dwunastnicy, efekt przeczyszczający) i niskiego poziomu cukru we krwi (hipoglikemii). Możliwe są problemy skórne.

Nadmiar chromu może również pogarszać wchłanianie żelaza (istnieje ryzyko anemii) i cynku. Sprzyja też wystąpieniu mutacji w materiale genetycznym - zwiększa podatność na zachorowanie na raka.

Nieprawidłowa suplementacja może również uszkodzić wątrobę, nerki i nerwy, a także spowodować nieregularny rytm serca. Skutki uboczne przyjmowania suplementów chromu są jednak rzadkie.

Wspomnimy tutaj też o chromie na VI stopniu utlenienia. Narażenie na jego wysoki poziom w pracy (np. w metalurgii i galwanotechnice) wiąże się nie tylko z uszkodzeniem nerek, ale także z nowotworami, m.in. płuc, a także chorobami skóry (np. egzemą) i stanami zapalnymi.

Produkty, w których znajdziemy chrom, to:

• wątroba, wołowina, drób,
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• ostrygi,
• sery,
• orzechy,
• szparagi,
• groszek zielony,
• brokuły,
• szpinak,
• drożdże piwowarskie,
• masło,
• melasa,
• grzyby,
• kakao,
• jajka,
• jabłka,
• pomarańcze,
• banany.

Chcesz sprawdzić stężenie chromu w organizmie? W tym celu wykonuje się badanie krwi z oznaczeniem poziomu tego pierwiastka. Głównym wskazaniem do badania jest podejrzenie jego nadmiaru lub niedoboru. Wyniki należy skonsultować z lekarzem. To specjalista, w przypadku niedoboru, może zalecić suplementację. Lepiej nie sięgać po preparaty z chromem bez konsultacji z lekarzem. 

Wskazaniem do oznaczenia chromu w moczu może być natomiast długotrwała ekspozycja na chrom VI.

Czytaj także: 

Tu dawka czyni truciznę. Nigdy nie przyjmuj tego suplementu na własną rękę

Co trzeba wiedzieć o metalach ciężkich?

Wpływ minerałów na nasz organizm