Dieta w nadczynności i niedoczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy, inaczej hipertyreoza (od łac. hyperthyreosis), to schorzenie endokrynologiczne, które występuje, gdy tarczyca wytwarza więcej hormonów - tyroksyny (T4), kalcytoniny, trijodotyroniny (T3) - niż potrzebuje organizm. Jest więc nadczynna. Początkowe objawy tego stanu są bardzo zdradliwe - chorym wydaje się, że czują się lepiej niż kiedykolwiek: mają niespożyte pokłady energii, co więcej, ubywa im kilogramów. To dlatego, że kiedy tarczyca jest nadczynna, procesy organizmu przyspieszają, wpływając na prawie każdy organ.

Za nadmierną produkcję hormonów tarczycowych odpowiadać mogą m.in.: nadczynność guzków tarczycy (zwykle są łagodne), choroby zapalne tarczycy czy autoimmunologiczna choroba Gravesa-Basedowa. Hipertyreoza może być spowodowana także występowaniem woli guzkowych toksycznych, które rozwijają się w konsekwencji niedoboru jodu w przeszłości. Rzadziej diagnozuje się nadczynność tarczycy w wyniku gruczolaka przysadki, przedawkowania hormonów tarczycy czy spożywania nadmiernej ilości jodu, a także podostrego zapalenia tarczycy, które pojawiło się w wyniku infekcji wirusowej. 

U kobiet obserwuje się też poporodowe zapalenie tarczycy (u ok. 30 proc. chorych nadczynność tarczycy rozwija się w ciągu 1-3 miesięcy po porodzie, potem przeradza się w niedoczynność tarczycy, która trwa od trzech do sześciu miesięcy; problemy z tarczycą, zazwyczaj, ustępują w ciągu roku). 

W Polsce nadczynność tarczycy dotyka 1-2 proc. osób dorosłych. Nawet pięć razy częściej kobiet niż mężczyzn.

Najważniejsze objawy nadczynności tarczycy to:

• wzmożona pobudliwość nerwowa,
• spadek wagi mimo apetytu,
• nadmierna potliwość,
• bezsenność,
• problemy z koncentracją i skupieniem uwagi,
• drżenie rąk,
• kołatanie serca,
• biegunki,
• wzmożone pragnienie,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Jeśli wymienione wyżej objawy cię dotyczą, idź do endokrynologa. Do specjalisty tego udaj się także, kiedy zauważysz u siebie symptomy niedoczynności tarczycy. Wymieniamy je poniżej.

W niedoczynności tarczycy, jak wskazuje już sama nazwa, mamy do czynienia z sytuacją odwrotną - tarczyca produkuje za mało hormonów w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Procesy metaboliczne w organizmie ulegają spowolnieniu. Problem tego rodzaju diagnozowany jest u ok. 6 proc. osób, ryzyko wzrasta wraz z wiekiem (dotyka zwłaszcza osoby po 60. roku życia, ale chorują także ludzie młodzi i dzieci). O wiele częściej niedoczynność tarczycy stwierdzana jest u kobiet niż mężczyzn. Objawy, jak w nadczynności tarczycy, są trudne do zauważenia.

Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto - przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Do trwałej niedoczynności tarczycy dochodzi w wyniku operacji usunięcia tarczycy. Niedoczynność może być też wynikiem leczenia jodem radioaktywnym, uszkodzenia lub nowotworu przysadki mózgowej (także innych chorób przysadki) oraz przedawkowania leków przeciwtarczycowych (tyreostatyków). Endokrynolodzy wskazują jeszcze na takie możliwe przyczyny jak podostre zapalenie tarczycy oraz wspomniane już wyżej poporodowe zapalenie tarczycy.

Najważniejsze objawy niedoczynności tarczycy to:

• obniżenie nastroju,
• przewlekłe uczucie zmęczenia,
• problemy z koncentracją,
• ospałość,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• uczucie zimna niemające związku z temperaturą w pomieszczeniu lub na zewnątrz,
• przyrost masy ciała,
• blada i sucha skóra,
• wypadanie włosów,
• ochrypły głos,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• przewlekłe zaparcia,
• zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet.

W nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy ważną rolę pełni dieta. Przy tym pierwszym schorzeniu jej celem będzie zapobieganie wyniszczeniu organizmu w wyniku zbyt szybkiej utraty masy ciała. Chorym grożą niedobory składników odżywczych, dlatego powinni oni uważnie prześledzić poniższe zalecenia.

Specjaliści zalecają dietę normokaloryczną dla osób z prawidłowym wskaźnikiem masy ciała (BMI), a wysokoenergetyczną, gdy występuje niedowaga i/lub ubytkowi masy ciała towarzyszy zanik mięśni. "W diecie zaleca się nawet 6-7 posiłków o małej objętości, wzbogaconych w produkty wysokoenergetyczne jak suszone owoce, orzechy, nasiona, oleje, awokado. W momencie wyrównania hormonalnego należy niezwłocznie wrócić do diety normokalorycznej ze względu na szybki wzrost masy ciała i ryzyko występowania nadwagi" - czytamy w zaleceniach Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej.

Zwiększeniu powinno ulec spożycie białka. Szukać go należy w chudym mięsie, rybach (nie częściej niż 2-3 razy w tygodniu), jajach oraz nasionach roślin strączkowych.

Jeśli chodzi o tłuszcze, w nadczynności tarczycy należy sięgać po te pochodzenia roślinnego, aby dostarczyć organizmowi odpowiednią ilość wielonienasyconych kwasów omega-3, które mają właściwości przeciwzapalne. Są to m.in. olej rzepakowy, olej lniany, oliwa z oliwek, orzechy włoskie, awokado, oliwki, pestki dyni czy słonecznika.

Z kolei jeśli chodzi o węglowodany, głównym ich źródłem w diecie osób chorych na hipertyreozę powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce.

Z warzyw dobrym wyborem będą np. jarmuż, brokuły czy kalafior - są to bowiem produkty zawierające goitreny, które zmniejszą ilość hormonów produkowanych przez tarczycę, co w nadczynności jest kluczowe. Bogate w antyoksydanty, wzmacniające układ odpornościowy, a przez to pożądane w diecie, są też: pietruszka, szczaw, papryka, marchewka oraz pomidory. Z owoców natomiast: owoce dzikiej róży, morele, brzoskwinie, cytrusy, kiwi, wiśnie czy mango.

W nadczynności tarczycy organizmowi powinniśmy dostarczać również wapnia i witaminy D, gdyż w tym schorzeniu wzrasta ryzyko osteopenii czy osteoporozy. W lodówce powinny więc znajdować się mleko i jego przetwory, sardynki, śledzie, szprotki i inne ryby morskie. Poza nimi zielone warzywa liściaste, mak, sezam i amarantus.  

Jeśli występują biegunki, należy jeść lekkostrawnie. 

Czego natomiast unikać? Do tej grupy zalicza się produkty wysoko przetworzone, mocną kawę i herbatę czy napoje energetyzujące. Trzeba także uważać na produkty bogate w jod (zaleca się spożywanie ok. 150 μg tego pierwiastka dziennie). Jod w dużych ilościach występuje w wodorostach, algach oraz w rybach i owocach morza, dlatego z tymi ostatnimi nie można przesadzać.

Przy niedoczynności tarczycy waga szybuje w górę, dlatego celem diety w tym schorzeniu jest zapobieganie wahaniom wagi oraz uregulowanie procesów metabolicznych zachodzących w organizmie. Obok środków farmakologicznych zbilansowana dieta stanowi ważny element leczenia.  

Dla osób z nadwagą/otyłością zalecana jest dieta niskoenergetyczna, a dieta normokaloryczna, czyli taka, która pozwala na utrzymanie obecnej masy ciała, dla osób, których waga jest prawidłowa. Pod uwagę przy ustalaniu odpowiedniego sposobu żywienia bierze się również styl i tryb życia chorego.

Dieta powinna być urozmaicona, powinny się w niej znaleźć wszystkie grupy produktów - od warzyw i owoców, produktów mlecznych, po tłuszcze pochodzenia roślinnego i produkty zbożowe. Posiłki powinny być spożywane regularnie, 4-5 razy dziennie, z uwzględnieniem przerw między nimi, które powinny wynosić 3-4 godziny.

Ważnym produktem w diecie osób z niedoczynnością tarczycy są ryby, które dostarczają wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, jodu, selenu oraz witaminy D. W tym schorzeniu należy po nie sięgać nawet 3-4 razy w tygodniu. To także cenne źródło białka. Jak zwracają uwagę eksperci Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, "pełnowartościowe białko jest źródłem aminokwasu egzogennego - tyrozyny, z udziałem którego powstaje podstawowy hormon tarczycy - tyroksyna (T4)". Białko znajdziemy też w chudych gatunkach mięs (np. kurczaku, indyku) oraz chudym mleku i jego produktach. 

Nasycone kwasy tłuszczowe, które występują głownie w produktach pochodzenia zwierzęcego, należy zastępować tymi pochodzenia roślinnego. W niedoczynności tarczycy kwasy omega-3 również pełnią istotną rolę. Chorzy powinni wybierać np. oliwę z oliwek, olej lniany, a z ryb - makrelę, pstrąga, łososia czy tuńczyka. Orzechy i nasiona (orzechy brazylijskie, nerkowce, orzechy laskowe, migdały czy siemię lniane) także powinny znaleźć się w codziennym jadłospisie. 

W zaleceniach ekspertów dotyczących diety osób z niedoczynnością tarczycy znajduje się również unikanie nadmiernego spożycia tłuszczów zarówno widocznych, do których zalicza się np. masło, oraz tłuszczów niewidocznych, które znajdziemy np. w rozmaitych słodkościach. Dieta musi być bogata w warzywa, owoce oraz produkty zbożowe (pełnoziarniste i razowe pieczywo, makarony, grube kasze, ryż, płatki owsiane).

Osoby z niedoczynnością tarczycy często zmagają się z insulinoopornością, dlatego powinny one sięgać po produkty o niskim indeksie glikemicznym takie jak owoce jagodowe (borówki, maliny, jagody, truskawki), jabłka, pomarańcze, brokuły, cukinię, bakłażana, ogórka, rukolę, pomidory, paprykę, surową marchewkę, ciecierzycę, fasolę czerwoną czy kaszę gryczaną. Jesteś ciekawy, po co jeszcze śmiało mogą sięgać osoby z insulinoopornością? Więcej takich produktów znajdziesz TUTAJ.

Na liście zakazanych produktów przy niedoczynności tarczycy znajdują się z kolei: pieczywo pszenne (celiakia i choroba Hashimoto często współwystępują), jasne makarony i np. uwielbiane przez wielu wafle ryżowe. Do tego słone przekąski i przekąski o wysokiej zawartości tłuszczów trans jak np. batony. Tłuste mięso, wędliny, smalec, margaryny twarde - z nich także należy zrezygnować. W niedoczynności tarczycy nie powinno się sięgać również po napoje alkoholowe, gazowane lub energetyczne.

Dietetycy zalecają również unikanie potraw smażonych i pieczonych.

Czytaj także: 

TSH, ft3, ft4 - po co badać te hormony?

Jak ważna jest suplementacja przy niedoczynności tarczycy i hashimoto?

Cztery rzeczy, które możesz zrobić dla swej tarczycy