W tej chorobie zwykły chleb może poważnie zaszkodzić. Fakty i mity o celiakii i glutenie

Celiakia jest chorobą glutenozależną, autoimmunologiczną o podłożu genetycznym. Diagnozę często potwierdza się poprzez wykrycie specyficznych przeciwciał we krwi, takich jak HLA-DQ2 i/lub DQ8. Celiakia to schorzenie, które towarzyszy nam przez całe życie, dlatego wymaga stałej uwagi i odpowiedniej, bezglutenowej diety.

Celiakia znana była już w starożytności, ale dopiero w 1950 roku holenderski lekarz W. Dicke stwierdził, że czynnikiem szkodliwym, wywołującym stan chorobowy, jest białko pszenicy, a dokładnie jego rozpuszczalna frakcja zwana gliadyną. Podobne właściwości wykazują białka żyta (sekelina), jęczmienia (hordeina) oraz hybryd zbóż, np. pszenżyto.

Białka te, ze względu na dużą zawartość proliny i kwasu glutaminowego, zaliczane są do prolamin. Nadano im wspólną nazwę - gluten.

Celiakia powoduje uszkodzenie błony śluzowej jelita oraz zanik kosmków jelitowych, co zaburza proces trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, zwłaszcza tłuszczów. To znów prowadzi do niedożywienia i nieprawidłowego rozwoju fizycznego. Warto zaznaczyć, że gluten jest odporny na działanie soków trawiennych i enzymów proteolitycznych, co oznacza, że nawet niewielkie ilości mogą powodować ciągłe uszkodzenia jelit u osób z celiakią.

Celiakia może być diagnozowana w różnych okresach życia, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Szacuje się, że od 1 do 2 proc. populacji może być dotkniętych celiakią, ale faktyczna liczba chorych może być znacznie wyższa, ponieważ wiele przypadków pozostaje nierozpoznanych.

Celiakię rozpoznaje się na podstawie:

• wystąpienia objawów klinicznych związanych z wprowadzeniem produktów zbożowych;
• zaniku błony śluzowej jelita;
• stwierdzenia obecności w surowicy swoistych przeciwciał przeciwko: transglutaminazie tkankowej typu 2 (anty-TG2), endomyzjum mięśni gładkich (EmA), deamidowanym peptydom gliadyny (DPG) w klasie IgA;
• badania genetycznego na obecność antygenów HLA-DQ2 lub DQ8;
• korzystnego wpływu diety bezglutenowej (objawy kliniczne ustępują po 2-3 tygodniach stosowania diety bezglutenowej);
• pogorszenia się stanu klinicznego po wprowadzeniu diety zwykłej.

Objawy celiakii u dzieci to przede wszystkim: 

• bardzo obfite, szarożółte, cuchnące stolce (3-4 razy na dobę) - zawierają one niestrawione resztki pokarmowe oraz znaczną ilość nieprzyswojonych tłuszczów;
• dziecko jest blade, wychudzone, ma charakterystyczny, duży, wydęty brzuch i cienkie kończyny;
• zahamowany rozwój psychofizyczny.

O celiakii u dorosłych (i nie tylko) mogą świadczyć:

Problemy żołądkowo-jelitowe takie jak:

• biegunka,
• wzdęcia,
• wzmożona produkcja gazów,
• nudności i wymioty,
• zaparcia,
• bóle brzucha.

Problemy związane z wchłanianiem takie jak:

• utrata masy ciała,
• niedobory witamin i minerałów,
• anemia z niedoboru żelaza,
• zmęczenie,
• osłabienie.

Objawy skórne takie jak:

• wysypka skórna, zwłaszcza na łokciach, kolanach, pośladkach, skórze głowy (łuszczyca),
• wyprysk atopowy,
• łysienie plackowate.

Objawy wtórne to:

• niedokrwistość,
• krzywica,
• wykazane w badaniach laboratoryjnych złe trawienie dwucukrów (laktozy, sacharozy), nietolerancja białek mleka, niedobory wapnia.

Obecnie wyróżnia się trzy postacie choroby:

celiakię klasyczną - najczęściej jest diagnozowana u małych dzieci (między 1. a 2. rokiem życia). Charakteryzuje się różnorodnymi objawami, takimi jak bóle brzucha, wzdęcia, przewlekła biegunka, utrata masy ciała, anemia, stolce tłuszczowe oraz niedobory witaminowe, zwłaszcza witamin A, D, E i K;

celiakię niemą - może nie dawać objawów ze strony przewodu pokarmowego albo mogą być minimalne. Zamiast tego pojawić się mogą zupełnie inne objawy, takie jak brak apetytu, niedokrwistość, opóźniony rozwój fizyczny, zmęczenie, zanik kosmków jelitowych;

celiakię nietypową - w tej postaci dominują objawy spoza przewodu pokarmowego, takie jak zbyt wolny przyrost masy ciała, niedokrwistość, krzywica.

Jedynym sposobem leczenia celiakii jest zastosowanie diety bezglutenowej. Dzięki niej objawy choroby mijają, a pacjent funkcjonuje jak osoba zdrowa.

W diecie bezglutenowej należy całkowicie unikać produktów zawierających pszenicę, żyto, jęczmień oraz wszelkich wyrobów z ich dodatkiem. Produkty naturalnie bezglutenowe, takie jak ryż, kukurydza, quinoa czy ziemniaki, są bezpieczne do spożycia. Jednak w przypadku produktów przetworzonych, które są opisane jako bezglutenowe, istnieje pewne dopuszczenie do zawartości glutenu, jednak nie więcej niż 20 ppm (miligramów na kilogram). Te produkty muszą być odpowiednio oznakowane, np. poprzez znak przekreślonego kłosa lub inne zatwierdzone symbole. Dzięki temu osoby z celiakią mogą bezpiecznie korzystać z takich produktów.

Produkty spożywcze takie jak mleko, mięso, ryby, jaja, warzywa, owoce, tłuszcze w nieprzetworzonej postaci nie zawierają glutenu i można je stosować. Kupując przetworzone produkty takie jak wędliny, konserwy rybne czy sosy, należy być jednak czujnym - mogą one zawierać w swoim składzie dodatek składników glutenowych.

Zboża naturalnie niezawierające glutenu to: gryka, kukurydza, proso, ryż, amarantus, sorgo, maniok, quinoa.

Żywność bezglutenową oraz zawierającą gluten najlepiej przechowywać w kuchni w osobnych szafkach. Jeśli to niemożliwe, warto pamiętać, aby produkty bezglutenowe były ułożone na górnej półce. Taka sama zasada obowiązuje podczas przechowywania w lodówce.

Przygotowywanie potraw w kuchni zawsze zaczyna się od dań bezglutenowych, co wymaga wyznaczenia oddzielnego miejsca w kuchni. Potrawy bezglutenowe należy również zabezpieczyć przed kontaktem z glutenem, np. przechowując je w szczelnie zamykanych pudełkach lub owijając folią, zanim w kuchni będą przygotowywane dania zawierające gluten.

Ważne jest, aby potrawy bezglutenowe i te zawierające gluten były przygotowywane w odrębnych garnkach i naczyniach.

Dieta bezglutenowa jest korzystna dla każdego

MIT. Dla osób z celiakią lub nietolerancją glutenu dieta bezglutenowa to klucz do zdrowia. Jednak dla osób bez takich problemów zdrowotnych brak jest przekonujących dowodów na to, że dieta bezglutenowa jest zdrowsza od zrównoważonej diety zawierającej gluten.

Wystarczy unikać pieczywa, aby uniknąć glutenu

MIT. Gluten może być obecny w wielu produktach spożywczych, nawet tych, które na pierwszy rzut oka nie wydają się zawierać pszenicy, żyta lub jęczmienia, np. w niektórych wędlinach czy sosach. Dlatego ważne jest, aby dokładnie sprawdzać etykiety produktów.

Celiakia to to samo co nietolerancja glutenu

MIT. Celiakia i nietolerancja glutenu to dwa odrębne schorzenia. Celiakia to autoimmunologiczna choroba, w przebiegu której po styczności z glutenem u chorego występuje stan zapalny, który prowadzić może do uszkodzenia jelit. W przypadku alergii pokarmowych zazwyczaj nie dochodzi do opisywanych uszkodzeń.

Małe ilości glutenu nie zaszkodzą

MIT. Nawet bardzo małe ilości glutenu mogą prowadzić do uszkodzenia jelita u osób z celiakią. Nie ma tutaj "bezpiecznej" ilości glutenu.

Dieta bezglutenowa jest jedynie modą

MIT. Dla osób z celiakią dieta bezglutenowa to nie moda, ale konieczność.

Gluten jest obecny wyłącznie w produktach zbożowych

MIT. Gluten znajduje się nie tylko w produktach zbożowych. Może pojawić się on nawet w produktach takich jak jogurty czy wędliny. Dlatego istotne jest dokładne sprawdzanie składu każdego produktu i wybieranie żywności z pewnych, sprawdzonych źródeł.

Żywność bezglutenowa jest droga

FAKT i MIT. Choć produkty bezglutenowe są często droższe od ich odpowiedników zawierających gluten, to istnieje grupa produktów, a zalicza się do niej owoce i warzywa, jajka, mięso, które są bezglutenowe i są cenowo takie same dla wszystkich.

Na diecie bezglutenowej nie można jeść chleba

MIT. Wystarczy sięgnąć po chleb bezglutenowy, który zostanie przygotowany np. z mąki ryżowej, kukurydzianej czy z kaszy gryczanej. Chleby bezglutenowe są dostępne w sklepach ze zdrową żywnością lub mogą być przygotowane samodzielnie w domu.

Dieta bezglutenowa odchudza

MIT. Podstawą odchudzania jest deficyt kaloryczny, czyli inaczej ujemny bilans kaloryczny.

Źródła:

Helena Ciborowska, Artur Ciborowski: Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka.

https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/celiakia/.

https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/alergie-i-nietolerancje-pokarmowe/celiakia-i-dieta-bezglutenowa-organizacja-bezpiecznej-kuchni/.

CZYTAJ TAKŻE: 

Pięć objawów, które zwiastują insulinooporność. Tak ciało daje znać o zaburzeniu

Skóra wysyła sygnały, że jesz za dużo cukru. Te zmiany o tym świadczą

Po tym poznasz, że jesz za dużo soli. Zmiany w wyglądzie i wynikach