Przypominasz tylko jedno z rodziców? Niemożliwe. Oto co dziedziczymy po ojcu, a co po matce

Gen jest podstawową jednostką dziedziczenia. Jest to fragment DNA, który zawiera informację genetyczną na temat cech organizmu, np. koloru oczu.

Czym jest allel?

Allel, mówiąc jak najprościej, jest jedną z dwóch wersji danego genu, którą posiadamy mając 46 chromosomów. Termin gen wskazuje nam, że jest jakiś fragment materiału genetycznego, kodujący daną cechę. Natomiast allel mówi konkretnie, jaka to jest cecha, np. oczy brązowe czy zielone. 

Każdy gen zapisany w naszym DNA ma dwa allele. Ze względu na ich “siłę" wyróżnia się:

• allele dominujące - cecha, którą kodują dominuje nad innymi i to ona ujawni się u potomstwa, jest to np. brązowy kolor oczu;
• allele recesywne - cecha niedominująca, która ujawni się tylko przy braku obecności drugiego allelu recesywnego (np. niebieski kolor oczu).

Allele w materiale genetycznym mogą rozkładać się w sposób bardzo różnorodny. Jedne osoby są homozygotami odnośnie danej cechy, czyli mają dwa allele dominujące lub dwa allele recesywne. U innych ta sama cecha występuje w postaci heterozygotycznej, tzn. gdy współistnieje ze sobą allel dominujący i recesywny.

Proces dziedziczenia i selekcji genów odbywa się właściwie już na etapie tworzenia gamet. W jajnikach u kobiet powstaje komórka jajowa, natomiast jądra mężczyzn wytwarzają plemniki. Gamety te powstają w wyniku tzw. podziału mejotycznego, który różni się od typowego podziału komórek. 

Każda gameta, zarówno komórka jajowa, jak i plemnik, musi posiadać połowę materiału genetycznego komórki macierzystej, aby po zapłodnieniu nowy organizm miał pełną i właściwą liczbę chromosomów. 

W przebiegu podziału mejotycznego do każdej potomnej komórki dostaje się połowa chromosomu macierzystego. Allele rozdzielane są więc losowo, po jednym do każdej nowo powstałej komórki. To warunkuje tak dużą zmienność genetyczną w populacji i między innymi tak duże różnice w wyglądzie między rodzeństwem.

Większość cech możemy dziedziczyć zarówno po matce, jak i po ojcu. Kluczowe znaczenie ma tutaj to, czy i który z rodziców posiada dominujący allel genu. Rozważmy tutaj kilka scenariuszy:

• gdy obydwoje z rodziców mają niebieskie oczy, szansa na urodzenie dziecka mającego brązowe oczy wynosi 0 procent;
• gdy jeden z rodziców ma brązowe oczy, szansa na urodzenie dziecka z brązowymi oczami wynosi 0-50 proc. jeśli jest heterozygotą, lub 100 procent jeśli jest homozygotą;
• gdy obydwoje z rodziców ma brązowe oczy, szansa na urodzenie dziecka z brązowymi oczami wynosi od 75 proc (gdy rodzice są heterozygotami) do 100 proc., jeśli obydwoje są homozygotami.

Ta zasada tyczy się większości cech, za których dziedziczenie odpowiedzialny jest pojedynczy gen. Niestety większość cech dziedziczy się w sposób wieloczynnikowy - koduje je wiele różnych genów, a ich ekspresja dodatkowo zależy od indywidualnych predyspozycji. Nie podlegają one tym prostym, przedstawionym wyżej zasadom.

Typowym przykładem takiej sytuacji jest zagwozdka, jaki kolor włosów będzie miało dziecko rodziców, z których jedno ma włosy brązowe, a drugie blond. Większość osób odpowiedziałaby, że będzie to kolor rudy. Jest to częsta sytuacja, ponieważ jest to kolor pośredni między blondem a brązem, jednak nie zawsze tak jest. Często dziecko takich rodziców będzie miało jednak albo brązowe, albo blond włosy, i nie jest to nic nienormalnego. Po prostu dziedziczenie tej cechy jest bardziej skomplikowane, niż w przypadku np. dziedziczenia koloru oczu.

Czy istnieją jednak cechy, które raczej dziecko odziedziczy od strony ojca? Okazuje się, że tak. Po ojcu zazwyczaj dziedziczone są takie cechy, jak:

• płeć (przez to, że tylko plemnik może mieć chromosom Y);
• wzrost;
• problemy ze zdrowiem psychicznym;
• inteligencję i niektóre cechy osobowości;
• sposób rozmieszczenia tkanki tłuszczowej.

Niektóre cechy dziedziczone są również głównie ze strony matki. Wymienia się tutaj przede wszystkim:

• strukturę gałek ocznych;
• zewnętrzne cechy wyglądu, np. kolor i teksturę włosów;
• skłonności do żylaków;
• problemy ze snem;
• sposób starzenia się;
• poziom metabolizmu;
• skłonność do depresji i innych zaburzeń nastroju.

Źródła:

Autosomal Dominant Disorder [na:] "Genome.gov", https://www.genome.gov/genetics-glossary/Autosomal-Dominant-Disorder, 2024 r., dostęp 30 kwietnia 2024 r.
Kumar K., What Do You Inherit From Your Mother? 10 Traits [na:] "MedicineNet", https://www.medicinenet.com/what_do_you_inherit_from_your_mother/article.htm, 6 kwietnia 2022 r., dostęp 30 kwietnia 2024 r.
6 Traits Babies Inherit From Their Father [na:] "FamilyEducation", https://www.familyeducation.com/family-life/relationships/history-genealogy/6-traits-b