Wzrost zachorowań na świecie. Ostry ból brzucha sygnałem od trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) objawia się nagłym, silnym bólem brzucha, najczęściej w nadbrzuszu, który może promieniować do pleców. Często towarzyszą mu nudności i wymioty, które nie przynoszą ulgi. Pojawia się gorączka oraz przyspieszone tętno. Brzuch bywa wzdęty i tkliwy przy dotyku. Chory może mieć także problemy z oddychaniem oraz objawy ogólnego osłabienia. 

W ciężkich przypadkach mogą wystąpić objawy niewydolności narządowej, takie jak spadek ciśnienia krwi, zaburzenia świadomości czy niewydolność nerek.

W krajach zachodnich to właśnie kamica żółciowa stoi za większością przypadków ostrego zapalenia trzustki. Ryzyko rośnie nie tylko wtedy, gdy kamieni jest więcej, ale też gdy mają one mniejsze rozmiary, te drobniejsze łatwiej przemieszczają się do dróg żółciowych i mogą blokować odpływ żółci, prowadząc do tzw. zapalenia trzustki o etiologii żółciowej. Obraz kliniczny bywa wówczas nieco inny: oprócz typowych objawów trzustkowych pojawiają się też cechy cholestazy, czyli zastoju żółci. Kluczowe na tym etapie są szybkie nawodnienie i wczesne żywienie dojelitowe, które wspierają regenerację organizmu.

Alkohol od lat zajmuje niechlubne miejsce wśród głównych sprawców zapalenia trzustki, zarówno ostrego, jak i przewlekłego. W przypadku postaci ostrej mamy do czynienia z procesem zapalnym i martwiczym, w którym enzymy trzustkowe zaczynają niszczyć własne komórki, wywołując ból i zmiany widoczne w badaniach obrazowych. Raz przebyte ostre zapalenie trzustki wymaga abstynencji alkoholowej do końca życia.

Poza kamicą żółciową i alkoholem należy wspomnieć o kolejnej ważnej przyczynie ostrego zapalenia trzustki, czyli hiperlipidemii. Odpowiada za 5 do 10 proc. przypadków OZT, przy czym niektóre źródła podają jeszcze wyższe statystyki. Kiedy poziom tłuszczów przekracza granice rozsądku (najczęściej >1000 mg/dl), enzymy trzustkowe zaczynają je rozkładać, uwalniając toksyczne kwasy tłuszczowe. Te z kolei uszkadzają komórki pęcherzykowe trzustki, niszczą śródbłonek naczyń i aktywują procesy zapalne. Ryzyko wzrasta zwłaszcza u osób z niekontrolowaną cukrzycą, otyłością lub rodzinnymi dyslipidemiami. Co istotne, hipertriglicerydemia może być nie tylko przyczyną, ale i skutkiem zapalenia trzustki.

Wśród leków o potencjale wywołania OZT znajdują się m.in. glikokortykosteroidy,  szeroko stosowane w chorobach zapalnych i autoimmunologicznych: mogą wpływać na metabolizm tłuszczów, sprzyjając hipertriglicerydemii, ale też bezpośrednio uszkadzać trzustkę przez mechanizmy immunologiczne lub toksyczne. Podobnie tiazydy, czyli leki moczopędne stosowane w leczeniu nadciśnienia mogą prowadzić do zaburzeń elektrolitowych i wzrostu stężenia wapnia, co sprzyja aktywacji enzymów trzustkowych.

Także zatiopryna, czyli lek immunosupresyjny wykorzystywany w leczeniu chorób autoimmunologicznych i u osób po przeszczepach jest znana z potencjału do wywoływania  reakcji zapalnych trzustki, często trudnych do przewidzenia. Ewentualne zagrożenie nie powinno być oczywiście argumentem przemawiającym za niestosowaniem tych leków w uzasadnionych przypadkach. Żeby terapia była bezpieczna należy słuchać zalceń lekarza.

Ostatnio cieszące znaczną popularnością leki stosowane w celu utraty masy ciała mogą mieć swoją ciemną stronę polegającą na zwiększaniu ryzyka OZT. Dlatego w świecie, w którym szczupła sylwetka bywa traktowana jako cel, który potencjalnie można osiągnąć bez wysiłku, warto mieć świadomość zagrożeń. Np. semaglutyd - agonista receptora GLP-1 - zyskał uznanie jako skuteczna broń w walce z cukrzycą typu 2 i otyłością. Jednak wraz z jego rosnącą sławą pojawiają się także sygnały ostrzegawcze. 

Choć ostre zapalenie trzustki po semaglutydzie jest rzadko opisywane, przypadki takie, jak historia 36-letniej kobiety, która po rozpoczęciu kuracji semaglutydem bez konsultacji lekarskiej trafiła na oddział ratunkowy z typowymi objawami OZT, nie powinny być lekceważone. Odstawienie leku przyniosło poprawę, co sugeruje możliwy związek przyczynowy. Mechanizm, przez który agoniści GLP-1 mogliby uszkadzać trzustkę, nadal nie został w pełni poznany, ale niepokój budzi szczególnie stosowanie tych preparatów bez nadzoru medycznego - z niepewnym dawkowaniem, nieznanym profilem ryzyka i brakiem świadomości pierwszych objawów powikłań.

Pewnym ryzykiem wystąpienia OZT obarczony jest jeden zabieg - endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW). Chodź obecnie to jedno z kluczowych narzędzi w diagnostyce i leczeniu chorób dróg żółciowych oraz trzustki, jak każda ingerencja niesie ze sobą ryzyko powikłań. Paradoksalnie, to właśnie procedura ratująca przed ostrym zapaleniem trzustki, na przykład przez usunięcie złogu czy udrożnienie przewodu, może je niekiedy wywołać. Szacuje się, że ostre zapalenie trzustki pojawia się po ECPW u 1,3 do nawet 15 proc. pacjentów, najczęściej w łagodnej postaci. 

Przyczyna tego zjawiska wciąż nie jest do końca poznana. Mówi się o drażniącym działaniu kontrastu, manipulacjach przy brodawce Vatera (niewielkim uwupukleniu dwunastnicy), urazie termicznym, enzymatycznym czy mechanicznym. Na liście czynników ryzyka znajdują się m.in. młody wiek, płeć żeńska, trudności techniczne podczas zabiegu oraz niewielkie doświadczenie zespołu wykonującego procedurę.

Źródła:

Tenner S, Baillie J, DeWitt J, Vege SS; American College of Gastroenterology. American College of Gastroenterology guideline: management of acute pancreatitis. Am J Gastroenterol. 2013 Sep;. doi: 10.1038/ajg.2013.218. 

Kundumadam S, Fogel EL, Gromski MA. Gallstone pancreatitis: general clinical approach and the role of endoscopic retrograde cholangiopancreatography. Korean J Intern Med. 2021 doi: 10.3904/kjim.2020.537.

A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2021, wyd. 12, Kraków 2021.

CZYTAJ TAKŻE:

Nietypowy objaw chorej wątroby. To sygnał, że narząd traci swoją funkcję

Osłabiają przepuszczalność jelit, wywołują stany zapalne. Polacy piją litrami

Objawy są uciążliwe i często wstydliwe. Jak sprawdzić, czy mamy do czynienia z IBS?