Żywienie w niewydolności serca. Jak skomponować odżywczą dietę?

Artykuł sponsorowany

Zachorowalność na niewydolność serca zwiększa się wraz z wiekiem. Obecnie najliczniejszą grupę chorych - ponad 10% - stanowią osoby po 70. roku życia. Jest to jedno z tych schorzeń, w których wczesna diagnoza pozwala na szybkie wprowadzenie optymalnego leczenia, zapobiegającego ewentualnym powikłaniom. Obecnie z niewydolnością serca (HF - heart failure) zmaga się około 10 mln osób w Europie i około 800 tysięcy w Polsce.

Za niewydolność serca uznaje się stan, w którym serce nie jest zdolne dostarczyć właściwej ilości krwi do narządów, co powoduje zmniejszenie wydolności wysiłkowej. Przeważnie wynika to z uszkodzenia mięśnia sercowego lub zastawek serca.

W zależności od przyczyny i szybkości rozwoju niewydolności serca można ją podzielić na ostrą, przewlekłą lub przemijającą. Gdy jako kryterium podziału przyjmiemy rodzaj komory, która staje się niewydolna, wtedy schorzenie to klasyfikujemy jako niewydolność prawokomorową, lewokomorową bądź obukomorową. Niekiedy mówi się również o zastoinowej niewydolności serca, do której dochodzi na skutek zatrzymania płynów w organizmie w wyniku nieprawidłowej pracy serca.

Warto podkreślić, że niewydolność serca jest zespołem objawów, mogących być w dużej mierze następstwem wielu schorzeń, prowadzących do uszkodzenia i zaburzonej pracy serca. Mowa tu o:

• zawale serca,
• nadciśnieniu tętniczym,
• utracie komórek mięśnia sercowego i włóknieniu,
• przeroście mięśnia sercowego,
• kardiomiopatii,
• zapaleniu mięśnia sercowego,
• wadach zastawkowych,
• zaburzeniu rytmu serca.

Do najczęstszych objawów zgłaszanych przez pacjentów zaliczyć można duszność i uczucie zmęczenia, odczuwane zarówno podczas spoczynku, jak i w trakcie aktywności oraz obrzęki wokół kostek i podudzi.

Co ważne, stwierdzenie powyższych objawów nie wystarcza do postawienia jednoznacznej diagnozy i konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań, z których najważniejsze jest badanie echokardiograficzne (EKG). Pomocne są również badania biochemiczne i hematologiczne, RTG klatki piersiowej, rezonans magnetyczny, próba wysiłkowa, badania czynnościowe płuc, a niekiedy również angiografia, biopsja czy oznaczenie stężenia peptydów natriuretycznych. Tylko wtedy możliwe jest włączenie odpowiedniego leczenia, zarówno farmakologicznego, jak i niefarmakologicznego oraz szybszy powrót pacjenta do zdrowia.

Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z niewydolnością serca powinny być zgodne z ogólnymi zasadami zdrowego żywienia obowiązującymi dla osób zdrowych. W przypadku chorób towarzyszących należy wprowadzić należne modyfikacje, dostosowane do wymagań w danej jednostce chorobowej. Właściwy sposób żywienia jest bowiem jednym z ważniejszych elementów terapii. Należy podkreślić w nim szczególną rolę:

• utrzymania prawidłowej masy ciała

Nadwaga i otyłość są jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia niewydolności serca. W związku z tym pacjent powinien dążyć do ustabilizowania swojej masy ciała, dbając o właściwy poziom tkanki tłuszczowej. Wartość energetyczną codziennej diety należy dostosować do wyników pacjenta i jego stanu zdrowia. Warto także podkreślić, iż niebezpieczeństwo rozwoju chorób ze strony układu krążenia niesie za sobą nie tylko nadmierna masa ciała, ale również niedowaga. U osób mocno wyniszczonych podaż energii powinna być wyższa, aby odbudować zasoby organizmu. Jednocześnie wszyscy pacjenci z niewydolnością serca mają wyższe zapotrzebowanie na białko, co też należy uwzględnić w ich diecie.

• regularności posiłków

Ilość posiłków zawsze powinna być dostosowana do stanu zdrowia pacjenta, przy czym rekomenduje się, by nie było to mniej niż 3 posiłki w ciągu dnia, zjadane w odstępach 2,5-4-godzinnych. Każdy dzień należy rozpoczynać od pełnowartościowego śniadania, którego bazą powinny być produkty pełnoziarniste z pełnego przemiału, takie jak płatki owsiane górskie, płatki orkiszowe, czy pieczywo żytnie razowe. Jako źródło białka poleca się sery twarogowe, pasty rybne, jajka, czy fermentowane produkty mleczne. Uzupełnieniem posiłku powinny być warzywa i/lub owoce, będące źródłem witamin, składników mineralnych oraz wielu substancji aktywnych biologicznie, np. karotenoidów, antocyjanów o silnej mocy przeciwzapalnej.

• urozmaicenia codziennej diety

Zadbanie o różnorodność komponowanych potraw zapewnia dostarczenie organizmowi chorego wszystkich niezbędnych składników odżywczych. W codziennych posiłkach nie powinno zabraknąć produktów z każdej z grup produktów spożywczych - produktów mlecznych, mięsa i ryb, warzyw i owoców, produktów zbożowych, olejów i innych tłuszczy, pestek i orzechów oraz roślin strączkowych. Ich sposób przyrządzenia oraz forma podania powinna być dostosowana do preferencji smakowych i potrzeb chorego. Tylko wtedy jesteśmy w stanie zadbać o odpowiedni stan odżywienia pacjenta.

• jakości zjadanych tłuszczów i ilości cukru prostego

Dąży się do zwiększenia udziału kwasów tłuszczowych wielonienasyconych z rodziny omega 3, zawartych między innymi w tłustych rybach morskich, oliwie, oleju rzepakowym czy siemieniu lnianym, które wpływają korzystnie na naczynia tętnicze. Dobrym źródłem tłuszczu są także orzechy i pestki. Jednocześnie zaleca się zmniejszenie spożycia tłuszczów ogółem oraz udziału izomerów trans kwasów tłuszczowych, których najczęstszym źródłem są wysoko przetworzone produkty, dania typu fast food, niektóre wyroby cukiernicze (kupne ciastka i słodycze) czy margaryny niskiej jakości, stąd najlepiej unikać takich produktów.

• ograniczenia spożycia (sodu) soli i cukrów prostych

Chorzy z niewydolnością serca powinni ograniczyć spożycie soli kuchennej, ponieważ zawiera ona sód, który sprzyja zatrzymywaniu wody w organizmie i wpływa na ciśnienie krwi. Codzienna podaż sodu nie powinna przekraczać 6 g, co w praktyce oznacza około 1 łyżeczki soli kuchennej. Zalecenia odnoszą się zarówno do soli używanej przy przyrządzaniu potraw, jak i tej występującej w spożywanych produktach spożywczych. Dlatego też zaleca się zmniejszenie konsumpcji wędlin i innych przetworzonych przetworów mięsnych, żywności konserwowanej oraz dań gotowych, a także ograniczenie dosalania.

• monitorowania ilości spożywanych płynów

Ograniczenie spożycia płynów tyczy się przede wszystkim osób z zaawansowaną niewydolnością serca, u których zaleca się podaż płynów nieprzekraczającą 1,5-2 litry/dobę.

• zmniejszenia ilości spożywanej kawy oraz alkoholu, dążąc w dalszej perspektywie do jego całkowitego wyeliminowania

Nie zapominajmy, że odpowiednia dieta jest tylko jednym z elementów terapii osób zmagających się z niewydolnością serca. Zmiany powinny dotyczyć ogólnopojętego stylu życia, w którym ważną rolę odgrywa także aktywność fizyczna, dobrana indywidualnie do potrzeb i możliwości pacjenta oraz dbałość o dobry sen, wpływający pozytywnie na regenerację organizmu pacjenta, wspomagając tym samym jego powrót do zdrowia.

Częstym błędem jest stosowanie u wszystkich chorych z niewydolnością serca zaleceń diety lekkostrawnej. Tego typu rozwiązanie żywieniowe przeznaczone jest zazwyczaj dla osób z wybranymi chorobami układu pokarmowego i nie ma obowiązku wprowadzania niepotrzebnych ograniczeń dietetycznych u pacjentów z chorobami serca. Takie postępowanie może wpłynąć negatywnie na pacjenta, obniżając między innymi atrakcyjność serwowanych posiłków, zmniejszając ich konsumpcję i opóźniając tym samym proces rekonwalescencji. Zastosowanie niewłaściwych zaleceń żywieniowych może prowadzić do zmniejszenia ilości spożywanej żywności, niedoborów żywieniowych, prowadząc w konsekwencji do rozwoju niedożywienia, zwłaszcza że zapotrzebowanie na białko u pacjentów z niewydolnością serca jest wyższe, więc trudniej dostarczyć właściwą ilość tego składnika. W takich sytuacjach lekarz może zalecić żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, np. Nurtidrink Protein, charakteryzująca się między innymi zwiększoną ilością białka. Wspomniany doustny preparat odżywczy znajduje zastosowanie w sytuacjach, w których z różnych przyczyn, pokrycie potrzeb organizmu tradycyjną dietą jest niemożliwe lub niewystarczające. Dostępny w różnych wariantach smakowych może być stosowany jako uzupełnienie codziennej diety pomiędzy posiłkami lub jako dodatek do posiłków w celu zwiększenia ich wartości odżywczej. Decyzja o wprowadzeniu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem i pod jego nadzorem.

Bibliografia:

Mitkowski P.: "Niewydolność serca - epidemia XXI wieku", Choroby serca i naczyń, 2004, tom 1, nr 1, 43-50.

Ponikowski P. i wsp.: "ESC for the diagnosis and treatment of acute and chronić heart failure", Eur Heart J., 2016; 37 (27): 2129-2200.

Włodarek D.: "Zalecenia dietetyczne dla chorych z niewydolnością serca w przypadku nadwagi i niedowagi", Kardiologia po Dyplomie, 2014; 13 (6): 22-29.

Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej, Zeszyty edukacyjne, Kardiologia Polska; 5/2021; www.journals/viamedica.pl/kardiologia_polska.

Artykuł sponsorowany