Badanie, które wyjaśnia prawie wszystko. Laborantka o normach i badaniu stężenia TSH
Stężenie hormonu tyreotropowego jest czułym indykatorem stanu tarczycy, którą popularnie obwinia się o to, że jest nam za zimno i za ciepło, że jesteśmy chudzi i że nie umiemy schudnąć, że trzęsą nam się ręce i jesteśmy emocjonalnie niestabilni, i że nie mamy na nic energii oraz jesteśmy apatyczni. czy tarczyca naprawdę winna jest wszystkiemu i co wspólnego z tym ma TSH?
Tarczyca jest niewielkim gruczołem wydzielania wewnętrznego, położonym na poziomie krtani. Waży do 25 g i podzielona jest na płaty, mające do 5 cm wysokości. Podstawową rolą tarczycy jest produkcja i wydzielanie hormonów: tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) i kalcytotniny. Hormony te odpowiadają za kontrolę metabolizmu, pobudzając mobilizację wapnia z kości, działając lipolitycznie, kontrolując temperaturę ciała, przemiany tlenowe i stężenie białek. Gdzie w tym wszystkim jest TSH? TSH, inaczej hormon tyreotropowy, wydzielany przez przysadkę mózgową, kontroluje tarczycę i reaguje na wydzielane przez nią hormony, dostosowując jej pracę do aktualnych wymagań organizmu. TSH to nadrzędny nadzorca tarczycy, który funkcjonuje jako regulator jej pracy.
Prawidłowy poziom TSH u zdrowych dorosłych powinien mieścić się w granicach około 0,200 - 4,500 μIU/ml, przy czym coraz częściej sugeruje się, że górna wartość została niesłusznie zawyżona i powinna zostać zniesiona, zwłaszcza dla kobiet w wieku rozrodczym, do mniej więcej 2.0 - 2.5 μIU/ml.
Podstawowym pojęciem, kiedy mówimy o funkcji TSH, jest pętla ujemnego sprzężenia zwrotnego. Jest to proces samoregulacji w obrębie układu wewnątrzwydzielniczego. U zdrowych osób jego przebieg w relacji podwzgórze - przysadka - tarczyca jest następujący: podwzgórze (obszar mózgu) wydziela TRH (tyreoliberynę), która pobudza przysadkę mózgową do wydzielania TSH (tyreotropiny, hormonu tyreotropowego); TSH pobudza tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów, w szczególności mowa tu o T4 i T3, których odpowiednio wysokie stężenie we krwi zwrotnie hamuje wydzielanie TRH w podwzgórzu. Ten mechanizm nosi nazwę ujemnego sprzężenia zwrotnego i jest podstawowym procesem samoregulacji w układzie wewnątrzwydzielniczym. Działa nie tylko w osi podwzgórze - przysadka - tarczyca, możemy go zaobserwować również przy współdziałaniu innych narządów.
Zwykle przy podejrzeniu zaburzeń tarczycy w pierwszej kolejności bada się TSH. Dlaczego nie samo T3 i T4? TSH odzwierciedla stan metaboliczny tarczycy właśnie dzięki działaniu pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego: podwyższone stężenie TSH oznacza niedobór obwodowych hormonów tarczycy, natomiast obniżone stężenie TSH świadczy o ich nadmiarze.
Rutynowe testy TSH wykonywane są u kobiet w ciąży i osób z potwierdzoną chorobą tarczycy, jednakże warto przynajmniej raz w roku oznaczyć stężenie TSH, zwłaszcza jeśli występują u nas objawy, których nie potrafimy przypisać do żadnej przyczyny.
Ponieważ tarczyca odpowiada za ogólnie pojęty metabolizm, warto oznaczyć poziom TSH w następujących przypadkach:
- chudnięcie i brak możliwości przybrania na wadze,
- tycie "z powietrza" i bezskuteczne próby odchudzania,
- zaburzenia odczuwania temperatury (ciągle zimno lub ciągle ciepło),
- nerwowość, impulsywność, drażliwość,
- drżenia rąk,
- wybudzanie się w nocy i odwrotnie - ospałość,
- brak energii, ciągłe zmęczenie.
Przesiewowe badanie TSH da nam wstępną odpowiedź, czy możemy mieć do czynienia z niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy.
Hipertyreoza to stan, w którym nadmiernie pobudzona tarczyca wytwarza zbyt dużo hormonów, co w odpowiedzi wywołuje zmniejszenie wytwarzania TSH. W praktyce notuje się stężenia TSH niższe niż 0,5 μIU/ml, czasem parametr bywa nieoznaczalny, przekraczając dolną granicę oznaczalności dla danego analizatora biochemicznego.
Objawy nadczynności, będące wynikiem nadmiernej ilości hormonów tarczycy, to m.in.
- nerwowość,
- tachykardia,
- nietolerancja ciepła,
- nadmierna potliwość,
- wytrzeszcz oczu,
- bezsenność,
- biegunki,
- niska masa ciała przy wzmożonym apetycie.
Wyróżnia się dwa mechanizmy powstawania nadczynności tarczycy: pierwotny i wtórny.
Bardzo niskie wartości TSH notuje się najczęściej w pierwotnej postaci nadczynności. Związane jest to z nadmiernie pobudzoną do pracy tarczycą, wytwarzającą duże ilości T4 i T3. Jako przyczynę pierwotnej nadczynności wymienia się najczęściej autoimmunologiczną chorobę Gravesa - Basedowa.
Do wtórnej nadczynności dochodzi w przebiegu różnych chorób i stanów, z których warto wymienić m.in. guza przysadki, nadczynność w wyniku zapalenia lub nowotworu tarczycy czy stosowanie leków i sterydów anabolicznych. Warto wiedzieć, że w przebiegu nadczynności wtórnej TSH początkowo wzrasta analogicznie do wzrostu ilości T3 i T4.
Hipotyreozę, nazywaną także niedoczynnością tarczycy, charakteryzuje stan, w którym bazowo nisko pobudzona tarczyca wytwarza za mało T4 i T3, w konsekwencji pobudzając wydzielanie TSH w przysadce. Wartości TSH, notowane w niedoczynności tarczycy mogą mieścić się bliżej wyższej granicy referencyjnej lub całkowicie szybować w górę.
Objawy, charakteryzujące niedoczynność, to m.in.
- ospałość,
- senność,
- ciągłe zmęczenie,
- depresyjność,
- tycie,
- trudności w zrzuceniu wagi,
- nietolerancja zimna,
- sucha, łuszcząca skóra,
- obrzęki.
Podobnie jak w nadczynności, mechanizm powstawania niedoczynności może być pierwotny i wtórny. Pierwotna niedoczynność towarzyszy uszkodzeniu tarczycy, chorobie Hashimoto, zanikowi lub resekcji tarczycy. Niedoczynność wtórna jest wynikiem uszkodzeń lub operacji przysadki lub podwzgórza.
Warto wiedzieć, że przy pierwotnej niedoczynności obserwuje się wzrost TSH przy spadku wydzielania T3 i T4, we wtórnej z kolei, finalnie wydzielanie TSH także maleje.
Odpowiedź jest dość łatwa: nie wystarczy. Samo TSH jest doskonałym badaniem przesiewowym dla oceny metabolizmu tarczycy, nie można jednak oczekiwać, że izolowany parametr udzieli nam odpowiedzi na wszystkie pytania. Do listy stosownych badań, zwłaszcza w przypadku dolegliwości, warto dołączyć fT3 i fT4 (wolne frakcje hormonów tarczycy), przeciwciała anty-Tg i ATPO, badanie obrazowe, najczęściej USG tarczycy i wizytę u endokrynologa. Czy TSH wszystko wyjaśni? Niekoniecznie. Czy nakieruje w dobrą stronę - jak najbardziej.
Źródła:
- https://www.mp.pl/endokrynologia
- Gietka-Czernel M., Jastrzębska H., Norma TSH — czy należy ją zmienić?, Endokrynologia polska, Tom 58, Nr 5/2007
- Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023
- Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
CZYTAJ TAKŻE:
Niedoczynność tarczycy. Jak przyjmować hormony, aby działały?
Warzywa krzyżowe - czy można je jeść, mając problemy z tarczycą?
