Ich obecność we krwi może sugerować raka. Czym są markery nowotworowe?
Liczba pacjentów z nowotworami zwiększa się z roku na rok, dlatego kwestia ich wczesnego wykrywania staje się priorytetem i kluczem do skuteczniejszego leczenia. Z pomocą przychodzą markery nowotworowe, które mogą pojawić się we krwi w odpowiedzi na toczący się w organizmie proces nowotworowy. Są narzędziem wykorzystywanym we współczesnej medycynie do rozpoznawania wielu różnych chorób nowotworowych w początkowym stadium, dzięki czemu uzyskuje się lepsze efekty terapeutyczne. Czym dokładnie są markery nowotworowe? Co może oznaczać ich podwyższone stężenie? Czy do badania należy się przygotować? Przyjrzyjmy się bliżej temu tematowi.
Markery nowotworowe to różne substancje, takie jak białka, antygeny, hormony czy enzymy, których obecność lub zwiększony poziom w organizmie sugeruje rozwój choroby nowotworowej. Mogą pojawić się we krwi, moczu, tkankach czy też płynie mózgowo-rdzeniowym i występują zarówno w warunkach patologicznych, jak i prawidłowych, jednak u zdrowych osób w znacznie mniejszych stężeniach lub tylko na niektórych etapach rozwoju, np. w życiu płodowym. Z tego względu warto podkreślić, że podwyższone markery nowotworowe nie w każdym przypadku świadczą o raku.
Oprócz istotnej roli w procesie diagnozowania chorób onkologicznych markery rakowe są niezwykle pomocne w monitorowaniu skuteczności terapii, ocenie stopnia zaawansowania nowotworu oraz wykrywaniu ewentualnych przerzutów. Wskaźniki te są też wykorzystywane w badaniach przesiewowych, dzięki czemu niektóre choroby wykrywane są we wczesnym stadium, a co za tym idzie prawdopodobieństwo wyleczenia wzrasta.
Antygen karcynoembrionalny lub inaczej rakowo-płodowy to marker, którego stężenie podwyższone jest typowo w przebiegu raka jelita grubego, ale może wskazywać również na: raka żołądka, trzustki, pęcherza moczowego, piersi. Oprócz chorób nowotworowych zwiększony poziom tej substancji we krwi obserwuje się także u osób z alkoholową marskością wątroby czy wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Fizjologicznie CEA jest wytwarzany podczas życia płodowego, jednak jego produkcja ustępuje praktycznie całkowicie po urodzeniu.
Ten marker nowotworowy jest wykorzystywany głównie w diagnostyce raka jajnika, ponieważ jego stężenie wzrasta nawet u 80 proc. kobiet z tym nowotworem. Zwiększony poziom CA 125 może też niekiedy świadczyć o raku płuca oraz stanach zapalnych w obrębie miednicy mniejszej. Oznaczenie tego markera służy również monitorowaniu stanu zdrowia w trakcie leczenia chemio- i radioterapią.
Alfa-fetoproteina to białko produkowane przez komórki wątroby na etapie życia płodowego. W życiu pozapłodowym poziom AFP fizjologicznie wzrasta podczas ciąży, natomiast patologiczne podwyższenie stężenia tego markera następuje w przebiegu raka wątroby oraz nowotworów jąder innych niż nasieniaki.
Antygen nowotworowy 15-3 to wskaźnik stosowany w diagnostyce i monitorowaniu stanu pacjentek z rakiem piersi. Podwyższone stężenie tego markera obserwuje się u kobiet, u których stwierdzono przerzuty do innych narządów wewnętrznych.
PSA to enzym wytwarzany zarówno przez zdrowe komórki gruczołu krokowego (prostaty), jak i komórki objęte procesem nowotworowym, co oznacza, że może on być obecny u zdrowych i chorych mężczyzn. W diagnostyce raka prostaty stosuje się oznaczanie wolnego PSA we krwi oraz obliczanie jego stosunku do całkowitego stężenia tego antygenu. Niższy procent wolnego PSA obserwuje się u chorych na złośliwego raka gruczołu krokowego, natomiast wyższy u pacjentów z niezłośliwymi gruczolakami.
Marker CA 19-9 najczęściej wykorzystuje się w diagnostyce nowotworów układu pokarmowego, a w szczególności raka trzustki i pęcherzyka żółciowego. Oznaczenie tego antygenu daje również możliwość oceny stopnia zaawansowania procesu nowotworowego oraz przerzutów do narządów odległych.
Przygotowanie do oznaczenia markerów nowotworowych zależy od rodzaju przeprowadzanego badania i pobieranej próbki. W przypadku badań z krwi i moczu warto przede wszystkim zadbać o ogólny stan zdrowia, ponieważ każda infekcja, przeziębienie czy gorączka może wpłynąć na rzetelność wyniku. Ponadto nie powinno się spożywać alkoholu na ok. 2-3 dni przed planowanym badaniem. Warto jednak wiedzieć, że tego typu badania nie wymagają od pacjenta bycia na czczo, a więc można się na nie zgłosić po posiłku.
Przed oznaczeniem PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego, należy powstrzymać się od stosunków płciowych, unikać jazdy na rowerze czy długotrwałego pozostawania w pozycji siedzącej.
Źródła:
Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Solnica B., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2021.
Deptała A., Onkologia w praktyce, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023.
CZYTAJ TAKŻE:
Próby wątrobowe. Mądry lekarz zleci to badanie każdemu, kto bierze leki i pije alkohol
Tomografia płuc może uratować życie. Jakie choroby wykrywa i czy przysługuje na NFZ?
Mija 10 lat od "efektu Angeliny". Onkochirurg: wiele zmieniło się w kwestii raka piersi
