Zaczerwienienie, ból i coś jeszcze. Tak rozpoznasz stany zapalne w ciele

Aby przyjrzeć się białkom ostrej fazy warto najpierw wiedzieć, czym jest owa "faza ostra", lub też inaczej: stan zapalny. Zapaleniem nazywamy uporządkowany ciąg reakcji, które zachodzą w tkance unaczynionej pod wpływem czynnika uszkadzającego. Gdyby rozbić tę definicję na czynniki pierwsze, otrzymamy trzy główne "składowe" procesu zapalnego:

• po pierwsze, zapalenie zachodzi w organizmie "z premedytacją", bowiem jest uporządkowanym procesem, składającym się z następujących po sobie reakcji;
• po drugie, tkanka, w której zachodzi proces zapalny to zawsze tkanka unaczyniona, czyli taka, do której dopływa krew;
• po trzecie, zapalenie wywoływane jest czynnikiem uszkadzającym, którego definicja zapalenia nie definiuje i nie ogranicza, zatem czynnik ten może być zróżnicowany, np. zakaźny, nowotworowy lub mechaniczny.

Już w 40. roku naszej ery Celsus zaobserwował i opisał miejscowe objawy zapalenia i do dzisiaj możemy rozpoznać po nich toczący się proces zapalny. Należą do nich:

• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• ból,
• ocieplenie okolicy, objętej zapaleniem,
• utrata funkcji (np. tkanki, stawu czy narządu).

Białka ostrej fazy to grupa białek surowicy krwi, w większości produkowanych w wątrobie, których stężenie we krwi wzrasta lub spada w odpowiedzi na powstanie zapalenia. Taką odpowiedź organizmu nazywamy odpowiedzią ostrej fazy.

Białka ostrej fazy reagują na mediatory stanu zapalnego, takie jak interleukiny i TNF, wydzielane przez komórki, które odpowiadają za rozpoczęcie i podtrzymanie stanu zapalnego - makrofagi i neutrofile. Stężenie białek ostrej fazy w odpowiedzi na stan zapalny może wzrastać i spadać, dlatego wyróżniamy dodatnie i ujemne białka ostrej fazy. Zdecydowanie więcej jest dodatnich białek ostrej fazy. Należą do nich wszystkie białka, które omówimy poniżej. Do ujemnych białek ostrej fazy zalicza się:

• albuminy,
• prealbuminy,
• transferrynę,
• antytrombinę.

Dodatnie białka ostrej fazy to te, których stężenie wzrasta w przebiegu odpowiedzi na zapalenie. Dzielimy je na silnie reagujące, średnio reagujące i słabo reagujące.  Największe zastosowanie kliniczne znajduje kilka z nich,  głównie te należące do silnie reagujących, dlatego w tym artykule skupimy się właśnie na nich.

Silnie reagującym białkiem ostrej fazy jest najbardziej nam znane CRP - białko C - reaktywne. Jest to najczęściej oznaczane białko ostrej fazy. Jego nazwa pochodzi od procesu wiązania się z tzw. wielocukrem C, występującym w otoczce komórkowej bakterii - pneumokoków. CRP to czuły wskaźnik rozwoju stanu zapalnego o tle infekcyjnym lub martwiczym (jak np.  podczas zawału czy uszkodzenia mechanicznego). Wzrost stężenia CRP następuje już po około 2 godzinach od wystąpienia urazu/ rozpoczęcia infekcji, a w ciągu 48 godzin CRP może osiągnąć nawet 100-krotność swojej wartości wyjściowej.

Wszystkie wartości CRP powyżej 10 mg/l powinny być uważane za patognomoniczne (znamienne) dla stanu zapalnego, natomiast wartości powyżej 100 mg/l są w 85 proc. indykatorem zakażenia bakteryjnego. Stężenie między 10 a 100 mg/l oznacza najczęściej lokalny proces zapalny, z kolei stężenia 100 - 1000 mg/l sugerują, że proces zapalny jest rozległy. Najwyższe stężenia CRP stwierdza się w:

• ostrym martwiczym zapaleniu trzustki,
• rozległych oparzeniach,
• uszkodzeniach wielonarządowych,
• zmianach martwiczych.

Innym silnie reagującym białkiem ostrej fazy jest surowicze amyloidowe białko A - SAA. Jego stężenie w przebiegu zapalenia może wzrosnąć z wartości podstawowej, wynoszącej około 7 mg/l do 2 g/l. W odróżnieniu od CRP, wartość SAA istotnie wzrasta w infekcjach wirusowych (co może pomóc w odróżnieniu infekcji bakteryjnej od wirusowej), a także w przypadku odrzucenia przeszczepu.

W warunkach fizjologicznych prokalcytonina to prekursor kalcytoniny, która odgrywa wiodącą rolę w gospodarce wapniowej. Prokalcytonina syntezowana jest w tarczycy i w niewielkiej ilości uwalniana do krwiobiegu. W warunkach patologicznych ilość prokalcytoniny, uwalnianej do krążenia ogólnego, znacząco się zwiększa.

Ilość prokalcytoniny w surowicy wzrasta już po około 3 - 4 godzinach od pojawienia sie czynnika zapalnego i osiąga szczyt po 6  8 godzinach, co czyni z niej doskonały marker szybko rozwijających się infekcji bakteryjnych. Prokalcytonina jest często używana do diagnostyki uszkodzenia wielonarządowego, zakażenia łożyska naczyniowego krwi i sepsy, a także do diagnostyki ostrego zapalenia trzustki. Stężenie prokalcytoniny oznacza się głównie w warunkach szpitalnych, lub ambulatoryjnie tylko w podejrzeniu poważnej infekcji/uszkodzenia narządowego.

Dociekliwi zapewne zadadzą tutaj pytanie: a gdzie jest OB? OB, owszem, jest markerem stanu zapalnego, ale - przede wszystkim - nie jest białkiem. OB to inaczej opad/ odczyn Biernackiego, jest to wartość, która opiera się na pomiarze tempa opadania czerwonych krwinek, zatem aby ją wyznaczyć, sprawdzamy czas opadania erytrocytów, a nie oznaczamy ilości białka.

OB jako marker stanu zapalnego powoli odchodzi do lamusa, ze względu na fakt, iż jest bardzo niespecyficzny i może wzrastać znacząco z przyczyn całkowicie niezwiązanych z zapaleniem, np. z powodu wysiłku, stresu czy miesiączki. Dlatego też współczesna diagnostyka opiera się o inne markery w ocenie stanu zapalnego i jego rozległości oraz ciężkości.

Źródła:

1. Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023
2. Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
3. Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.

CZYTAJ TAKŻE:

Oceni funkcjonowanie nerek i wątroby. Poziom amoniaku sprawdź w tych przypadkach

Są "markerami chorej wątroby". Próby wątrobowe wykryją też zawał i nowotwór

Taki wynik oznacza, że w organizmie rozwija się stan zapalny. 100 proc. pewności