Celiakia. Poważna choroba mylona z nietolerancją pokarmową. Po czym poznać, że może to być celiakia?

Celiakia (inaczej choroba trzewna) to choroba o charakterze autoimmunologicznym, która spowodowana jest nietolerancją na gluten, czyli białko, które znajduje się w nasionach pszenicy, żyta, owsa oraz jęczmienia. Wiele osób myli celiakię z nietolerancją. To jednak duży błąd. Po styczności z glutenem u chorego na celiakię występuje stan zapalny, który prowadzić może do uszkodzenia jelit. W przypadku zwykłych alergii pokarmowych nie dochodzi do opisywanych uszkodzeń. Celiakia sama w sobie nie jest więc nietolerancją. Jest chorobą, która spowodowana jest nietolerancją. 

Celiakia diagnozowana jest zazwyczaj w okresie dziecięcym. Coraz częściej zdarza się jednak, że choroba rozpoznawana jest także i u dorosłych pacjentów. Szacuje się, że na celiakię choruje około 1-2 proc. populacji, jednak przyjmuje się, że są to mocno zaniżone dane, ponieważ wiele przypadków choroby trzewnej nie zostaje właściwie rozpoznana. W Polsce według oficjalnych statystyk z celiakią boryka się około 400 tysięcy chorych.     

Celiakia może mieć podłoże genetyczne. Jak pokazują badania, większość chorych na chorobę trzewną posiada specyficzny gen - haplotyp DQ2 lub DQ8. U chorych następuje reakcja immunologiczna na zawarte w zbożach składniki. Prawdopodobnie chodzić może o gliadynę zawartą w pszenicy, hordeninę - w jęczmieniu, sekalinę - w życie oraz białko CFTR - w owsie.    

W diagnostyce celiakii stosuje się przede wszystkim badania genetyczne pod kątem ekspansji genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8, badania surowicy krwi na obecność przeciwciał EmA, tTG, DGP lub GAF oraz badania na przeciwciała (IgA i IgG). Przyjmuje się, że obecność we krwi powyższych przeciwciał praktycznie jednoznacznie potwierdza chorobę. Często zdarza się, że dodatkowo stosuje się także biopsję jelita cienkiego. Badanie ma na celu dokładną ocenę stopnia zaniku kosmków jelitowych. Zgodnie z przyjętymi zasadami, celiakię diagnozuje się w przypadku stwierdzenia zaniku kosmków jelitowych.   

Wyróżnić można kilka rodzajów celiakii, które mają różne objawy. 

Celiakia klasyczna (inaczej jawna, pełnoobjawowa, aktywna) - najczęściej diagnozuje się ją już u małych dzieci. Objawy: bóle brzucha, wzdęcia, przewlekła biegunka, utrata masy ciała, anemia, stolce tłuszczowe, niedobory witaminowe (przede wszystkim witaminy A,D,E i K). Celiakia klasyczna może powodować spowolnienie rozwoju dziecka. 

Celiakia niema (inaczej ubogoobjawowa) - brak dolegliwości związanych z jelitami. Zamiast tego, pojawić się mogą zupełnie inne objawy. Wystąpić może niedokrwistość, zapalenia stawów, osteoporoza, bezpłodność, migreny, depresja, zmęczenie. Celiakia niema bardzo często towarzyszyć może takim chorobom jak cukrzyca typu 1, toczeń i reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). 

Celiakia utajona (inaczej atentna, późno ujawniająca się) - to specyficzny rodzaj choroby. Celiakia utajona została zdiagnozowana w przeszłości, ale jej objawy ustąpiły po wprowadzeniu diety bezglutenowej. Niestety po jakimś czasie np. z powodu stresu, zakażenia przewodu pokarmowego lub ciąży, dochodzi do nawrotu choroby. 

Celiakia potencjalna - to postać choroby, w przebiegu której nie stwierdza się żadnych objawów, jednak u pacjenta rozpoznano haplotyp HLA DQ2 i/lub DQ8 oraz obecność charakterystycznych dla celiakii przeciwciał.     

Inne objawy i schorzenia, które mogą wystąpić w przebiegu celiakii:    

• afty,    
• próchnica zębów,    
• choroba Hashimoto,    
• niedoczynność tarczycy,    
• skaza małopłytkowa,  
• niedokrwistość,    
• choroba Dühringa,    
• choroba Raynauda,    
• zapalenie stawów,    
• zapalenie tęczówki,    
• ataksja,    
• padaczka,    
• postępujący zespół móżdżkowy,    
• zwyrodnienie rdzeniowo-móżdżkowe,    
• zwapnienia w mózgu,    
• schizofrenia,    
• autyzm,    
• otępienie,    
• nieregularne miesiączki,    
• zanik krwawienia, poronienie.   

Dodatkowo niektóre badania wskazują, że celiakia może zwiększać również ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.   

Leczenie pacjentów z celiakią opiera się przede wszystkim na diecie bezglutenowej, która stosowana powinna być do końca życia. Konieczna jest także suplementacja witamin - zwłaszcza B12 oraz K i żelaza. Zdarza się, że zmiana jadłospisu nie eliminuje nieprzyjemnych objawów. W takim wypadku pacjentom zazwyczaj podaje się glikokortykosteroidy oraz leki immunosupresyjne. Trzeba jednak pamiętać, że wciąż trwają prace nad nowymi lekami dla chorych na celiakię. W fazie testów są bakteryjne enzymy, które miałyby być dodawane do potraw zawierających gluten. Ich celem miałoby być osłabienie wpływu glutenu na jelita.

Czytaj także: 

Dla nich okruch chleba może być trucizną