Wirus RSV dotyczy nie tylko najmłodszych. Powikłania u seniorów gorsze, niż po grypie

RSV odpowiedzialny jest za ponad 5 mln ostrych zakażeń układu oddechowego, ponad 470 tysięcy hospitalizacji i 33 tysięcy zgonów rocznie w skali globalnej. W USA jest główną przyczyną hospitalizacji nie tylko niemowląt, ale i u osób starszych. U osób powyżej 65. roku życia odpowiada za 177 tysięcy hospitalizacji rocznie i ponad 14 tysięcy zgonów, będąc jednym z głównych powodów zgonu w tej grupie wiekowej. W Europie z powodu zakażeń tym wirusem cierpi co roku ponad 3 mln pacjentów, z czego 270 tys. wymaga hospitalizacji. Wirusowi RSV przypisuje się też 17-20 tys. zgonów rocznie.

- Odporność po zakażeniu wirusem RS nie utrzymuje się długo. W miarę jak nasz organizm się starzeje, starzeje się także nasz układ immunologiczny. Do tego dochodzą
choroby towarzyszące i wiele infekcji wirusowych. Wówczas także RSV ma cięższy przebieg - wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch, konsultant wojewódzki w dziedzinie epidemiologii na Mazowszu.

- Trudno podać dokładne dane dotyczące zachorowań w Polsce, gdyż przez wiele lat zakażenia związane z RSV nie podlegały obowiązkowi zgłaszania do Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zmieniło się to dopiero w lutym 2023 roku, zatem w kolejnych latach będziemy mieć więcej danych - przyznaje prof. Nitsch-Osuch.

RSV jest wirusem RNA należącym do grupy paramyksowirusów (łac. Paramyxoviridae), wywołującym zakażenia układu oddechowego. Nazwa wirusa wynika ze specyficznego mechanizmu namnażania się. Replikujący w komórkach dróg oddechowych wirus sprawia, że zakażone komórki nabłonkowe zlewają się w duże struktury.

Infekcje RSV wykazują charakter sezonowy. Wirus szerzy się drogą kropelkową, rzadziej kontaktową, a jeden chory zakaża w swoim otoczeniu średnio trzy osoby. To wskaźnik zakaźności porównywalny do grypy czy SARS-CoV-2.

Zazwyczaj zachorowania z powodu RSV poprzedzają sezon grypowy. Na półkuli północnej, w tym w Polsce, zwiększoną liczbę infekcji notujemy pod koniec września i 
w październiku, a szczyt zachorowalności przypada na styczeń i luty. Potem zwykle pojawia się grypa, choć pandemia COVID-19 zmieniła ten "kalendarz".

- Przestrzeganie zaleceń przeciwepidemicznych, głównie noszenie maseczek i dystansowanie społeczne sprawiły, że w początkowych stadiach pandemii prawie nie notowaliśmy zachorowań na RSV i grypę. Później zaczęły one występować w innych terminach, niż się do tego przyzwyczailiśmy. Co ważne, po okresie wyciszenia epidemiologicznego, RSV zaatakował ze zdwojoną siłą, głównie u dzieci- przyznaje prof. dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch.

Najwięcej zachorowań z powodu RSV występuje u najmłodszych, czyli u dzieci do 2 roku życia. Druga grupa o relatywnie dużej zapadalności i jednocześnie narażona na ciężki przebieg infekcji to seniorzy po 65. roku życia.

Objawy zakażenia wywołanego przez RSV mogą się różnić w zależności od wieku. U niemowląt i dzieci do 2 roku życia wirus najczęściej powoduje zapalenie oskrzelików i płuc, co może prowadzić nawet do śmierci z powodu niewydolności oddechowej. U najmłodszych dzieci mogą też pojawić się bezdechy, czyli przerwy w oddychaniu trwające 15-20 sekund. 

U dorosłych objawy kliniczne zakażenia wywołanego przez RSV mogą przypominać wszystkie inne objawy występujące w przebiegu chorób o etiologii wirusowej układu oddechowego. W pierwszej fazie zakażenie przebiega przeważnie jak zwykłe przeziębienie, z suchym kaszlem, katarem, niewysoką gorączką. U znaczącego odsetka zakażonych na tych objawach się kończy, bo infekcja ma charakter samoograniczający się.

Niestety, są też pacjenci, którzy chorują ciężej i wymagają leczenia szpitalnego. Jest ono konieczne gdy kaszel się nasila, a w drzewie oskrzelowym zalega trudna do odkrztuszenia wydzielina. W ciężkim przebiegu pojawiają się też duszność i trudności w oddychaniu. 

Dla osób zdrowych zakażenie wirusem RSV nie stanowi większego niebezpieczeństwa i na ogół ustępuje samoistnie w ciągu kilku czy kilkunastu dni. U osób starszych, tym bardziej z chorobami współistniejącymi, infekcja ta może jednak prowadzić do poważnych schorzeń dróg oddechowych. Wirus jest szczególnie groźny dla dorosłych w wieku 60 lat i  starszych, u których często powoduje ostrą infekcję dróg oddechowych, chorobę grypopodobną lub pozaszpitalne zapalenie płuc. Patogen może także zaostrzać wiele chorób współistniejących.

Mimo że RSV został odkryty i opisany po raz pierwszy już w 1956 roku, a zakażenia nim są częste, jest to mało znany patogen nawet wśród lekarzy leczących dorosłych. Jak wskazuje prof. Nitsch-Osuch, aż 57 proc. pracowników medycznych uznaje ten wirus za mało istotny czynnik etiologiczny w przypadku zakażeń dolnych dróg układu oddechowego. Wynika to z faktu, że osoby dorosłe rzadko diagnozuje się w kierunku RSV, a objawy kliniczne zakażenia przypominają wszystkie inne infekcje wirusowe. 

- Tego drobnoustroju nie wolno bagatelizować. Zwłaszcza osoby po 65. roku życia stanowią grupę ryzyka, w której ciężki przebieg zakażenia RSV i jego powikłania są częstsze w porównaniu do tzw. populacji generalnej - podkreśla ekspertka.

Udowodniono, że wyższa podatność seniorów na zakażenia i ciężki przebieg RSV wynika ze starzenia się układu immunologicznego. Wskazano też na związek takiego ryzyka ze zmianami w tkance płuc, powodującymi coraz gorsze oczyszczanie śluzowo-rzęskowe. Starzenie się organizmu oznacza też więcej chorób współistniejących, co z kolei w przypadku infekcji RSV przekłada się na powikłania ze strony układu oddechowego oraz sercowo-naczyniowego. Te mogą skutkować hospitalizacją, a nawet zgonem. 

Z powodu zakażenia RSV do szpitala najczęściej trafiają osoby z cukrzycą oraz przewlekłymi chorobami serca i płuc, czyli m.in. chorzy z wadami serca, ale też pacjenci po przeszczepach, w immunosupresji (wrodzonej lub związanej np. z leczeniem onkologicznym) oraz seniorzy.  U tych ostatnich konieczność leczenia szpitalnego w wyniku zakażenia RSV zachodzi nawet 11 razy częściej, jeśli zaawansowanemu wiekowi towarzyszą choroby współistniejące.

U seniorów hospitalizowanych z powodu zakażenia RSV stwierdzono też ostre pogorszenie sprawności, prawie 25 proc. tych pacjentów po powrocie do domu wymagało profesjonalnej opieki, a niemal 27 proc. ponownie trafiło do szpitala. Szczególnie alarmujące jest to, że jedna trzecia seniorów hospitalizowanych z powodu RSV umiera w rok od przyjęcia do szpitala.

Zakażenie tym wirusem niekorzystnie wpływa na produktywność, życie towarzyskie, funkcjonowanie w związku czy w innych obszarach emocjonalnych, obniża też sprawność fizyczną oraz poznawczą, i może zaburzać sen. Wirus RS odpowiada też za hospitalizacje z powodu zaostrzenia POChP i astmy - odpowiednio u 11 i 7 proc. pacjentów, którzy z powodu tych chorób trafiają do szpitala.

RSV może zaostrzać przebieg choroby wieńcowej. Może, podobnie do wirusa grypy, powodować uszkodzenie i oddzielenie się blaszki miażdżycowej, nasila stan zapalny w naczyniach wieńcowych, zwiększa zapotrzebowanie mięśnia sercowego i tkanek obwodowych na tlen. Powikłania sercowo naczyniowe w zakażeniach RSV występują u 14-20 proc. hospitalizowanych osób.

U osób starszych powikłania po zakażeniu RSV zdarzają się równie często, a nawet nieco częściej niż powikłania po grypie! 

Pierwsza szczepionka przeciw RSV, zatwierdzona przez urzędy regulacyjne dla osób starszych jest już dostępna także na polskim rynku. Szczepienie jest wskazana dla osób w wieku 60 lat i starszych jako profilaktyka choroby dolnych dróg oddechowych wywołanej przez RSV.

- Szczepienie przeciw RSV ogranicza ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia RSV, na które narażone są osoby starsze, z zaburzeniami odporności czy niektórymi chorobami współistniejącymi, m.in. POChP czy chorobami układu krążenia - podkreśla prof. dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch.