Gwałtownie podnosi cukier i zmniejsza ciśnienie krwi. Kluczowy hormon dla cukrzyków

Najprościej rzecz ujmując - glukagon jest hormonem - białkiem, złożonym z 29 aminokwasów - wydzielanym przez tzw. komórki alfa wysp trzustkowych. Jego wydzielanie podlega regulacji, a najważniejszym czynnikiem, pobudzającym wydzielanie jest niski poziom glukozy we krwi (hipoglikemia). Glukagon działa antagonistycznie (na odwrót) do insuliny: zwiększa on stężenie glukozy i dodatkowo wolnych kwasów tłuszczowych we krwi.

W normalnych warunkach u zdrowych ludzi stężenie glukagonu jest w miarę stałe i nie podlega dużym wahaniom dobowym. Wyraźny jego wyrzut można zaobserwować w sytuacjach stresowych, kiedy organizm mobilizuje nasze zasoby energetyczne. Glukagon wydzielany jest po to, aby zwiększyć wydajność następujących procesów:

• glikogenolizy - rozpadu glikogenu do glukozy, która jest głównym substratem energetycznym,
• glukoneogenezy - wytwarzania nowych cząsteczek glukozy z niecukrowych substratów, takich jak aminokwasy czy glicerol,
• utleniania kwasów tłuszczowych - uzyskiwania energii ze spalania tłuszczu.

Wszystko to ma na celu zwiększenie "dostaw" substratów energetycznych do komórek i tkanek w stanach dużego zapotrzebowania.

Po wydzieleniu glukagonu z wysp trzustkowych, glukagon dostaje się do wątroby, gdzie jest niemal całkowicie pochłaniany. Tylko niewielka jego ilość dostaje się do krążenia ogólnego. Dzieje się tak głównie dlatego, ponieważ to wątroba magazynuje duże ilości glikogenu, będącego docelowym substratem dla glukagonu. Jak zostało powiedziane wcześniej, glukagon działa antagonistycznie do insuliny, tzn. podwyższa stężenie glukozy we krwi, podczas gdy insulina je obniża. Glukagon i insulina są podstawowymi regulatorami przemian energetycznych węglowodanów w organizmie: wpływają na produkcję i zużycie glukozy, która jest dla nas głównym źródłem energii.

Glukagon wywiera także istotny wpływ na tkankę mięśniową (która również magazynuje glikogen) oraz tkankę tłuszczową, gdzie pobudza lipolizę (rozkład tłuszczy), co stanowi źródło wolnych kwasów tłuszczowych, zużywanych jako alternatywne źródło energii dla komórek.

Glukagon wpływa nie tylko na mięśnie, tkankę tłuszczową i wątrobę. Jego działanie nie ogranicza się do tych trzech struktur. Glukagon działa także na inne narządy i tkanki w organizmie, między innymi:

• hamuje motorykę żołądka, wydzielanie żołądkowe i trzustkowe,
• hamuje motorykę przewodu pokarmowego,
• wzmaga wydzielanie żółci i wydzielanie jelitowe,
• zwiększa pojemność minutową serca,
• poszerza naczynia wieńcowe,
• zmniejsza opór obwodowy naczyń,
• obniża ciśnienie rozkurczowe krwi,
• wzmaga wydalanie jonów przez nerki,
• ma umiarkowane działanie moczopędne.

Długie działanie glukagonu na wątrobę (około 4 -5 godzin) skutkuje całkowitym zużyciem zapasów glikogenu w wątrobie. W tej sytuacji podaż glukozy działa wyłącznie dzięki glukoneogenezie, czyli wytwarzaniu glukozy z niecukrowych substratów.

W pewnym sensie można zaliczyć glukagon do hormonów stresu, ponieważ jego wydzielanie znacznie wzrasta w sytuacjach stresowych, co jest odpowiedzią organizmu na warunki, w jakich się znalazł.

U osób zdrowych badanie poziomu glukagonu we krwi nie jest konieczne. Zwykle badanie to wykonuje się na zlecenie lekarza. Najczęstsze wskazania do takiego badania obejmują: diagnostykę i monitorowanie cukrzycy, diagnostykę i monitorowanie innych zaburzeń gospodarki węglowodanowej, diagnozowanie nowotworów przewodu pokarmowego, nadnerczy i tarczycy. 

Szczególnym wskazaniem do badania poziomu glukagonu jest podejrzenie rzadkiego nowotworu neuroendokrynnego trzustki, tzw. glukagonomy. Nowotwór zmusza trzustkę do ciągłego wytwarzania glukagonu, co powoduje między innymi stale wysoki poziom glukozy we krwi (hiperglikemia), prowadzący do rozwoju cukrzycy o łagodnym przebiegu.

Ze względu na swoje działanie hiperglikemizujące, glukagon wykorzystywany jest jako lek u pacjentów z cukrzycą, zwłaszcza typu 1., z ciężką hipoglikemią. Powinny go nosić przy sobie osoby chore na cukrzycę, u których poziom glukozy często spada poniżej krytycznych wartości. Glukagon można podawać w dwojaki sposób: w zastrzyku podskórnym lub domięśniowym, a reakcja na lek powinna nastąpić w ciągu 10 minut. Nową formą leku jest glukagon w podaniu donosowym: glukagon podaje się w formie suchego proszku z jednorazowego aplikatora, po czym z błony śluzowej nosa wchłania się on do krążenia ogólnego, gdzie zaczyna działać.

Głównym czynnikiem, zwiększającym stężenie glukagonu jest niski poziom glukozy w osoczu krwi. Do innych czynników, które podwyższają jego poziom zalicza się między innymi: stres, intensywny wysiłek fizyczny, kortyzol, infekcje i acetylocholinę.

Czynniki, które obniżają poziom glukagonu, to między innymi: somatostatyna, sekretyna, posiłek, wydzielanie insuliny, ciała ketonowe czy GABA.

Wszystko, co związane z głodem i mobilizacją zapasów energetycznych, będzie podnosić poziom glukagonu, a wszystko co związane z jedzeniem, trawieniem i powrotem do normalnego funkcjonowania będzie obniżać jego poziom. Z tego względu osoby chore na cukrzycę powinny racjonalnie rozkładać wysiłek i o regularnych porach dostarczać sobie odpowiednio zbilansowane posiłki, w ten sposób unikną dodatkowych wahań hipo - i hiperglikemicznych.

Źródła:

• Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023;
• Marcin Nylec, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Rola glukagonu w patogenezie cukrzycy typu 2 https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/download/25974/20784;
• https://diabetyk24.pl/blog-section/o-cukrzycy/glukagon-dzialanie-niedobor-normy

CZYTAJ TAKŻE:

Dla cukru jest bezlitosny. Wpływa też na masę ciała i poziom cholesterolu

Pytania o badania. Jak często badać cukier? Kiedy konieczna jest krzywa cukrowa?

Jej nadmiar prowadzi do niewydolności trzustki i cukrzycy. Co wiemy o insulinie?