Delfin, wilk, lew, a może niedźwiedź? Oto co daje ci znajomość twojego chronotypu

Chronotyp definiowany jest jako wyraz indywidualnej rytmiczności okołodobowej, naturalna skłonność organizmu do czuwania i spania o określonych porach w ciągu 24 godzin. Jest ściśle powiązany z rytmem okołodobowym, który kontroluje codzienny cykl snu i czuwania, a na który wpływa przede wszystkim ekspozycja na światło. Chronotyp oddziałuje nie tylko na sen, ale też m.in. apetyt czy poziom produktywności.

Celowa zmiana chronotypu, jak twierdzą badacze, jest bardzo trudna lub niemożliwa, ale podlega on zmianom w ciągu biegu życia człowieka (choć jest cechą indywidualną, jest zależny również od wieku). W początkowym okresie dominuje chronotyp poranny, później, u osób wchodzących w okres dojrzewania, zaczyna przeważać chronotyp wieczorny, a następnie, stopniowo, z biegiem czasu, obserwuje się zwrot ku porom porannym i wcześniejszemu wstawaniu.

Kobiety mają zwykle wcześniejszy chronotyp niż mężczyźni, chociaż niektóre badania wykazały, że różnica ta zanika po ok. 50. roku życia.

Wiele badań wykazało związek między chronotypem a osobowością, zdrowiem i jakością życia.

"Znajomość swojego chronotypu może pomóc ci zrozumieć, jak działa twój wewnętrzny zegar i jak możesz zsynchronizować go z codziennymi czynnościami i obowiązkami, aby jak najefektywniej wykorzystać swój czas" - wyjaśnia Eva Cohen, certyfikowany trener nauki snu z Kansas-Sleep, którą cytuje Healthline.com. Jak wskazuje, chronotyp określa szczytowe pory produktywności, pozwalając mądrze zaplanować dzień.

Osoby, które ciągle doświadczają niskiej jakości snu pomimo przespania całej nocy, jak sugerują badacze, możliwe, że działają przeciwko swojemu chronotypowi. To, co może działać najlepiej w przypadku chronotypu jednej osoby, może w ogóle nie działać w przypadku chronotypu drugiej osoby, np. partnerów, którzy, mimo różnych chronotypów, starają się chodzić spać razem i budzić się o tej samej porze. 

Klasyczny podział chronotypów obejmuje trzy kategorie:

• chronotyp poranny (to tzw. ranne ptaszki lub skowronki) - do tej kategorii należą osoby, które preferują godziny poranne. Ten chronotyp charakteryzuje najwcześniejsze ze wszystkich osiąganie szczytu temperatury ciała;
• chronotyp wieczorny (to tzw. nocne marki lub sowy) - do tej kategorii należą osoby, które osiągają najlepsze wyniki w testach sprawności i dokładności w godzinach popołudniowych oraz wieczornych, łatwiej dostosowują się do pracy w trybie nocnym. Co się zaś tyczy temperatury ciała, przyjmowanie najwyższych wartości występuje później niż u chronotypów porannego i pośredniego;
• chronotyp pośredni (zwany też niezróżnicowanym, a osoby go reprezentujące określane są kolibrami) - jak sama nazwa wskazuje, to coś pomiędzy chronotypem porannym i wieczornym. Jest to najczęściej występujący chronotyp.

Do określenia chronotypu konkretnej osoby zwykle wykorzystuje się tzw. kwestionariusz samoopisowy Morningness-Eveningness Questionnaire, który opracowano w 1976 roku.

Dr Michael Breus, specjalista ds. snu, zaproponował zupełnie nowy podział chronotypów. Wyróżnia cztery: delfina, lwa, niedźwiedzia i wilka. Każdy z tych chronotypów ma inne harmonogramy i okna produktywności, które pozwalają im działać najlepiej:

• delfin - osoby z tym chronotypem mają zwykle problem ze znalezieniem harmonogramu snu, który im odpowiada. Często nie śpią wystarczająco długo ze względu na swoją wrażliwość na różne czynniki zakłócające, takie jak hałas czy światło. Nierzadko cierpią na bezsenność. Zazwyczaj są bardzo inteligentne. Najbardziej wydajne są w godz. od 10 do 14;
• lew - osoby z chronotypem lwa zwykle budzą się wcześnie rano i są najbardziej produktywne w godzinach przedpołudniowych. Czują się najlepiej, gdy mogą od razu zacząć realizować listę rzeczy do zrobienia na dany dzień, i załatwiają sprawy raczej wcześniej niż później. Mają tendencję do wczesnego zasypiania, zwykle o godz. 21 lub 22;
• niedźwiedź - chronotyp niedźwiedzia jest tym najczęstszym. Opisuje osoby, które na ogół są najbardziej produktywne przed południem, a spadek energii zaczynają odczuwać późnym popołudniem. Dobrze radzą sobie z pracą w typowych godzinach, ale nie mają też problemu z prowadzeniem życia towarzyskiego wieczorami. Zasypiają zwykle bez problemu;
• wilk - to osoby mające problemy z porannym wstawaniem. Najwięcej energii mają, gdy budzą się ok. południa. Są najbardziej produktywne między godz. 12 a 16, ale ok. godz. 18 dostają kolejny zastrzyk energii i mogą jeszcze dużo zdziałać, podczas gdy inni o tej porze padają już ze zmęczenia.

Jeśli nie masz pewności, który chronotyp snu jest twój, możesz dowiedzieć się więcej, śledząc swoje nawyki związane ze snem. I odpowiedzieć sobie na kilka pytań. Czy czujesz się lepiej, gdy wstajesz wcześniej czy później? Kiedy masz wrażenie, że wykonałeś najwięcej pracy? Gdybyś nie musiał ustawiać żadnego budzika i mógł spać o dowolnej porze, jakie godziny byś wybrał?

Jak zaznacza Breus, nie zawsze będziemy pasować idealnie do jednego lub drugiego chronotypu. Czasami możemy znajdować się pomiędzy chronotypami.

Osoby, które odpowiadają wieczornym chronotypom, mogą cierpieć na społeczny jetlag i odczuwać trwałe zmęczenie, jeśli muszą wcześnie wstawać do pracy lub szkoły. Podobnie ci, którzy wolą kłaść się wcześniej spać - mogą nie radzić sobie z zajęciami, które są zaplanowane na późniejszy wieczór. Dla obu grup próba wykonania czynności wymagających koncentracji lub kreatywności może być trudna poza godzinami, kiedy są najbardziej produktywni.

CZYTAJ TAKŻE: 

Zbyt długi sen zwiększa ryzyko udaru. Jeden nawyk dodatkowo szkodzi

Najlepsza i najgorsza pozycja do spania dla kręgosłupa, żołądka i płuc

Dlaczego śnią nam się zmarli? Ekspertka rozwiewa wątpliwości