Otyłość – więcej niż liczba na wadze. Kiedy kilogramy stają się problemem?
Przeważnie mówiąc o otyłości, odnosimy się do kwestii estetycznych – „zbędne kilogramy”, które wystarczy „zrzucić”. Tymczasem otyłość to nie tylko kwestia wyglądu czy chwilowego spadku formy. To poważna, przewlekła choroba, która niesie za sobą konsekwencje dla całego organizmu. Przez lata bagatelizowana, dziś staje się jednym z największych wyzwań zdrowotnych współczesnego świata. W Polsce liczba osób z nadwagą i otyłością stale rośnie, a prognozy są niepokojące – jeśli obecne trendy się utrzymają, w ciągu najbliższych lat nawet 40 proc. społeczeństwa może zmagać się z tą chorobą. Co sprawia, że otyłość jest tak niebezpieczna? Dlaczego nie wystarczy „wziąć się za siebie”, żeby rozwiązać ten problem?
Najczęściej stosowanym narzędziem diagnostycznym, które pozwala ocenić, czy mamy do czynienia z otyłością, jest wskaźnik BMI. Oblicza się go, dzieląc masę ciała w kilogramach przez kwadrat wzrostu wyrażonego w metrach. Wartości pomiędzy 18,5 a 24,9 uznaje się za prawidłowe. Wynik od 25 do 29,9 oznacza nadwagę, a powyżej 30 - otyłość[1]. Szczególnie niebezpieczna jest otyłość olbrzymia, gdy BMI przekracza 40. Oprócz BMI istotnym wskaźnikiem ryzyka jest również obwód talii - jeśli przekracza 88 cm u kobiet i 102 cm u mężczyzn, mówimy o otyłości brzusznej, która zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych.
U osób dorosłych z początkowym wskaźnikiem masy ciała (body mass index, BMI) wynoszącym 30 kg/m2 i więcej (otyłość) albo 27 kg/m2 i więcej (nadwaga) przy obecności co najmniej jednej choroby współistniejącej związanej z masą ciała (m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2) - lekarz może podjąć decyzję o wdrożeniu leczenia farmakologicznego dostępnymi na rynku środkami. Warto zaznaczyć, że jest ono uzupełnieniem leczenia opartego na spożywaniu posiłków o niższej kaloryczności oraz zwiększonej aktywności fizycznej.
Wbrew obiegowej opinii, otyłość nie wynika wyłącznie z braku silnej woli. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie uznała ją za chorobę przewlekłą - w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 jest oznaczona kodem E66.
- Otyłość może mieć różne przyczyny - takie jak zmiany w otoczeniu, sytuacje osobiste i czynniki psychospołeczne, leki, choroby, urazy, procedury medyczne oraz uwarunkowania genetyczne - mówi Alessandro Giacometti, Wiceprezes i Dyrektor Naczelny w Europie, VIVUS. - Jednym z największych wyzwań, z jakimi borykają się osoby żyjące z otyłością, jest stygmatyzacja. Zgodnie ze stanowiskiem Światowej Federacji Otyłości opublikowanym w 2023 roku: "W krajach zachodnich wskaźniki doświadczanej stygmatyzacji związanej z masą ciała przekraczają 60 proc. w niektórych grupach osób dorosłych objętych terapią kontroli masy ciała. Stygmatyzacja związana z masą ciała prowadzi do systemowych utrudnień i nierówności, a także licznych negatywnych konsekwencji zdrowotnych, zwłaszcza wśród osób, które internalizują stygmatyzujące przekonania i postawy" - dodaje.
Otyłość ma swoje źródło w zaburzeniach gospodarki energetycznej organizmu, w której ilość dostarczanej energii przewyższa jej zużycie. To prowadzi do gromadzenia się tkanki tłuszczowej, której organizm nie potrafi już efektywnie regulować. W wielu przypadkach pojawiają się również zaburzenia hormonalne wpływające na uczucie głodu i sytości. Dlatego osoby, które raz zmagają się z otyłością, często doświadczają nawrotów choroby, nawet po skutecznej redukcji masy ciała. To pokazuje, że w takich przypadkach leczenie otyłości nie może się ograniczać jedynie do diety czy ćwiczeń. Potrzebne jest kompleksowe podejście, obejmujące nie tylko ciało, ale i psychikę.
Otyłość to choroba, która oddziałuje na cały organizm i może prowadzić do poważnych powikłań. Zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, zawałów serca i udarów mózgu. Często współistnieje z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, a także z zespołem bezdechu sennego. Nadmierna masa ciała obciąża stawy i kręgosłup, prowadząc do zwyrodnień i przewlekłego bólu[2].Wymaga to jeszcze dalszych badań, jednak coraz częściej mówi się także o związku otyłości z niektórymi nowotworami - m.in. przełyku, piersi, prostaty, wątroby czy nerki[3],. Otyłość ma również wymiar psychiczny - osoby chore często doświadczają obniżonego nastroju, stanów depresyjnych czy izolacji społecznej. Niestety nie jest rzadkością stygmatyzacja w miejscu pracy czy służbie zdrowia[4].
- Osoby żyjące z otyłością często odczuwają brak dostatecznej uwagi lub wsparcia w poszukiwaniu rozwiązania — dlatego tak ważne jest, aby komunikacja pomiędzy personelem medycznym a pacjentami była szczera, transparentna i wolna od poczucia wstydu z powodu ich stanu - mówi Alessandro Giacometti, Wiceprezes i Dyrektor Naczelny w Europie, VIVUS. - Osobiście uważam, że wyznaczenie wspólnego celu i przejście przez wszystkie konieczne etapy leczenia pozwala pacjentom czuć się swobodnie i otrzymać właściwe wsparcie - wyjaśnia.
Zdarza się, że lekarze nie skupiają się na samej chorobie otyłościowej, a na chorobach współistniejących. Dlatego leczenie powinno być prowadzone przez zespół specjalistów. Kluczowe znaczenie ma indywidualne podejście, dostosowane do możliwości i potrzeb pacjenta.
Proces ten zazwyczaj rozpoczyna się od zmiany nawyków żywieniowych - nie chodzi jednak o restrykcyjne diety, lecz o trwałą modyfikację codziennego sposobu odżywiania. Skuteczne okazują się diety oparte na zasadach zdrowego żywienia, takie jak dieta śródziemnomorska czy DASH, które kładą nacisk na jakość produktów i regularność posiłków. Niezwykle ważna jest także aktywność fizyczna - niekoniecznie intensywny trening, ale codzienny ruch, który wspiera metabolizm i poprawia ogólną kondycję organizmu. Ważna jest świadomość, że efekty nie pojawią się w ciągu dni ani tygodni, a zmiana nawyków nie jest chwilowa - powinna być traktowana jako wybór nowego stylu życia. W innym wypadku choroba może szybko nawrócić.
Równie istotna w leczeniu otyłości jest psychoterapia. Pomaga ona zrozumieć, jakie mechanizmy emocjonalne kryją się za jedzeniem, i uczy, jak sobie z nimi radzić. Wiele osób cierpiących na otyłość zmaga się z jedzeniem emocjonalnym, czyli spożywaniem posiłków pod wpływem stresu, lęku, złości czy smutku. Terapia behawioralna pomaga rozpoznawać te wzorce i je zmieniać. W niektórych przypadkach, szczególnie przy zaawansowanej otyłości, konieczne może być włączenie farmakoterapii lub leczenia chirurgicznego. U chorych stosuje się np. terapię opartą na dwóch substancjach, które zmniejszają łaknienie i powodują uczucie sytości. Innym rozwiązaniem jest przeprowadzenie operacji bariatrycznej służącej zmniejszeniu objętości żołądka. Dla wielu pacjentów stanowi ona realną szansę na odzyskanie zdrowia.
Współczesny styl życia sprzyja tyciu. Jemy szybko, często nie zwracając uwagi na jakość pożywienia. Spędzamy długie godziny w pozycji siedzącej - w pracy, w samochodzie, przed komputerem czy telewizorem. Do tego dochodzi stres, brak snu i permanentne zmęczenie, które często "leczymy" podjadaniem. Efekt? Coraz więcej dzieci, nastolatków i dorosłych zmaga się z nadwagą. W Polsce 9 mln dorosłych Polaków ma BMI (Body Mass Index) wskazujący na otyłość, ponad 14 mln ma nadwagę[5]. Coraz częściej diagnozuje się ją także u najmłodszych - z danych zebranych przez NCD Risk Factor Collaboration w 2016 r. wynika, że problem nadwagi dotyczył 31 proc. chłopców i 20 proc. dziewcząt, a otyłość 13 proc. chłopców i 5 proc. dziewczyn[6]. Jednocześnie szacuje się, że za 10 lat z tym problemem może się zmagać już aż 30 proc. chłopców i 15 proc. dziewczynek[7]. Te prognozy są alarmujące, ponieważ otyłość w młodym wieku znacznie zwiększa ryzyko wielu poważnych chorób w przyszłości.
Otyłość to choroba, z którą nie trzeba i nie powinno się walczyć samemu. Im wcześniej zostanie zdiagnozowana i podjęte zostaną odpowiednie działania, tym większa szansa na zahamowanie jej skutków i poprawę jakości życia. Dobrze zaplanowana i konsekwentna terapia może prowadzić nie tylko do redukcji masy ciała, ale przede wszystkim do odzyskania zdrowia i poczucia sprawczości.
100079.01PL-EUP
[1] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight.
[2] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/odchudzanie/wprowadzenie/290855,otylosc-przyczyny-i-konsekwencje.
[3] https://www.zwrotnikraka.pl/otylosc-nadmierna-masa-ciala-czynniki-ryzyka-rozwoju-choroby-nowotworowej/.
[4] Otyłość i jej powikłania: praktyczne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne, Lucyna Ostrowska, Paweł Bogdański, Artur Mamcarz, Warszawa 2021.
[5] Badanie CBOS z 2019 roku; Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość, stanowisko PTLO.
[6] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024. Stanowisko PTLO, s.10-11.
[7] https://www.gov.pl/web/psse-sochaczew/otylosc-wsrod-dzieci--alarmujace-prognozy-i-rola-codziennych-wyborow-zywieniowych.
