Anemia to nie tylko brak żelaza w organizmie. Potencjalne przyczyny niedokrwistości

Anemia, inaczej nazywana niedokrwistością, jest zaburzeniem w obrębie układu czerwonych krwinek. Polega ona na zmniejszeniu stężenia hemoglobiny (u mężczyzn <13 g/dl, u kobiet <12 g/dl), pod warunkiem wykluczenia niedokrwistości rzekomej, spowodowanej przewodnieniem organizmu. Zwykle wraz ze spadkiem stężenia hemoglobiny, spada liczba erytrocytów i zmniejsza się hematokryt.

Niedokrwistości dzieli się na trzy grupy:

• spowodowane utratą krwi (pokrwotoczne),
• spowodowane upośledzonym wytwarzaniem erytrocytów,
• spowodowane skróconym czasem życia erytrocytów.

Najbardziej znana forma anemii - z niedoboru żelaza - znajduje się w drugiej grupie.

W wyniku nadmiernego krwawienia może pojawić się niedokrwistość pokrwotoczna. Jej objawy zależą od objętości utraconej krwi i mogą być zarówno lekkie (bladość powłok skórnych, zawroty głowy) jak i ciężkie (tachykardia, hipowolemia, utrata przytomności). Niedokrwistość pokrwotoczna może być ostra i przewlekła. Powody utraty krwi mogą być różne, od chorób przewlekłych, przez nowotwory i operacje, aż po nadmierne krwawienia miesiączkowe. W przypadku anemii pokrwotocznej zwykle zlokalizowanie i zatrzymanie krwawienia umożliwia rozwiązanie problemu. Czasem potrzebne jest przetoczenie krwi, aby utrzymać odpowiedni poziom osocza i elementów morfotycznych krwi.

Niedokrwistości spowodowane upośledzonym wytwarzaniem erytrocytów to kolejna, duża grupa niedokrwistości. Obejmuje ona:

• niedokrwistości niedoborowe,
• niedokrwistości hipoplastyczne,
• niedokrwistości aplastyczne,
• niedokrwistoścy dysplastyczne.

Najbardziej znana nam niedokrwistość - anemia z niedoboru żelaza - znajduje się w grupie niedokrwistości niedoborowych. Jest to grupa anemii, których przyczyna leży w niedostatecznej podaży substancji odżywczych w procesie erytropoezy. Niedobór odpowiednich substancji powoduje upośledzenie wytwarzania erytrocytów, w związku z czym w następstwie pojawia się anemia. Nie samym żelazem jednak żyje erytrocyt. 

Niedokrwistość może pojawić się w wyniku niedoboru innych substancji, mianowicie witaminy B12 i kwasu foliowego. W anemii z niedoboru żelaza powstają mniejsze od prawidłowych erytrocyty, w związku z czym nazywa się ją anemią mikrocytarną. 

W anemii z niedoboru kwasu foliowego i witaminy B12 erytrocyty są większe, niż zwykle, w związku z czym ten rodzaj anemii nazywa się makrocytarną.

Anemia aplastyczna, dysplastyczna i hipoplastyczna wiążą się niedorozwojem szpiku kostnego, zanikiem jego funkcji, zanikiem szpiku lub jego uszkodzeniem. Ponieważ to w szpiku kostnym produkowane są erytrocyty, każde zaburzenie jego funkcji lub struktury może skutkować produkcją uszkodzonych erytrocytów, co może z kolei wywołać anemię.

Skrócony czas życia erytrocytów to kolejny z powodów powstawania anemii. Zwykle spowodowany jest on wystąpieniem zespołu hemolitycznego, który może być wrodzony lub nabyty. Do wrodzonych zespołów hemolitycznych zalicza się różne choroby, wywołujące powstawanie wadliwie zbudowanych erytrocytów. W Europie północnej najczęstszą wrodzoną formą zespołu hemolitycznego jest sferocytoza wrodzona. Jest to choroba wywołana mutacjami w genach kodujących białka błony komórkowej erytrocytów.  W jej wyniku powstają sferocyty - okrągłe erytrocyty - których czas przeżycia jest krótszy, niż normalnych erytrocytów. Choroba ta, oprócz nieprawidłowej budowy erytrocytów, cechuje się szeregiem innych objawów i zmian w fizjologii oraz fizjonomii chorego.

Inną formą wrodzonego zespołu hemolitycznego jest talasemia. Wywołuje ona ilościowe zaburzenie syntezy hemoglobiny, spowodowane wrodzonym defektem syntezy łańcuchów globinowych. Dwie główne postaci talasemii - alfa - talasemia i beta - talasemia - rozpowszechnione są w niektorych obszarach geograficznych, takich jak region Morza Śródziemnego, część Afryki, niektóre regiony Azji południowo - wschodniej i Bliski Wschód. 

Funkcjonuje obecnie hipoteza, jakoby gen beta - talasemii zapewniał lepszą odporność na malarię, co tłumaczyłoby rozkład tej choroby w rejonach ciepłych i okołomorskich, gdzie lubią pojawiać się komary, roznoszące zarodziec malarii.

Nabyte zespoły hemolityczne często występują jako wynik zakażenia niektórymi drobnoustrojami, takimi jak paciorkowce, gronkowiec złocisty czy pałeczka salmonelli. Zalicza się do nich także hemoglobinuria, czyli wydalanie hemoglobiny z moczem.

Ponieważ anemia to zmniejszenie ilości hemoglobiny, najczęściej korelujące z obniżoną ilością i czasem z wadliwą budową erytrocytów, wystarczy nam jedno badanie: morfologia krwi obwodowej z rozmazem. Dzięki niemu diagnosta laboratoryjny będzie mógł określić wszystkie parametry czerwonokrwinkowe, w tym ilość hemoglobiny, liczbę, kształt i cechy erytrocytów. 

Ponieważ statystycznie najczęściej mamy do czynienia z anemią niedoborową, warto także oznaczyć żelazo, ferrytynę, witaminę B12 i kwas foliowy, aby mieć pewny obraz sytuacji. Gdyby z jakiegoś powodu anemia nie wiązała się z niedoborem składników odżywczych, należy szukać przyczyny głębiej, w porozumieniu z lekarzem - specjalistą, który skieruje na odpowiednie badania.

Źródła:

1. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15.1.
2. Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.

CZYTAJ TAKŻE:

Osłania nerwy i chroni przed rakiem. Bóle głowy to objaw niedoboru

Wzrastają w alergii i nowotworach. Na takie wyniki leukocytów zwróć uwagę

Mają więcej potasu niż pomidory i banany. Jedz z myślą o sercu