Charakterystyczny objaw nowotworu trzustki. Nazywany jest "pełzającym"
Nowotwór trzustki to diagnoza napawająca przerażeniem. Nic dziwnego - rak przewodowy trzustki w chwili rozpoznania u większości pacjentów podlega wyłącznie leczeniu paliatywnemu, a 5-letnie przeżycie wynosi ok. 6 proc. Jednak nowotwory trzustki to nie jedna choroba, a niejednolita grupa jednostek, które zdecydowanie dobrze jest rozróżniać. Przyglądamy się rodzajom nowotworów trzustki.
Wśród nowotworów neuroendokrynnych trzustki prym wiedzie insulinoma - najczęstszy guz wywodzący się z komórek β wysp trzustkowych, czyli tych odpowiedzialnych za wydzielanie insuliny. Choć na ogół niewielki, często pojedynczy i zlokalizowany w równym stopniu w głowie, trzonie i ogonie trzustki, potrafi narobić sporo zamieszania w organizmie. Nadmiar insuliny skutkujący hipoglikemią, czyli zbyt niskim poziomem glukozy we krwi, ma konkretne konsekwencje - m.in. rozdrażnienie, podwójne widzenie, zlewne poty, osłabienie, napady silnego głodu. Pomocna w rozpoznaniu jest tzw. triada Whipple’a, która uwzględnia następujące kryteria: symptomy pojawiające się podczas głodzenia, współwystępujące z hipoglikemią i ustępujące po podaniu glukozy. Lekarze często wspomagają się również badaniami obrazowymi oraz badaniami laboratoryjnymi.
Na szczęście, wycięcie guza u pacjentów, u których nie stwierdza się przerzutów, daje szanse na wyleczenie u ok. 94 do 100 proc. chorych. W przypadku formy agresywnej (dającej przerzuty) rokowanie jest gorsze i waha się w granicach od 24 do 67 proc.
Gastrinoma to drugi co do częstości neuroendokrynny nowotwór komórek wysp trzustkowych. Wywodzi się z komórek G, które produkują gastrynę, tj. hormon stymulujący wydzielanie kwasu solnego w żołądku. W ok. 60 proc. przypadków guz ma charakter złośliwy, a jego najczęstszą manifestacją kliniczną jest zespół Zollingera-Ellisona, czyli ciężka, nawracająca choroba wrzodowa oporna na leczenie, często współistniejąca z biegunką.
W ok. 90 proc. przypadków gastrinoma lokalizuje się w tzw. "trójkącie gastrinoma", czyli obszarze obejmującym głowę trzustki, dwunastnicę i wnękę wątroby. Mimo to najczęstszym pojedynczym miejscem występowania guza pozostaje ogon trzustki. Guzy te są zazwyczaj małe, wieloogniskowe, co może utrudniać ich wykrycie i leczenie. Symptomy, które mogą sugerować ich obecność, to np. pełzający rumień (najbardziej charakterystyczny objaw), cukrzyca, biegunka, niedokrwistość czy zapalenie błony śluzowej jamy ustnej. Po usunięciu guza stan ok. połowy chorych jest dobry przez wiele lat, pozostali wymagają leczenia onkologicznego.
VIPoma, znana również jako zespół Vernera-Morrisona, to rzadki nowotwór neuroendokrynny wywodzący się z komórek trzustki wydzielających wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP). Choć nazwa brzmi niewinnie, ten typ guza potrafi skutecznie rozregulować fizjologiczne mechanizmy organizmu.
Objawy choroby są związane bezpośrednio z działaniem VIP: masywna utrata elektrolitów i wody przez przewód pokarmowy skutkuje ciężką, wodnistą biegunką, która nie ustępuje nawet przy całkowitym głodzeniu. Towarzyszą jej hipokaliemia, prowadząca do zaburzeń rytmu serca, odwodnienie, kwasica metaboliczna, a także hipochlorhydria, czyli znaczne obniżenie wydzielania kwasu solnego w żołądku. Nadmiar VIP skutkuje także nadmiarem wapnia, co może przyczyniać się do rozwoju nietolerancji glukozy lub cukrzycy.
VIPoma najczęściej lokalizuje się w ogonie trzustki, a w połowie przypadków w momencie rozpoznania daje przerzuty - głównie do wątroby.
Zwykle, mówiąc o raku trzustki, ma się na myśli gruczolakoraka wywodzącego się z nabłonka przewodów trzustkowych. Choroba najczęściej umiejscawia się w głowie trzustki, gdzie dochodzi do naciekania na sąsiadujące struktury: przewód żółciowy wspólny, żyłę wrotną, żołądek, dwunastnicę, a nawet jelito grube. Największy szczyt zachorowań przypada na wiek 55-70 lat, przy czym częściej chorują mężczyźni. Wśród czynników ryzyka wyróżnia się: palenie tytoniu, przewlekłe zapalenie trzustki, predyspozycje genetyczne, otyłość, długotrwałą cukrzycę, a także infekcje wywołane przez bakterie Helicobacter pylori oraz wirusy HBV i HCV.
Wśród dolegliwości, które mogą nasuwać podejrzenie choroby, wymienia się uporczywy ból w nadbrzuszu, który bywa łagodzony przez pochylenie ku przodowi, bezbolesną żółtaczkę i powiększenie pęcherzyka żółciowego. Do innych objawów należy wędrujące zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych, znane jako zespół Trousseau, a także nagła cukrzyca, niezamierzona utrata masy ciała, nudności, wymioty, problemy z niedrożnością dwunastnicy, a nawet krwawienie z przewodu pokarmowego.
W leczeniu raka trzustki zastosowanie znajdują zarówno metody radykalne (chirurgiczne usunięcie guza), jak i paliatywne (endoskopowe lub chirurgiczne metody omijające), często w połączeniu z leczeniem bólu. Niestety, rokowania w przypadku tej choroby pozostają nadal niezbyt optymistyczne, a wykrycie guza na wczesnym etapie pozostaje ogromnym wyzwaniem.
Źródła:
Hofland J, Refardt JC, Feelders RA, Christ E, de Herder WW. Approach to the Patient: Insulinoma. J Clin Endocrinol Metab. 2024.
Puckett Y, Garfield K. Pancreatic Cancer. 2024 Sep 10. In: StatPearls [Internet].
Chirurgia. Podręcznik dla studentów, red. O.J. Garden i in., red. zbior. wyd. pol., tłum. M. Sierżęga, wyd. 2, Edra Urban & Partner, Wrocław 2015.
Zalecenia ogólne dotyczące postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach neuroendokrynnych układu pokarmowego (rekomendowane przez Polską Sieć Guzów Neuroendokrynnych), "Endokrynologia Polska" 2017, tom 68, nr 2.
CZYTAJ TAKŻE:
Najgorsze, co możesz zafundować trzustce. Zmień, a w końcu odżyje
Mało kto wiąże te objawy z wątrobą. Sugerują, że mogło dojść do stłuszczenia
