Jest drugie po alzheimerze. Ma nagły początek, daje podobne objawy

Otępienie naczyniopochodne (VaD - vascular dementia), nazywane też naczyniowym, jest drugą co do częstości postacią otępienia w populacji w wieku podeszłym, po otępieniu w przebiegu choroby Alzheimera. Występuje zwykle po nagłym incydencie mózgowym związanym z uszkodzeniem tkanki mózgu, takim jak mnogie, rozsiane ogniska zawałowe, pojedyncze ognisko zawału o strategicznej lokalizacji lub krwotok śródmózgowy. Zdarza się również, że otępienie naczyniopochodne wykazuje przewlekły przebieg z pogłębiającymi się objawami otępienia, np. u pacjentów z chorobą małych naczyń. W celu rozpoznania otępienia naczyniopochodnego istnieje konieczność udokumentowania bezpośredniego związku objawów otępiennych z naczyniowym uszkodzeniem mózgu oraz przynajmniej czasowego związku między nimi.

Otępienie naczyniopochodne to bardzo niejednorodna grupa chorób. Spotkać można różne klasyfikacje otępień naczyniopochodnych, które opierają się m.in. na lokalizacji zmian, mechanizmie ich powstawania oraz dominującym obrazie klinicznym. Wyróżnia się m.in. otępienie wielozawałowe, podkorowe niedokrwienne otępienie naczyniopochodne czy otępienie pokrwotoczne.

Otępienie naczyniopochodne i otępienie w przebiegu choroby Alzheimera łączy wiele wspólnych czynników ryzyka, jednak można wskazać też wiele elementów, które je różnią. Różny jest zwykle m.in. początek oraz progresja otępienia.

Badacze uważają, że otępienie naczyniopochodne stanie się bardziej powszechne w ciągu najbliższych kilku dekad, dlatego warto dowiedzieć się o nim nieco więcej.

Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną otępienia u osób po 65. roku życia, stanowi 50-70 proc. przypadków. Otępienie naczyniopochodne znajduje się tuż po alzheimerze - jest drugim co do częstości występowania rodzajem otępienia rozpoznawanym w praktyce klinicznej. Wskazuje się, że może stanowić ok. 17-30 proc. wszystkich przypadków. Częściej występuje u mężczyzn. Częstość choroby wyrównuje się u obu płci między 80. a 85. rokiem życia. Powyżej 85. roku życia więcej chorych jest wśród kobiet. 

Jedną z najlepiej poznanych postaci otępienia naczyniopochodnego jest otępienie naczyniowe w następstwie udaru mózgu, tzw. otępienie poudarowe, które występuje u 16-30 proc. chorych w czasie do trzech miesięcy od wystąpienia udaru. Każdy kolejny udar zwiększa ryzyko rozwoju otępienia.

Głównymi czynnikami ryzyka otępienia naczyniopochodnego są:

• starszy wiek - ryzyko wzrasta po ukończeniu 65. roku życia;
• płeć - w populacji europejskiej zachorowalność jest większa u mężczyzn niż u kobiet;
• nadciśnienie tętnicze;
• cukrzyca - cukrzyca podwaja ryzyko rozwoju choroby Alzheimera i otępienia naczyniopochodnego, wykazano również związek cukrzycy z mieszaną postacią otępienia;
• zaburzenia gospodarki lipidowej - podwyższone stężenie cholesterolu w średnim wieku zwiększa ryzyko choroby Alzheimera i otępienia naczyniopochodnego w wieku późniejszym;
• migotanie przedsionków;
• palenie papierosów - zwiększa ryzyko chorób naczyniowych, w tym udarów i otępienia naczyniopochodnego;
• więcej niż jeden udar mózgu w przeszłości;
• ciężki przebieg udaru i duże uszkodzenie układu nerwowego;
• niższe wykształcenie;
• otyłość oraz nieprawidłowe nawyki żywieniowe (dieta z dużą zawartością nasyconych tłuszczów i małą ilością świeżych warzyw).

Otępienie naczyniopochodne zwykle charakteryzuje się jako zaburzenie, które występuje nagle, w następstwie udaru mózgu, i stopniowo postępuje. Przebieg zaburzeń może być zmienny, nieliniowy, inaczej niż w chorobie Alzheimera, w której początek, a także narastanie otępienia postępują liniowo. Zdarza się jednak, że otępienie naczyniopochodne wcale nie ma nagłego początku, co nastręcza trudności diagnostycznych.

Objawy zależą od przyczyny i obszarów mózgu, które zostały dotknięte. Jeżeli skutkiem udaru jest uszkodzenie okolic mózgu pełniących kluczowe funkcje w prawidłowym funkcjonowaniu pamięci, to zawodzić będzie pamięć. W przypadku uszkodzenia obszarów podkorowych mózgu dominującym objawem otępienia będą z kolei tzw. zaburzenia funkcji wykonawczych, czyli trudności w wykonywaniu zadań wymagających opracowania planu działania. Do takich zalicza się np. zajmowanie się finansami, korzystanie ze środków transportu czy przygotowywanie posiłków. Najczęściej zauważa się, że zaburzenia wykonawcze są częstsze i wcześniejsze niż w chorobie Alzheimera. Utrata pamięci może być lub nie musi być znaczącym objawem, w zależności od lokalizacji i stopnia zaangażowania tkanki mózgowej.  

W otępieniu naczyniopochodnym obserwuje się również zmiany osobowości - agresję, drażliwość, apatię, brak zainteresowań, wycofanie z życia.

Eksperci z Johns Hopkins Medicine sugerują, by zwracać uwagę na takie objawy jak:

• zwiększone trudności w wykonywaniu codziennych czynności z powodu problemów z koncentracją, komunikacją lub niemożnością wykonywania poleceń,
• problemy z pamięcią (pamięć krótkotrwała może nie być naruszona),
• dezorientację, która może się nasilać w nocy,
• objawy udaru, w tym nagłe osłabienie i problemy z mową,
• zmiany osobowości, nastroju, w tym apatię, drażliwość,
• zmiany w sposobie chodzenia,
• problemy z ruchem, równowagą,
• drżenie.

W przypadku występowania objawów, które mogą sugerować otępienie naczyniopochodne, konieczne jest zbadanie przez neurologa. Wywiad chorobowy powinien zostać zebrany od pacjenta, jak i najbliższych mu osób. Ważne jest ustalenie, na jakie choroby cierpi, czy w przeszłości miał incydent udarowy, czy pali papierosy, a także, czy w rodzinie występowały przypadki otępienia. Na badanie przedmiotowe składa się bardzo dokładna ocena neurologiczna.

Istotnym etapem jest wykonanie testów neuropsychologicznych oceniających funkcje poznawcze, a także wykonanie badań obrazowych mózgu, tj. rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. U pacjentów wykonuje się także podstawowe badania krwi. Konieczne jest wykluczenie innych możliwych przyczyn zaburzeń poznawczych, takich jak np. guz mózgu.

Leki stosowane w terapii otępienia naczyniopochodnego mają na celu profilaktykę otępienia u osób po udarze mózgu (wskazuje się, że leczenie chorób będących czynnikami ryzyka udaru mózgu, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, hipercholesterolemia lub migotanie przedsionków, zmniejsza ryzyko rozwoju otępienia). Stosuje się także leczenie objawowe zaburzeń funkcji poznawczych.

Źródła:

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8457333/.

Otępienie naczyniopochodne i mieszane: znaczenie wczesnego leczenia farmakologicznego, Rachel J. Schindler, Polski Przegląd Neurologiczny, 2008, tom 4, supl. B.

https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/dementia/vascular-dementia.

https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/74307,otepienie-naczyniopochodne.

CZYTAJ TAKŻE: 

Co szkodzi mózgowi, a co jest dla niego dobre? Badania wykazały jasno

Kolejny czynnik, który może prowadzić do demencji. Poziom "dobrego" cholesterolu ma znaczenie

Demencję można przewidzieć wcześniej. "Karmienie" neuronów w mózgu opóźnia jej rozwój