Co to właściwie znaczy "na czczo"? Te badania należy wykonywać przed posiłkiem

Jeszcze jakieś 150 lat temu "czczo" występowało jako samodzielny przysłówek, oznaczający dzisiejsze "pusty" i "głodny". Obecnie w użyciu występuje głównie w połączeniu "na czczo", co oznacza dla ogółu społeczeństwa "na pusty żołądek". Jednakże, "na czczo" dla klinicystów nie zawsze odnosi się tylko do jedzenia. Co więcej, nie mamy nawet "na czczo" sprecyzowanego w godzinach, co tylko dodatkowo komplikuje sytuację.

Przede wszystkim, nie ma konsensusu, jak długo przed podstawowymi (i nie podstawowymi również) badaniami należy powstrzymywać się od jedzenia. Większość literatury i stron okołomedycznych podaje zakres od 10 do 14 godzin, czasem nawet trochę krócej. Dla bezpieczeństwa dobrze byłoby trzymać się uśrednionych 12 h, co oznacza, że jeśli badanie planujemy na 7:00, od 19:00 poprzedniego dnia nie powinniśmy jeść.

Kolejną sporną kwestię stanowią napoje. Powszechnie wiadomo, że najbezpieczniejsza jest woda, jednak nie ma pewności, co do wpływu np. gorzkiej herbaty na wyniki badań. Na pewno należy się powstrzymywać od picia wszystkiego, co zawiera cukier, słodziki, soki owocowe, kofeinę i niepotrzebne dodatki. Osobiście obstaję przy tym, że można, a nawet powinno się, pić czystą wodę w czasie poprzedzającym badanie. Szklanka wody na pół godziny przed badaniem rozrzedzi krew, którą łatwiej będzie można pobrać.

Mało kto wie, że "na czczo" dla badań zwykle obejmuje też powstrzymywanie się od żucia gumy i palenia papierosów. Szczególnie te ostatnie mogą wpłynąć na wyniki niektórych badań, np. morfologię, kortyzol czy markery nowotworowe.

Międzynarodowy konsensus, poparty badaniami klinicznymi, określa, jakie badania koniecznie wymagają bycia na czczo, tj. powstrzymania się od jedzenia i picia, najlepiej również używek, aby otrzymać najbardziej miarodajne, nie zafałszowane wyniki. 

Do tej grupy zalicza się m.in.: morfologia krwi obwodowej, glukoza, próby wątrobowe, lipidogram, większość hormonów (np. aldosteron, kortyzol, dihydrotestosteron, 17 - OH - progesteron), badania na niedobory witamin i mikroelementów (np. żelazo, witamina D3, witamina B12; choć tu źródła podają różnie), badania na funkcje nerek (np. mocznik, kreatynina), jonogram (sód, wapń, potas, chlorki, fosfor), niektóre elementy układu krzepnięcia.

Istnieją także, analogicznie, badania, na które posiłek i napój mają wpływ marginalny, lub żaden, chociaż jest ich zdecydowanie mniej. Można tu wymienić: CRP, oznaczenie grupy krwi, testy na antygeny i przeciwciała chorób zakaźnych (HIV, WZW, kiła, borelia, paciorkowiec anginy i in.) czy markery nowotworowe.

Jeśli wybierasz się na badania, do których nie dostałeś szczegółowych zaleceń, o tym, czy masz być na czczo i jak długo, masz kilka możliwości. Po pierwsze, telefon do lekarza zlecającego lub kontakt z punktem pobrań laboratorium. Po drugie, założenie z góry, że badania należy wykonać na czczo i przygotowanie się do nich w następujący sposób: 12 h postu, powstrzymanie się od picia czegokolwiek poza wodą, powstrzymanie się od używek i żucia gumy do czasu badania. Po trzecie, odłożenie badań w czasie i doprecyzowanie, np. z lekarzem, konkretnych warunków pobrania krwi do badań.

Istnieją wyjątkowe sytuacje, w których wykonanie badań na czczo nie jest możliwe lub jest utrudnione. Zawsze należy przestrzegać zaleceń lekarza kierującego na badanie, co tyczy się również sytuacji, w której zleca on wykonanie badań po lekkim posiłku. Taka możliwość występuje np. przy ocenie przyczyn ketonurii u małych dzieci lub kobiet ciężarnych.

W niektórych jednostkach chorobowych badania przeprowadza się, pobierając krew po kilka razy w czasie długiego postu, np. w przypadku próby głodowej, trwającej 72 godziny, diagnozującej m.in. insulinomę. Czasem konieczne bywa oznaczenie tzw. krzywej cukrowej, gdzie krew pobierana jest po wypiciu roztworu 75 g glukozy w wodzie.

Bycie na czczo nie jest jedyną kwestią, o której trzeba pamiętać przygotowując się do pobrania krwi. Należy uregulować kilka dodatkowych kwestii.

Po pierwsze, wysiłek fizyczny: do dwóch dni przed badaniem należy powstrzymać się od intensywnego wysiłku fizycznego (spacer czy rower - w porządku, intensywne kardio -  niekoniecznie), gdyż ma on wpływ na wiele parametrów we krwi.

Po drugie, badania należy robić we w miarę stabilnym okresie życia, tj. takim bez gwałtownych zmian. Jeśli zwykle palisz i pracujesz na nocnej zmianie, odstawianie papierosów na dzień przed i pobranie krwi w pierwszy dzień porannej zmiany nie ma sensu.

Po trzecie, należy pamiętać o okołodobowej zmienności parametrów krwi, szczególne znaczenie ma to przy hormonach, dla których określone są nawet godziny pobrania krwi do badań.

W reszcie, po czwarte, należy wspomnieć lekarzowi i pracownikowi punktu pobrań o wszystkich lekach, które przyjmuje się na stałe i o wszystkich objawach, których istnienie może się okazać kluczowe przy interpretacji wyników badań.

Na zakończenie zdradzę, jak sama przychodzę na badania krwi. Po pierwsze, powstrzymuję się od intensywnego wysiłku i tłustego jedzenia na dwa dni przed badaniem. Po drugie, przychodzę na czczo przynajmniej 10 godzin, a jeśli mam możliwość, to więcej. Po trzecie, rano wypijam dwie szklanki wody dla rozrzedzenia krwi (i dlatego, że lubię pić dużo wody!). Po czwarte, badania wykonuję w normalnym trybie życia, nie robię z tego wyjątkowego wydarzenia, do którego przygotowuję się tydzień przed. Po piąte i ostatnie: ufam zespołowi z punktu pobrań, słucham poleceń i nie panikuję.

Większość punktów pobrań dysponuje kozetką - jeśli boisz się zasłabnięcia, poinformujcie personel o takiej możliwości, zajmij miejsce leżące i poproś o uchylenie okna.

Źródła:

Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023

Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.

https://phlebotomyu.com

https://medlineplus.gov/

CZYTAJ TAKŻE:

Do tych specjalistów nie potrzebujesz skierowania. Wystarczy się zapisać

E-skierowanie. Jak długo jest ważne cyfrowe skierowanie na badanie?

Leki, dieta, biotyna, nieprzespana noc? Badanie TSH będzie do powtórki