Wykrywa wczesne komórki nowotworowe. Kiedy robi się badanie markerów nowotworowych?

Jak wspomniałam wcześniej, istotą nowotworzenia jest utrata zdolności kontroli podziałów komórkowych przez komórki nowotworowe. Dotychczas działające mechanizmy, np. genetyczne, przestają funkcjonować, a komórka staje się "nie do zatrzymania". Dzieje się tak zarówno w przypadku nowotworów łagodnych jak i złośliwych, zatem czym się różnią? Nowotwór łagodny to swego rodzaju "bazowy" przypadek, na kanwie którego może się rozwinąć nowotwór złośliwy. W uproszczeniu, do powstania nowotworu łagodnego potrzeba kilku - kilkunastu mutacji, do jego "zesłośliwienia" - kilkudziesięciu do kilkuset. 

Ponadto nowotwór łagodny zbudowany jest z komórek odgraniczonych torebką łącznotkankową od miejsca, z którego zaczął się rozwijać, w przeciwieństwie do nowotworu złośliwego. Po wycięciu nowotworu łagodnego nie powstaje wznowa, nie ma on też zdolności do tworzenia przerzutów, w przeciwieństwie do zmian złośliwych. Zwykle nowotwór łagodny powstaje z bardziej zaawansowanych rozwojowo komórek, podczas gdy jego złośliwy odpowiednik zwykle rozwija się z komórek o słabym stopniu zróżnicowania. 

Dobrym prognostykiem w leczeniu jest większe zróżnicowanie komórek/tkanek w obrębie guza - świadczy to o jego "łagodniejszym" charakterze. 

W kwestii nomenklatury, nowotwory dzielimy na łagodne i złośliwe, przy czym "rak" jest określeniem zarezerwowanymi dla nowotworów złośliwych, wywodzących się z tkanki nabłonkowej, o czym większość z nas zdaje się nie wiedzieć. Z tego akapitu warto zapamiętać przede wszystkim dwa fakty: utrata kontroli nad podziałami komórkowymi to istota procesu nowotworowego, oraz, że im mniejsze zróżnicowanie komórek w obrębie zmiany nowotworowej, tym gorszy prognostyk dla leczenia.

W diagnostyce chorób nowotworowych wykorzystuje się pewne właściwości i cechy komórek nowotworowych. Jedną z takich właściwości jest zdolność nowotworu do produkowania i uwalniania do krążenia określonych metabolitów komórkowych, które w zdrowych tkankach są:

• nieobecne, 
• obecne tylko na pewnym etapie ontogenezy (np. w życiu płodowym), 
• obecne, ale tylko w niewielkich ilościach. 

Substancje takie nazywamy markerami nowotworowymi, ponieważ świadczą o tym, że w ciele rozwija się neoplazma (inaczej nowotwór). Klasyczna definicja markerów nowotworowych zaliczała do nich tylko substancje chemiczne, produkowane przez komórki nowotworów, obecnie mamy również markery będące genami czy markery cytogenetyczne, charakteryzujące tkanki nowotworowe. Rozwinięcie klasyfikacji markerów nowotworowych możliwe było tylko i wyłącznie dzięki nauce i uporowi badaczy, którzy poszukują coraz szybszych i efektywniejszych sposobów diagnostyki nowotworów. 

 Niektóre z markerów nowotworowych to geny, odpowiadające za kontrolę cyklu komórkowego - ich zwiększona aktywność zwiastuje zablokowanie kontroli podziałów komórkowych. Inne to białka, hormony i substancje funkcyjne, które normalnie nie pojawiają się w krwiobiegu lub pojawiają się w mniejszym stężeniu.

Markery nowotworowe mają liczne zastosowania, nie zawsze tak intuicyjne, jak mogłoby się wydawać. 

Mogą nam służyć:

• do badań przesiewowych, celem rozpoznania i wyłonienia osób z grupy ryzyka, 
• do badań diagnostycznych, uzupełniających rozpoznanie nowotworu,
• do monitorowania przebiegu choroby (nasilenia procesów nowotworowych, tworzenia się przerzutów, odpowiedzi na leki),
• do lokalizowania zmian nowotworowych w obrębie organizmu,
• do badań nad nowymi lekami przeciwnowotworowymi i wyznaczania kolejnych celów terapeutycznych.

Markery nowotworowe dzielą się na wiele sposobów, ale ich główny podział opiera się na czułości i swoistości. Czułość i swoistość są pojęciami z zakresu analityki medycznej, którymi posługujemy się podczas oceny przydatności badania do diagnostyki wybranych chorób i dolegliwości. 

Markery nowotworowe dzielimy na:

• wysoko czułe i swoiste - np. Beta-HCG, kalcytonina;
• różnej czułości i różnej swoistości - większość markerów, np. CEA, CA, PSA, AFP i wiele innych;
• różnej czułości i niskiej swoistości - np. cytokeratyny

Przede wszystkim: zawsze, kiedy są przesłanki. To znaczy:

1. Jeśli istnieje narażenie środowiskowe, ryzyko dziedziczne lub wcześniej wykryto nowotwór - bezwzględnie. 
2. Jeśli zleci takie badania lekarz prowadzący celem wykluczenia lub potwierdzenia procesu nowotworowego. 
3. Zawsze gdy zleca takie badania lekarz prowadzący rozpoznaną chorobę nowotworową, np. onkolog. 
4. Każdorazowo przy zaostrzeniu i pogorszeniu się stanu pacjenta nowotworowego. 

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ale jeśli już, to zawsze w porozumieniu z lekarzem, nawet, jeśli chcemy zbadać się sami na własną rękę. Po pierwsze, lekarz określi, które badania byłyby najbardziej sensowne i jakie markery oznaczyć - obecnie dysponujemy ogromną liczbą markerów nowotworowych. 

Po drugie, interpretacja takich wyników nie jest prosta i zero-jedynkowa - najlepiej, aby wyniki obejrzał ktoś, kto zna naszą sytuację zdrowotną, potencjalne dolegliwości i objawy, widoczne na zewnątrz. 

Po trzecie - tylko lekarz skieruje nas na dodatkowe i uzupełniające badania, mające potwierdzić lub wykluczyć diagnozę.

Ceny markerów nnowotworowych wahają się od kilkudziesięciu do kilkuset złotych, kiedy chcemy je badać prywatnie. Na NFZ lekarz specjalista może zlecić dowolne badania, które umożliwią diagnozę nowotworu, włącznie z dość pokaźną pulą markerów nowotworowych.

Źródła

• Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
• Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
• Soborczyk A., Deptała A., Markery nowotworowe w praktyce klinicznej, Choroby serca i naczyń, 2007; 4(4):184-189.
• https://sklep.alablaboratoria.pl/centrum-wiedzy/markery-nowotworowe/

CZYTAJ TAKŻE: 

Lista badań, które warto robić po 30. roku życia. Trzy to absolutne minimum

To dlatego tworzą się u ludzi komórki rakowe. Oni są najbardziej narażeni

To najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet. Wiele czynników zwiększa ryzyko