Obrzęki powiek rano: nerki serce czy alergia? Co tak naprawdę ci dolega?

Obrzęki pochodzenia nerkowego wynikają najczęściej z zaburzeń w pracy kłębuszków nerkowych, które albo przepuszczają zbyt mało osocza, albo zatrzymują nadmierne ilości wody i sodu. Skutkiem tego jest zmniejszenie objętości wydalanego moczu i stopniowe gromadzenie płynów w organizmie. W przewlekłych chorobach nerek taki proces potrafi przebiegać skrycie: obrzęki są początkowo niemal niedostrzegalne. Jednak w stanach ostrych mogą narastać gwałtownie, stwarzając ryzyko obrzęku mózgu.  

Obrzęki oczu związane z chorobami nerek pojawiają się przeważnie w dwóch sytuacjach: w zespole nerczycowym, gdy na skutek białkomoczu dochodzi do utraty białka i spadku jego stężenia we krwi, co sprzyja przesiąkaniu płynu do tkanek, oraz w ciężkim uszkodzeniu nerek, kiedy filtracja jest znacznie upośledzona, a woda i sód zatrzymywane. W obu przypadkach ciastowate obrzęki powiek (często dolnych) i okolic oczu pojawiają się zwykle rano. Dlaczego? W nocy, w pozycji leżącej, płyny łatwiej przemieszczają się do góry, co powoduje ich gromadzenie się na twarzy. W ciągu dnia, pod wpływem grawitacji, płyny spływają w dół, a obrzęki stają się bardziej widoczne w okolicy kostek i podudzi.  

Obrzęki oczu pochodzenia sercowego wynikają z poważnych zaburzeń w krążeniu, które najczęściej towarzyszą zaawansowanej niewydolności serca, zwłaszcza prawej komory. Głównym mechanizmem ich powstawania jest wzrost ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach włosowatych, spowodowany zastojem krwi w układzie żylnym. Serce, nie radząc sobie z efektywnym pompowaniem krwi, powoduje zwiększone ciśnienie w żyłach, które wymusza przeciek płynu do otaczających tkanek. W efekcie dochodzi do tworzenia się obrzęków, które choć mogą obejmować powieki, zwykle zaczynają się od najniżej położonych partii ciała - stóp i kostek. Obrzęk powiek jest więc często objawem zaawansowanej choroby serca, kiedy zator płynów jest już uogólniony. 

Sercowy obrzęk powiek, jak już zostało wspomniane, występuje zwykle dopiero na późnym etapie niewydolności serca i często towarzyszą mu inne objawy, takie jak duszność nasilająca się przy wysiłku lub w pozycji leżącej, zmęczenie, sinica czy powiększenie brzucha związane z wodobrzuszem. Zmiany są: miękkie, ciastowate i po uciśnięciu pozostawiają dołek, który znika powoli.  

Alergiczny obrzęk oczu to objaw, który może towarzyszyć wielu schorzeniom o podłożu nadwrażliwości, a jego przyczyną jest zwykle kontakt skóry z alergenem lub reakcja immunologiczna tocząca się w obrębie narządu wzroku. Najczęściej to reakcja na substancje zawarte w kosmetykach, perfumach czy środkach pielęgnacyjnych, które mogą wywołać podrażnienie i stan zapalny. Obrzęk oczu związany z alergią może być trudny do zdiagnozowania bez specjalistycznych testów. O rozpoznanie łatwiej, gdy towarzyszy symptom alergicznego kontaktowego zapalenia skóry, ale również alergicznych zapaleń spojówek, które w formach sezonowych czy przewlekłych manifestują się świądem, łzawieniem i zaczerwienieniem oczu.  

Poranny obrzęk powiek, który stopniowo może obejmować okolice całego oka, bywa pierwszym sygnałem uczulenia, szczególnie w atopowych stanach skóry. W cięższych postaciach, takich jak wiosenne zapalenie spojówek, obrzęk łączy się z charakterystycznymi brodawkami, uporczywym świądem i nawet światłowstrętem. Leczenie wymaga przede wszystkim eliminacji czynnika wywołującego reakcję oraz stosowania leków przeciwzapalnych i przeciwhistaminowych, które pomagają ujarzmić stan zapalny. 

Obrzęki powiek mogą mieć różne podłoże, a ich przyczyny i charakterystyczne cechy znacząco się od siebie różnią. Obrzęk pochodzenia nerkowego wiąże się najczęściej z utratą białka z moczem i gromadzeniem się płynów w organizmie: pojawia się przede wszystkim na twarzy i powiekach, zwłaszcza rano po przebudzeniu. Jest miękki, ciastowaty i często bywa pierwszym sygnałem zespołu nerczycowego. Obrzęk sercowy ma zupełnie inny mechanizm - to efekt zastoju krwi w żyłach wywołanego niewydolnością serca. Zaczyna się zwykle od najniżej położonych partii ciała, czyli stóp i kostek, nasila w ciągu dnia pod wpływem grawitacji, a obrzęk twarzy i powiek pojawia się dopiero w bardzo zaawansowanym stadium choroby. Natomiast obrzęk alergiczny jest wynikiem reakcji immunologicznej na kontakt z alergenem; pojawia się nagle, często towarzyszy mu intensywny świąd i zaczerwienienie, może dotyczyć jednej lub obu powiek i występować o dowolnej porze dnia.  

Źródła:   

Bowling B.: Kański Okulistyka kliniczna. Edra, Urban & Partner, Wrocław 2017 

Hine AM, Waldman RA, Grzybowski A, Grant-Kels JM. Allergic disorders of the eyelid. Clin Dermatol. 2023 476-480. doi: 10.1016/j.clindermatol.2023.08.002. Epub 2023 

CZYTAJ TEŻ:

Nie tylko żelazo ma znaczenie. 5 powodów, żeby zbadać ferrytynę w organizmie

Niewinny nawyk, który może skrócić życie. Dotyczy większości Polaków

Sekretem długowieczności nie tylko dieta i sport. Ta jedna cecha wydłuża życie