Zasady diety cukrzycowej. Co jeść a czego unikać, by obniżyć poziom cukru we krwi? Sprawdź zasady diety cukrzycowej

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym stężeniem glukozy we krwi). Hiperglikemia natomiast wynika z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki B trzustki. Przewlekła cukrzyca wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem oraz niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, serca, i naczyń krwionośnych.

Typy cukrzycy:

• Cukrzyca typu 1 - całkowity niedobór insuliny
• Cukrzyca typ 2 - niedobór insuliny i/lub insulinooporność

W cukrzycy typu 1 dochodzi do uszkodzenia komórek β trzustki, które odpowiadają za wytwarzanie insuliny. W rezultacie dochodzi do niedoboru insuliny, co uniemożliwia prawidłowy metabolizm cukrów. Natomiast w przypadku cukrzycy typu 2 produkcja insuliny zostaje zmniejszona, a także komórki ciała stają się oporne na działanie tego hormonu. To powoduje znaczące zaburzenia w procesie przemiany węglowodanów.

Objawy cukrzycy typu 1:

• wzmożone pragnienie
• wzmożone oddawanie moczu
• utrata masy ciała
• zmęczenie
• zaburzenia widzenia
• wzmożona podatność na infekcje
• nudności i wymioty

Objawy cukrzycy typu 2:

• wzmożone pragnienie 
• wzmożone oddawanie moczu
• wzmożony głód
• przybieranie na wadze
• wahania nastroju
• zmęczenie
• zaburzenia widzenia
• powolne gojenie się ran

Objawy skórne w cukrzycy typu 2:

• Osoby z cukrzycą są bardziej podatne na suchość skóry, co może prowadzić do pęknięć, łuszczenia się i swędzenia.
• Zmiany w poziomach cukru we krwi mogą osłabiać zdolność organizmu do zwalczania infekcji. Może to prowadzić do łatwiejszego powstawania infekcji skórnych, takich jak grzybica, zapalenie mieszków włosowych czy infekcje bakteryjne.
• Wysoki poziom cukru we krwi może opóźniać proces gojenia się ran. Nawet drobne skaleczenia lub otarcia mogą potrzebować więcej czasu na wygojenie.
• Cukrzyca może prowadzić do zmian w pigmentacji skóry, takich jak ciemniejsze plamy (hiperpigmentacja) lub jaśniejsze obszary (hipopigmentacja).
• Suche, swędzące plamy.
• Acanthosis nigricans: jest to stan, w którym skóra staje się ciemniejsza i grubiejsza w okolicy karku, pach i innych obszarów. Może to być oznaką insulinooporności, która często towarzyszy cukrzycy typu 2.
• Wysypka candida. Osoby z cukrzycą są bardziej narażone na infekcje grzybicze, takie jak drożdżyca (infekcja Candida). Wysypka może występować w obszarach wilgotnych, takich jak pachy, pachwiny i obszar pod piersiami.

Jednym z poważniejszych powikłań cukrzycy występującym zarówno u pacjentów z cukrzycą typu 1, jak i typu 2.  jest tzw. stopa cukrzycowa (zespół stopy cukrzycowej). Charakteryzuje się ona owrzodzeniem, czyli płytkim lub głębokim przerwaniem ciągłości skóry, zazwyczaj lokalizowanym na części podeszwowej lub grzbietowej stopy. Rozpoznanie i leczenie stopy cukrzycowej są niezwykle istotne w celu uniknięcia poważnych konsekwencji, takich jak zakażenia, które mogą prowadzić nawet do amputacji. Pacjenci z cukrzycą powinni regularnie kontrolować stopy, dbać o higienę, unikać niewłaściwego obuwia i unikać sytuacji, które mogą prowadzić do urazów stóp.

Cukrzycę typu 2 określa się jako chorobę cywilizacyjną, która rozwija się głównie w wyniku czynników środowiskowych. Jest ona klasyfikowana jako choroba metaboliczna, stanowiąc powszechny problem społeczny. W trakcie jej rozwoju obserwuje się podniesione poziomy glukozy we krwi, co określane jest jako hiperglikemia. Na jej rozwój mają wpływ m.in. nieodpowiedni styl życia, w tym spożywanie w dużej ilości przetworzonej żywności, cukru, tłuszczów trans, czy różnego rodzaju używek. Dlatego przy cukrzycy typu 2, w powrocie do zdrowia dieta pełni ogromną rolę. Jej głównym zadaniem jest:

• wyrównanie stężenia glukozy we krwi
• redukcja ryzyka rozwoju ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy

Właściwie skomponowana dieta powinna również korzystanie wpływać na masę ciała, gospodarkę lipidową oraz ciśnienie tętnicze.

Cukrzycy typu 2 często towarzyszy otyłość. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej przyczynia się do zaburzenia działania insuliny i insulinooporności. Dlatego rolą leczenia dietetycznego jest nie tylko wyrównanie stężenia glukozy we krwi, ale również zmniejszenie masy ciała. Redukcja masy ciała już o 10 procent znacznie poprawia tolerancję glukozy, zmniejsza insulinemię oraz stężenie triglicerydów w surowicy.

- Nieleczona cukrzyca może prowadzić do szeregu powikłań obejmujących wiele narządów. Przykładem jest nefropatia cukrzycowa, charakteryzująca się zaburzeniem pracy kłębuszków nerkowych, co może w konsekwencji spowodować niewydolność nerek. Inną nieprawidłowością spotykaną w tej chorobie jest neuropatia cukrzycowa, u podłożu której leży uszkodzenie nerwów. Pacjent może odczuwać nieprzyjemne uczucie mrowienia stóp, rąk, zmniejszenie wrażliwości na bodźce np. poprzez dotyk czy odczuwanie zmiennych temperatur - naprzemienne odczuwanie zimna lub ciepła - ostrzega Adrian Krzymiński, lekarz POZ. Osoby z cukrzycą nie powinny zapominać także o regularnych wizytach u okulisty, ponieważ może ona atakować także narząd wzroku. Najpoważniejsze konsekwencje związane z cukrzycą, które budzą naszą głęboką obawę ze względu na ich wysoką śmiertelność, to zawał serca oraz udar mózgu - dodaje Krzymiński. 

Przy cukrzycy zaleca się spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym ze względu na ich wpływ na poziom cukru we krwi.

Co to jest indeks glikemiczny?

Indeks glikemiczny (IG) to wskaźnik, który mierzy, jak szybko spożywany węglowodan wpływa na wzrost poziomu glukozy we krwi po posiłku. Produkty o niskim indeksie glikemicznym powodują wolniejsze i bardziej stabilne wzrosty poziomu cukru we krwi, co jest korzystne dla osób z cukrzycą.

Dieta dla cukrzycy typu II powinna uwzględniać indeks glikemiczny produktów. Dzielimy go na trzy kategorie:

• Niski <55
• Średni  56-69
• Wysoki  >70

Codzienny jadłospis przy cukrzycy typu 2 powinien bazować na dwóch pierwszych grupach.

Co podwyższa indeks glikemiczny?

• zawartość i skrobi
• wysoki stopień rozdrobnienia produktu
• stopień przetworzenia produktu
• zawartość glukozy i sacharozy
• długość obróbki termicznej

Co obniża indeks glikemiczny

• zawartość błonnika pokarmowego
• obecność tłuszczu, czyli jogurt pełnotłusty będzie miał niższy IG niż ten odtłuszczony
• zawartość białka
• długość przechowywania produktów skrobiowych, czyli np. ziemniaki ugotowane i wystudzone mają niższy IG niż te zjedzone od razu (tworzy się w nim tzw. skrobia oporna)

Węglowodany w diecie dla cukrzycy typu 2:

U osób chorych na cukrzycę typu 2 nie ma jednej, optymalnej ilości zalecanych węglowodanów. Można przyjąć 45-procentowy udział w dziennej wartości energetycznej, natomiast w przypadku osób o bardzo wysokiej aktywności fizycznej można przyjąć 60-procentowy udział. Niski udział (25-45%) można czasowo zastosować u osób, o małej aktywności fizycznej przy współistnieniu innych chorób.

Białka w diecie dla cukrzycy typu 2:

Ogólny udział energii z białka powinien wynosić 15-20% (1-1,5 g/kg m.c./24h).  Natomiast w przypadku zastosowania niskoenergetycznej diety u otyłego pacjenta z cukrzycą typu 2 można zwiększyć udział białka do 20-30%, natomiast u chorych z przewlekłą chorobą nerek udział białka zmniejszamy do 0,8-1 g/kg m.c./24h.

Tłuszcze w diecie dla cukrzycy typu 2:

Udział tłuszczu w diecie osób chorych na cukrzyce typu 2 powinien być taki, jak w diecie osób zdrowych i może się wahać od 25-40% dziennej wartości energetycznej. Należy pamiętać, że przy wysokiej podaży tłuszczu szczególnie ważny jest udział poszczególnych tłuszczów:

• nasycone kwasy tłuszczowe - zaleca się udział mniej niż 10% (są to tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, jak masło, smalec, tłuste mięsa);
• jednonienasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić ok. 20% dziennej wartości energetycznej  (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, sezam, migdały, orzechy, awokado);
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe - zaleca się ok. 6-10% (tłuste ryby, len, olej rzepakowy, sezam, orzechy włoskie);
• ogranicza się spożywanie izomerów trans.
  
  

• produkty pełnoziarniste, bogate w błonnik: grube kasze, makaron z mąki razowej, ryż niełuskany, gruboziarniste kasze;
• wszystkie warzywa;
• warzywa strączkowe: ciecierzyca, fasola, soczewica i groch są bogate w białko i błonnik, co może pomóc w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi;
• owoce o niskim indeksie glikemicznym: niskokaloryczne owoce, takie jak jagody, maliny, truskawki, jabłka i cytrusy;
• zdrowe tłuszcze takie jak: awokado, orzechy, nasiona chia, oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej lniany);
• ryby, takie jak łosoś, makrela, sardynki, zawierają zdrowe tłuszcze omega-3;
• napoje bez cukru, takie jak zielona herbata, czarna herbata i napary ziołowe;
• picie wody jest niezwykle ważne dla utrzymania nawodnienia i ogólnego zdrowia;
• z nabiału zaleca się kefiry, jogurty naturalne, maślankę oraz produkty mleczne bez dodatku cukru, chude sery;
• posiłki należy spożywać w małej objętości, regularnie 4-5 razy dziennie;
• białko niskotłuszczowe: drób bez skóry, ryby, jaja, chude mięso i tofu to źródła białka, które można włączyć do diety;

• białego pieczywa i produktów mącznych;
• wyrobów cukierniczych typu ciasta, ciasteczka, słodkich deserów;
• przetworów owocowych typu dżemy, konfitury, marmolady;
• słodzonych napojów, w tym napojów gazowanych, soków owocowych i inne słodzonych napojów, które zawierają dużo cukru
• cukrów dodanych, w tym cukru stołowego, syropów kukurydzianych i miodu;
• przetworzonych przekąsek, które mogą zawierać dużo cukru, soli i tłuszczu trans np. chipsy, krakersy, ciastka i słodycze;
• żywności bogatej w tłuszcze nasycone i tłuszcze trans, takiej jak smażone jedzenie, fast food, tłuste mięsa i pełne tłuszczu produkty mleczne;
• owocowych koncentratów i suszonych owoców: zawierają one skoncentrowane ilości cukru i mogą prowadzić do wzrostu poziomu cukru we krwi;
• alkoholu.

Przy cukrzycy typu 2 oprócz tego, co jemy, ważne jest w jaki sposób przyrządzamy potrawy. Potrawy mięsne zaleca się gotować lub piec w żaroodpornym naczyniu, bez obróbki termicznej, w folii lub rękawie foliowym. Należy unikać smażenia na maśle, czy dużej ilości tłuszczu. Do potraw należy stosować olej rzepakowy lub oliwę z oliwek, pozostałe oleje należy stosować wyłącznie na surowo. Większość warzyw powinno się spożywać na surowo. Do warzyw gotowanych najlepiej dodać niewielką ilość jogurtu naturalnego, oliwy z oliwek, posypać siemieniem lnianym. Sól powinno zastąpić się ziołami. Produkty typu makaron, kasza, czy ryż gotujemy do al-dente. Nie rozgotowujemy.

Warto pamiętać, że dietoterapia przy cukrzycy typu 2 polega na stosowaniu produktów o dużej wartości odżywczej, niskiej wartości energetycznej i niskim indeksie glikemicznym. Jedną z najskuteczniejszych, rekomendowanych diet w leczeniu cukrzycy jest dieta śródziemnomorska, która rok za rokiem wygrywa rankingi najzdrowszych diet. Dieta ta charakteryzuje się:

• spożywaniem dużych ilości warzyw i owoców
• zdrowymi tłuszczami, w tym głownie oliwy z oliwek
• pełnoziarnistymi produktami
• spożywaniem ryb
• dużą ilością roślin strączkowych
• umiarkowaną ilością produktów mlecznych
• znikomym spożywaniem mięsa czerwonego i produktów mięsnych

Przykładowy jadłospis dla cukrzyka

Dzień 1

Śniadanie: szakszuka

II śniadanie: sałatka z gotowanym kurczakiem (sałata lodowa, pomidor, orzech włoski)

Obiad: Pieczony dorsz z warzywami (papryką, szpinakiem, brokułem)

Podwieczorek: Kefir z borówkami

Kolacja: Krem ze szparagów

Dzień 2

Śniadanie: bułka graham z pastą rybno-twarogową i warzywami

II śniadanie: jaglanka na mleku kokosowym z borówkami

Obiad: gulasz drobiowy z kaszą gryczaną i warzywami

Podwieczorek: jogurt naturalny z malinami

Kolacja: leczo z brązowym ryżem

Dzień 3

Śniadanie: owsianka z malinami i borówkami

II śniadanie: kanapki z hummusem

Obiad: makaron z kurczakiem i szpinakiem

Podwieczorek: serek wiejski

Kolacja: zupa krem z cukinii z fetą

Literatura:

Dietetyka kliniczna/Żywienie w cukrzycy - redakcja naukowa Marian Grzymisławski

CZYTAJ TAKŻE: 

Wysoki cukier możesz rozpoznać bez pomiaru. Zdradza go sześć objawów

Naukowcy: taki sen zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2. Zaskakujące wyniki badań

Kawa jako broń przed cukrzycą. Ustalono, ile filiżanek dziennie zwiększa tolerancję glukozy

O cukrzycy nie świadczy tylko wysoka glikemia. Ciało wysyła subtelne sygnały