Widzą kształty dźwięków i kolory smaków. Tak objawia się synestezja
Większości z nas widzenie dźwięków czy słyszenie zapachów może kojarzyć się z filmami science-fiction czy efektami przyjmowania nielegalnych substancji odurzających. Istnieje jednak pewna grupa osób, dla których jest to codzienność, ponieważ mają wrodzoną synestezję. Czym ona jest? Jak żyją osoby z tą przypadłością? Wyjaśniamy.
Synestezja to zjawisko, w którym dochodzi do połączenia dwóch lub większej ilości zmysłów. Osoby z synestezją są w stanie np. widzieć dźwięki lub słyszeć zapachy. Mimo że przez wielu badaczy jest opisywana jako zaburzenie, to zazwyczaj nie wpływa negatywnie na życie osób, które ją posiadają. Jest ona zwykle odbierana jako wyjątkowa umiejętność bądź dar, który pozwala doświadczać świata w niespotykany dla większości ludzi sposób.
Obecnie istnieje wiele teorii odnośnie możliwych przyczyn rozwoju synestezji, jednak mimo to wciąż jest ona zagadką dla badaczy. Powszechnie przyjętym wytłumaczeniem jest to, że synestezja pojawia się, gdy rejony mózgu odpowiedzialne za odbieranie poszczególnych zmysłów nie rozłączą się na bardzo wczesnych etapach rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Przykładowo, synestezja słuch-smak może wynikać z nadmiernego połączenia między korą słuchową a obszarami mózgu odpowiedzialnymi za odbiór smaku.
Istnieje również druga teoria, która zakłada, że przyczyną synestezji jest brak hamowania przesyłu informacji zwrotnej w mózgu. Zgodnie z nią dodatkowe wrażenia zmysłowe są spowodowane silniejszą niż w populacji ogólnej stymulacją obszarów mózgu odpowiedzialnych za np. wzrok, w odpowiedzi na, przykładowo, bodziec słuchowy.
Wyróżnia się kilka typów synestezji. Ich nazwy pochodzą głównie od tego, jakie zmysły zostały ze sobą połączone, dzięki czemu łatwiej jest je zrozumieć.
Liczby i litery mają kolory, czyli grapheme-color synesthesia
Zamknij oczy i wyobraź sobie trzy pierwsze litery alfabetu. Co widzisz? A teraz odlicz do trzech. Jeżeli jesteś w stanie automatycznie przypisać kolory tym cyfrom i literom, to znaczy, że posiadasz najczęstszy typ synestezji, tzw. grapheme-color synesthesia. Osoby z tym typem synestezji mają kolorowy alfabet oraz cyfry. Swój kolor mogą mieć również słowa. Najczęściej wyraz otrzymuje kolor na podstawie pierwszej jego litery. Przykładowo, jeśli litera K jest zielona, to słowo "koło" również będzie zielone. Czasem słowa w tekście czytanym również są odbierane przez synestetyków jako posiadające "poświatę" koloru. Zazwyczaj jednak zupełnie nie przeszkadza to w czytaniu.
Synestezja słuch-wzrok (chromestezja)
Zrób teraz takie ćwiczenie - zamknij oczy i uderz palcem w biurko bądź stół. Co widzisz? Osoba z synestezją słuch-wzrok mogłaby zobaczyć konkretny kształt zbliżony np. do fajerwerków, kuli bądź gwiazdek. Osoby z tym typem synestezji widzą dźwięki (co ważne - bez przyjmowania substancji odurzających). Odczucia wzrokowe mogą być indukowane właściwie przez wszystkie dźwięki. Zazwyczaj każdy odgłos, czy to szczekanie psa, czy trzaskanie drzwiami, ma swoje odzwierciedlenie w kolorach lub obrazach. Część osób, słuchając muzyki, widzi ruszające się kształty odpowiadające poszczególnym dźwiękom. Porównują to często do "spektaklu w głowie" pełnego kolorów i kształtów, który kończy się, gdy muzyka cichnie.
Synestezja słuch-dotyk
Synestezja słuch-dotyk jest jednym z najrzadszych typów synestezji. Osoby, które ją mają, czują dźwięki - pewne wrażenia słuchowe sprawiają, że czują dotyk w różnych częściach ciała. Przykładowo, odgłos śpiewającego ptaka może być odbierany przez nie jako dotyk skóry szyi.
Synestezja wzrok-dotyk (mirror-touch)
Synestezja wzrok-dotyk to rodzaj synestezji, w którym dana osoba czuje dotyk lub inne wrażenie zmysłowe w tym samym miejscu, co osoba, na którą się patrzy. Przykładowo, jeśli ktoś z synestezją typu mirror-touch patrzy się na kogoś, kto zakłada buty, będzie czuł ucisk tych butów na swoich stopach, mimo że aktualnie jest np. zupełnie boso. Osoby z tym typem synestezji są bardziej wrażliwe na ból innych osób w porównaniu do populacji ogólnej.
Synestezja słuch-smak
Kolejnym przykładem rzadkiego rodzaju synestezji jest synestezja słuch-smak. Osoby, które ją posiadają, automatycznie przy wymawianiu bądź usłyszeniu jakiegoś słowa czują konkretny i wyraźny smak. Przykładowo słowo "więzienie" może smakować jak zimny, twardy bekon.
Istnieje również wiele innych, niezwykle ciekawych typów synestezji. Są to m.in.:
- spatial sequence synesthesia (SSS) - typ synestezji, w którym osoby widzą pewne ciągi (np. liczbowe) jako punkty w przestrzeni;
- number form - osoby z tym typem synestezji mają pewnego rodzaju "mapę" ciągów liczb w głowie o różnych kształtach, którą widzą za każdym razem, gdy myślą o liczbach;
- personifikacja (z ang. ordinal-linguistic personification) - w tym typie synestezji osoby utożsamiają dni tygodnia, miesiące lub liczby z osobowościami lub płciami;
- synestezja kinestetyczna - prawdopodobnie najrzadszy typ synestezji, gdzie dana osoba doświadcza kilku jej typów na raz, np. słuchanie muzyki wiąże się z doznaniami wizualnymi i dotykowymi.
Źródła:
- Cytowic R., Synesthesia: perspectives from cognitive neuroscience. "ResearchGate", https://www.researchgate.net/publication/313772560_Synesthesia_perspectives_from_cognitive_neuroscience 2005 r., dostęp 27 października 2023 r.
- Cytowic RE (2003). The Man Who Tasted Shapes. Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
- Aleksandra Mroczko-Wąsowicz, Danko Nikolić, Semantic mechanisms may be responsible for developing synesthesia, "Frontiers in Human Neuroscience" t. 8 (2014).
CZYTAJ TAKŻE:
Siedem objawów niezdiagnozowanego ADHD u dorosłych. Te zachowania powinny dać ci do myślenia
Syndrom Stendhala dotyka turystów. Tak organizm może zareagować na zwiedzanie
To ostatnie, co dociera do umierającego człowieka. Naukowcy pewni, co odczuwamy przed śmiercią
