Kolano skoczka, kinomana, biegacza. Dlaczego tak często zdarzają się problemy z rzepką?

Rzepka to największa trzeszczka w organizmie człowieka umiejscowiona w przedniej części stawu kolanowego. Innymi słowy, to po prostu mały skostniały fragment ścięgna o trójkątnym kształcie, którego zadanie polega na stabilizacji, ochronie i przenoszeniu sił w obrębie kolana. Czemu rzepka to tak wrażliwe miejsce? Przede wszystkim dlatego, że lokalizuje się w obszarze stawu wystawionym na wszelkiego typu urazy, tzn. na froncie. Co więcej, rzepka nie jest przymocowana do innych kości stawu w sposób sztywny - stabilizuje ją przede wszystkim aparat więzadłowo-mięśniowy, który w niektórych sytuacjach (np. osłabienie mięśni, wady budowy, przeciążenia) może okazać się niedostatecznym zabezpieczeniem. 

Problemy z rzepką mogą dotyczyć zarówno tych, którzy na co dzień są bardzo aktywni , ale też tych, których zdecydowanie nie można nazwać fascynatami sportu. Do najczęstszych przypadłości związanych z rzepką zalicza się:

• boczne przyparcie rzepki - to sytuacja, w której rzepka, zamiast sunąć gładko w swoim "torze" na kości udowej, zbacza na bok. Efekt? Dyskomfort, ból, uczucie przeskakiwania, typowe u początkujących biegaczy czy miłośników crossfitu;
• kolano skoczka - to z kolei zmora sportowców, których codziennością są wyskoki, sprinty i dynamiczne zwroty. Mikrourazy więzadła rzepki piętrzą się, aż w końcu kolano nie jest w stanie znieść obciążenia - pojawia się ból z przodu, sztywność i osłabienie;
• kolano kinomana - brzmi niewinnie, ale to przewlekłe zapalenie stawu rzepkowo-udowego, które rozwija się u osób spędzających długie godziny w pozycji siedzącej. Mięśnie się przykurczają, kolano zaczyna "zgrzytać", a poruszanie się przychodzi z trudem;
• kolano biegacza, choć nie dotyczy bezpośrednio samej rzepki, obejmuje struktury wokół niej - ścięgna, błonę maziową, więzadła. Powtarzalne ruchy prowadzą do ich przeciążenia i stanu zapalnego, który skutecznie odbiera radość z ruchu.

Konflikt rzepkowo-udowy, znany też jako zespół bólu rzepkowo-udowego, to jedna z najczęstszych, a zarazem najbardziej uporczywych przyczyn bólu z przodu kolana zwłaszcza u osób aktywnych. Kolano boli przy schodzeniu po schodach, kucaniu, bieganiu czy długim siedzeniu z nogami zgiętymi ot, codzienne czynności stają się źródłem dyskomfortu. Przyczyna jest nieoczywista i najczęściej złożona. Specjaliści mówią o przeciążeniu stawu, zaburzeniach osi kończyny dolnej, asymetrii siły mięśniowej, a także mikrourazach czy urazach bezpośrednich.

⁣Choć rzepka nie jest kością, która łatwo ulega złamaniom, kiedy już do nich dojdzie, sprawa bywa poważna. Opisywany element stawu kolanowego może pęknąć pod wpływem gwałtownego uderzenia, upadku na zgięte kolano, wypadku komunikacyjnego czy nawet z pozoru niegroźnego zeskoku, podczas którego mięsień czworogłowy zadziała niczym lina napinająca kość aż do granic jej wytrzymałości. 

Złamania rzepki bywają także wynikiem chorób: nowotworów, infekcji, zaburzeń metabolicznych lub powikłaniem po operacyjnym pobraniu przeszczepu do rekonstrukcji więzadła krzyżowego. Ból, masywny obrzęk, krwiak wewnątrz stawu i niemożność wyprostowania nogi to objawy, których nie da się zignorować. Aby potwierdzić diagnozę, niezbędne jest wykonanie zdjęcia RTG, czasem uzupełnionego o USG czy tomografię komputerową.

W wyniku urazu, odrębności anatomicznych, lub chorób tkanki łącznej - rzepka może przemieścić się na bok. Oznacza to, że doszło do niestabilności rzepki, zwanej potocznie zwichnięciem. Poza uczuciem "przeskoczenia w kolanie" pacjenci mogą doświadczać: obrzęku i znacznego bólu kolana. Gdy taka sytuacja powtarza się więcej niż raz, nie jest to już incydent, tylko "zwichnięcie nawykowe" - czyli stan wymagający nie tylko większej uwagi, ale i precyzyjnej diagnostyki. Zwłaszcza że w ekstremalnych przypadkach rzepka może zwichnąć się samoistnie przy czynnościach dnia codziennego, na przykład: przy chodzeniu, siadaniu, wstawaniu co wręcz uniemożliwia funkcjonowanie. 

Szczególnej czujności wymagają nawracające problemy z rzepką występujące u osób poniżej 25 roku życia: wskazują na potencjalne nieprawidłowości anatomiczne lub inne choroby, co zdecydowanie pogarsza rokowanie, dlatego wymaga podjęcia dokładnej diagnostyki.

Leczenie schorzeń rzepki kolanowej to nie tylko kwestia komfortu, ale i profilaktyki poważniejszych problemów. Brak interwencji może doprowadzić do chondromalacji, czyli uszkodzenia chrząstki stawu rzepkowo-udowego, albo do nawracających zwichnięć, które z czasem stają się coraz trudniejsze do opanowania. Dlatego im szybciej zaczniesz działać, tym większa szansa na powrót do sprawności. Fundamentem terapii jest wizyta u ortopedy i fizjoterapia prowadzona przez specjalistę. Poprzez ćwiczenia przywracające balans mięśniowy i terapię manualną można wpłynąć na ustawienie rzepki i zredukować ból. 

W zależności od przypadku sięga się też po nowoczesne metody, takie jak fala uderzeniowa czy laser. Gdy zawiodą wszystkie metody zachowawcze, może wystąpić konieczność poddania się operacji, po której często niezbędna jest długotrwała i wymagająca rehabilitacja. 

Źródła:

Garza-Borjón A, González-González M, de la Garza-Salazar JF, Understanding the patho-anatomy of patellofemoral pain: A crucial foundation for comprehensive management. Orthop Rev (Pavia). 2024

Gaitonde DY, Ericksen A, Robbins RC. Patellofemoral Pain Syndrome. Am Fam Physician. 2019

CZYTAJ TAKŻE: 

Dokucza "klikanie" i "ślizganie się" stawu. To znak, że w kolanie może zbierać się woda

Czy to osteoporoza? Wyniki tych badań dadzą jasną odpowiedź

Nagłe zrywy mięśni to wyraźny sygnał od ciała. Sugerują poważne zaburzenia