Chronią organizm od wewnątrz, a też mogą chorować. Czym są błony śluzowe?
Skóra to narząd, który chroni organizm przed szkodliwymi czynnikami środowiska od zewnątrz. A czy jest coś, co może uchronić nas od środka? Tak, są to błony śluzowe, które wyściełają wnętrze narządów, zazwyczaj tych, które kontaktują się ze środowiskiem. Jaką mają budowę i jakie pełnią funkcje? Czy błony śluzowe mogą chorować, a jeśli tak, to jakie towarzyszą temu objawy? Wyjaśniamy.
Błony śluzowe tworzą najbardziej wewnętrzną warstwę narządów, w których występują. Gdy dany narząd ma jamę, to mają one kontakt z jej światłem. Błona śluzowa składa się z warstwy nabłonka, który może mieć jedną bądź więcej warstw. Czasami ma też specyficzną dla danego narządu budowę, np. jak to jest w przypadku nabłonka dróg moczowych, zwanego także urotelialnym. Pod nabłonkiem znajduje się blaszka właściwa błony śluzowej, a głębiej warstwa luźnej tkanki łącznej. Szacuje się, że łączna powierzchnia wszystkich błon śluzowych w organizmie wynosi ok. 400 m2. Dla porównania powierzchnia skóry to zaledwie ok. 2 m2.
Błony śluzowe są zewnętrzną warstwą wielu narządów, zazwyczaj tych, które w jakichś sposób kontaktują się ze środowiskiem zewnętrznym. Śluzówka występuje zatem w obrębie:
- przewodu pokarmowego, rozciągając się od jamy ustnej do odbytu;
- dróg oddechowych, od jamy nosowej po najmniejsze oskrzeliki;
- pęcherza moczowego, od miedniczek nerkowych po cewkę moczową;
- pochwy, macicy;
- spojówek.
Błony śluzowe pełnią w organizmie niezwykle ważną rolę. Przede wszystkim utrzymują wilgotność wewnątrz narządów, które otaczają. Ułatwia to m.in. transport kęsów pokarmowych wzdłuż przewodu pokarmowego czy wspomaga nawilżenie powietrza dostającego się do dróg oddechowych. W obrębie tkanek błony śluzowej znajdują się również elementy układu odpornościowego, stojące na straży zdrowia organizmu.
Błony śluzowe pełnią również funkcje ochronne. Jednym z przykładów może być np. gruba śluzówka żołądka, która chroni go przed działaniem wydzielanych przez siebie silnych kwasów. Ponadto przez błony może dochodzić do wchłaniania składników odżywczych, ma to miejsce np. w obrębie jelita cienkiego.
Błony śluzowe mogą zostać uszkodzone przez wachlarz różnorodnych czynników, od bakterii i wirusów po substancje żrące czy niektóre choroby. Mimo wielu przyczyn, dają zbliżone objawy, dlatego do ich różnicowania potrzebna jest kompleksowa diagnostyka.
Infekcje
Jedną z najczęstszych przyczyn problemów w obrębie błon śluzowych są infekcje. Wywołują one zaczerwienienie, obrzęk, stan zapalny a niekiedy także ich bolesność. Do typowych infekcji zalicza się infekcje wirusowe, np. grypa, adenowirusy czy inne wirusy wywołujące pospolite przeziębienia. Wśród chorób o podłożu bakteryjnym trzeba wymienić np. anginę, infekcję bakteryjną pochwy czy prącia, a także zapalenia jelit.
Grzybicze infekcje błon śluzowych są zdecydowanie rzadsze. Najczęściej pojawiają się u osób z obniżoną odpornością, np. leczonych glikokortykosteroidami, lekami immunosupresyjnymi czy też u chorych z AIDS.
Owrzodzenia
Owrzodzenia błon śluzowych są to otwarte rany, powstające w wyniku lokalnego przerwania nabłonka i uszkodzenia struktur położonych pod nim. Zazwyczaj mają czerwony i obrzęknięty obwód, natomiast żółtawy, szarawy bądź biały środek. Zlokalizowane w drażnionych okolicach, np. w jamie ustnej, mogą wywoływać ból.
Do przyczyn owrzodzeń błon śluzowych można zaliczyć m.in.:
- działanie substancji o właściwościach żrących i drażniących, np. w przebiegu zatrucia kwasami bądź zasadami;
- stosowanie niektórych leków, sprzyjających chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy;
- niedobór witaminy B12, żelaza, witaminy A, witaminy B3;
- zmiany hormonalne, np. w przebiegu ciąży, menopauzy;
- chorobę Crohna, celiakię;
- niektóre nowotwory, np. białaczki lub chłoniaki;
- liszaj płaski;
- toczeń rumieniowaty układowy;
- stany obniżonej odporności, np. w przebiegu AIDS lub terapii glikokortykosteroidami i lekami immunosupresyjnymi;
- leukoplakia, erytroplakia jamy ustnej;
- rak jamy ustnej, odbytu, krtani, języka.
Walka z owrzodzeniami jest niekiedy nierówna, ponieważ mają tendencję do trudnego gojenia się i nawracania. Może dochodzić również do nadkażenia rany.
Choroby błon śluzowych mogą dawać różnorodne objawy w zależności od tego, w jakich narządach występują. Do symptomów w poszczególnych układach zalicza się:
- ból, obrzęk, zaczerwienienie w przypadku chorób jamy ustnej;
- kaszel, swędzenie w gardle, uczucie ciała obcego w gardle w przypadku chorób dróg oddechowych;
- bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki, zaparcia w przypadku chorób żołądka i jelit;
- swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie w przebiegu chorób okolic intymnych;
- ból przy oddawaniu moczu, uczucie niepełnego oddania moczu, częstsze oddawanie moczu przy chorobach układu moczowego.
Leczenie chorób błon śluzowych w pierwszej kolejności skupia się na wykryciu i terapii przyczyny. W razie potrzeby można zastosować środki działające objawowo, np. zwiększające nawilżenie śluzówek czy łagodzące świąd.
Źródła:
W. Sawicki, J. Malejczyk. Histologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wyd. 6, Warszawa 1998.
Clinic C., Mucositis: Types, Symptoms & Treatment. "Cleveland Clinic", https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24181-mucositis, 2022 r., dostęp 19 grudnia 2023 r.
CZYTAJ TAKŻE:
