Od cukrzycy, przez choroby serca, aż po nowotwory. Otyłość powoduje ponad 200 różnych powikłań

Otyłość to złożona choroba przewlekła. Nie ustępuje samoistnie i ma tendencje do nawrotów. W przypadku niepodjęcia kompleksowego leczenia postępuje i może prowadzić do wielu poważnych powikłań zdrowotnych. Dzieje się tak, ponieważ "zwiększona liczba i/lub wielkość komórek tkanki tłuszczowej oraz ich dysfunkcja prowadzi do wtórnego uszkodzenia struktury i funkcji poszczególnych narządów i układów"^[1]. To choroba, która generuje kolejne choroby. Do dziś zdefiniowano ponad 200 powikłań klinicznych nadmiernej masy ciała. Zalicza się do nich m.in. nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, cukrzycę typu 2, udar mózgu, zawał serca, zaburzenia oddychania, zaburzenia hormonalne, choroby stawów, choroby nowotworowe, a także zaburzenia psychiczne^[2]. Otyłość wpływa negatywnie na zdrowie, samoocenę i może nawet prowadzić do śmierci. Ryzyko przedwczesnego zgonu wzrasta proporcjonalnie do przyrostu masy ciała^[3].

Choroba otyłościowa ma istotny wpływ m.in. na rozwój chorób układu krążenia. Jest jednym z głównych czynników ich rozwoju, zwiększa także ryzyko zgonu z powodów sercowo-naczyniowych, takich jak udar mózgu czy zawał serca. Na związek otyłości z chorobami sercowo-naczyniowymi wskazuje również tegoroczne hasło ogólnopolskiej inicjatywy "Porozmawiajmy szczerze o otyłości", które brzmi: "Słuchaj serca. Lecz otyłość".

Jednym z najczęstszych powikłań sercowo-naczyniowych, które występują u osób chorych na otyłość, jest nadciśnienie tętnicze. Wykazano, że ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego u osób dorosłych z nadmierną masą ciała jest 2-3 razy wyższe, a u dzieci z otyłością nawet 7-krotnie wyższe w porównaniu do osób o prawidłowej masie ciała^[4].

Ponad 80 proc. pacjentów z chorobą niedokrwienną serca, inaczej - chorobą wieńcową, ma nadwagę lub otyłość^[5]. Choroba wieńcowa skutkuje niedokrwieniem mięśnia sercowego i może powodować, w zależności od nasilenia i stopnia niedokrwienia, przewlekłe, jak i ostre zespoły wieńcowe. Do ostrych zespołów wieńcowych należą m.in. zawał serca^[6]. Co roku w Polsce stwierdza się ponad 80 tys. przypadków zawału^[7].

Zaawansowana choroba wieńcowa, a także nadciśnienie tętnicze mogą prowadzić do niewydolności serca. Chorzy na otyłość mają dwukrotnie wyższe ryzyko rozwoju niewydolności serca w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała^[8].

Otyłość może być związana także z zaburzeniami rytmu serca (szacuje się, że ryzyko migotania przedsionków jest o 50 proc. wyższe u osób z otyłością niż u osób o prawidłowej masie ciała), a także ze zwiększonym ryzykiem zdarzeń zakrzepowo-zatorowych. Z dotychczas przeprowadzonych metaanaliz wynika, że prawdopodobieństwo wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu jest o 22 proc. wyższe u osób z nadwagą oraz o 64 proc. wyższe u chorych na otyłość w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała^[9].

W Polsce głównymi przyczynami zgonów są choroby układu krążenia. W 2022 roku, jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego, zgony z powodu chorób układu krążenia stanowiły 36 proc. wszystkich zgonów. Wśród pacjentów z otyłością aż 70 proc. umiera właśnie z ich powodu.^[10]

Otyłość jest silnie związana z rozwojem cukrzycy typu 2, stanowi także czynnik ryzyka rozwoju innych zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Wskazuje się, że aż 90 proc. przypadków cukrzycy typu 2 związanych jest z nadmiernym nagromadzeniem się tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha i insulinoopornością^[11].

Otyłość prowadzi do zmniejszenia wrażliwości komórek organizmu na insulinę. Ryzyko rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej (stanu przedcukrzycowego, a także cukrzycy typu 2) zwiększa się proporcjonalnie wraz ze wzrostem wskaźnika masy ciała (BMI). Szacuje się, że u chorych ze stanem przedcukrzycowym i nadmierną masą ciała jej zmniejszenie o ≥ 10 proc. może zapobiec rozwojowi choroby^[12].

Choroba otyłościowa, na co w ostatnich latach coraz częściej zwraca się uwagę, wpływa również na funkcjonowanie układu oddechowego. "Wskaźnik BMI ma bezpośredni związek ze stopniem oporu w drogach oddechowych i wysiłkiem oddechowym, a także koreluje odwrotnie proporcjonalnie z objętością płuc" - wymieniają badacze^[13]. Do schorzeń układu oddechowego, w których współistnienie otyłości odgrywa istotną rolę, należą m.in. obturacyjny bezdech senny, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma, zachłystowe zapalenie płuc, a także zatorowość płucna. Otyłość może wiązać się również ze zwiększoną zachorowalnością na infekcje dróg oddechowych i ich cięższym przebiegiem^[14].

Nadmierna masa ciała, jak wskazują badacze, może również podnosić ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory. Otyłość powiązano z kilkunastoma typami nowotworów złośliwych, m.in. z zachorowaniami na raka piersi po menopauzie, raka jelita grubego, raka przełyku, trzustki, wątroby, raka trzonu macicy, raka jajnika, pęcherzyka żółciowego czy tarczycy^[15]. Nadmiar tkanki tłuszczowej wpływa także na przebieg choroby nowotworowej - u chorych onkologicznie pogarsza rokowanie, wpływa na odpowiedź na leczenie, zwiększa ryzyko wystąpienia przerzutów, a także stopień złośliwości nowotworów^[16]. Otyłość zwiększa również ryzyko śmierci z powodu nowotworu^[17]. Dlaczego otyłość jest rakotwórcza? Wskazuje się na kilka istotnych czynników, w tym na przewlekły stan zapalny, zmienioną macierz pozakomórkową czy zmieniony metabolizm kwasów tłuszczowych^[18].

Otyłość może wpływać także na mięśnie, kości, stawy i ogólnie - na funkcjonowanie układu ruchu. Nadmierne obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, wynikające z dużej masy ciała, skutkuje zwiększonym mechanicznym zużyciem stawów, a w efekcie bólem i ograniczeniem ruchomości, a więc znacznym pogorszeniem jakości życia. Choroba otyłościowa jest czynnikiem ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów, szczególnie stawów kolanowych i biodrowych, a także kręgosłupa^[19]. Szacuje się, że ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów i kręgosłupa zwiększa się o 36 proc. na każde 5 kg masy ciała - podają eksperci Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości^[20].

Choroba otyłościowa nie pozostaje bez wpływu na zdrowie psychiczne. Często koreluje ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia depresji, zaburzeń lękowych, snu czy odżywiania. "Powszechne piętno i dyskryminacja, z którymi borykają się osoby z otyłością, mogą powodować głębokie rany psychologiczne, podważając poczucie własnej wartości i pogłębiając obawy dotyczące wizerunku ciała. To społeczne uprzedzenie nie tylko nasila uczucie wstydu i izolacji, ale także stanowi barierę w poszukiwaniu opieki zdrowotnej i wsparcia społecznego, tym samym sprzyjając rozwojowi problemów ze zdrowiem psychicznym" - podkreśla Obesity Medicine Association^[21].

Nie sposób wymienić wszystkich konsekwencji otyłości. Jak wspomnieliśmy, jest ich przeszło 200. Warto jednak wspomnieć również o większym ryzyku wystąpienia objawów choroby refluksowej przełyku^[22], kamicy pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych^[23], a także problemów z wątrobą z powodu jej stłuszczenia^[24]. Z powodu otyłości cierpią również nerki - choroba otyłościowa to m.in. wyższe ryzyko rozwoju przewlekłej niewydolności nerek^[25].

Otyłość to choroba przewlekła o złożonej przyczynowości i tak jak każdą inną chorobę można ją diagnozować i leczyć. Kompleksowe leczenie otyłości opiera się na czterech filarach: zmianie nawyków żywieniowych, włączeniu wysiłku fizycznego, terapii behawioralnej, a w razie decyzji lekarza farmakoterapii i/lub operacji bariatrycznej.

(PL25PA00024)

Zdjęcia opublikowane w materiale nie przedstawiają wizerunku pacjentów.

^[1] Raport "Choroba otyłościowa - wyzwania społeczne, kliniczne i ekonomiczne", Warszawa 2024.

^[2] Tamże.

^[3] https://www.mzdrowie.pl/trendy/ryzyko-zgonu-wzrasta-proporcjonalnie-do-przyrostu-masy-ciala/.

^[4] Otyłość a choroby układu sercowo-naczyniowego, Agata Bogołowska-Stieblich, Marek Tałałaj, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 5B, 2013.

^[5] Otyłość i jej powikłania. Praktyczne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne (Tom 1), prof. L. Ostrowska, prof. P.Bogdański, prof. A.Mamcarz, s. 167.

^[6] https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/informacje/definicje/62029,choroba-wiencowa.

^[7] https://www.termedia.pl/poz/Swiatowy-Dzien-twojego-Serca,53205.html.

^[8] Raport "Choroba otyłościowa - wyzwania społeczne, kliniczne i ekonomiczne", Warszawa 2024.

^[9] Tamże.

^[10] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-w-2023-roku,2,18.html

^[11] Ostrowska L, Bogdański P, Mamcarz A (red.). Otyłość i jej powikłania: praktyczne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne. Warszawa 2021.

^[12] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024, Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, Medycyna Praktyczna - wydanie specjalne, wrzesień 2024.

^[13] https://podyplomie.pl/medycyna/10519,powiklania-ze-strony-ukladu-oddechowego-zwiazane-z-otyloscia?srsltid=AfmBOopF6ZasBaomR0UeX7I3SLILkeyQYr4Yfp_MDZAYl1IRY3Eq4-er.

^[14] Infekcje układu oddechowego - czy mają związek z otyłością?, Tomasz Trojanowski, www.fmr.viamedica.pl.

^[15] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9857053/.

^[16] Wpływ nadwagi i otyłości na powstawanie nowotworów, Magdalena Maciejewska-Cebulak, Magdalena Maciejewska-Cebulak.

^[17] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9857053/.

^[18] Tamże.

^[19] Otyłość a choroba zwyrodnieniowa stawów, Agnieszka Jasik, Marek Tałałaj, Postępy Nauk Medycznych 5b/2013, s. 14-18.

^[20] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024, Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, Medycyna Praktyczna - wydanie specjalne, wrzesień 2024.

^[21] https://obesitymedicine.org/blog/obesity-and-mental-health/.

^[22] https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/otylosc-a-choroba-refluksowa-przelyku/.

^[23] https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/dieta-w-profilaktyce-kamicy-pecherzyka-zolciowego/.

^[24] https://zdrowie.pap.pl/wywiad/byc-zdrowym/jestes-otyly-uwazaj-na-watrobe.

^[25] https://www.czytelniamedyczna.pl/4432,otyo-a-choroby-nerek.html.