Choroby autoimmunologiczne. Kiedy organizm traktuje siebie jak wroga

Niektórzy mogą być zaskoczeni dowiadując się, że choroby dotykające nas bądź naszych bliskich, to właśnie choroby o podłożu immunologicznym. Przede wszystkim z tego względu, że choroby te są nieuleczalne, a możliwości związane z leczeniem opierają się jedynie o łagodzenie objawów. Wyodrębniono ponad 80 jednostek chorobowych, których przyczyna leży w układzie odpornościowym człowieka.  Poniżej podajemy listę najczęściej spotykanych chorób.

Choroby autoimmunologiczne dotyczące poszczególnych układów to m.in.:

• tarczycy: Hashimoto, choroba Gravesa-Basedova;
• trzustki: cukrzyca typu 1;
• neurologiczne: stwardnienie rozsiane (SM), miastenia;
• skóry: bielactwo, łuszczyca, łysienie plackowate;
• nadnerczy: choroba Addisona;
• jelit: choroba Leśniowskiego-Cohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• wątroby: autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa marskość wątroby i chroniczne aktywne zapalenie wątroby;
• układowe: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS), zespół Sjögrena, twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy.

W ostatnich latach notuje się znaczny wzrost zapadalności na choroby autoimmunologiczne. Dotyczą one 3-8 proc. światowej populacji, stąd też przypuszczenie, że w wyniku różnych czynników środowiskowych, nieprawidłowego stylu życia, przewlekłego stresu czy braku aktywności fizycznej dochodzi do zaburzeń pracy układu odpornościowego.

Jedną z przyczyn powstawania chorób autoimmunologicznych są zaburzenia funkcjonowania w obrębie wrodzonego układu odpornościowego,  ale równie istotną rolę odgrywają komórki nabytego układu immunologicznego, a w szczególności zaburzenia wydzielania cytokin prozapalnych oraz przeciwzapalnych m.in. interleukin, czynnika NF-κβ lub interferonów.

Weźmy pod lupę czynniki środowiskowe. Oprócz wspomnianego stresu wymienić należy: niektóre infekcje, niektóre leki, nieprawidłową dietę, promieniowanie UV, a nawet niedobór witamin, szczególnie witaminy D. Inne szkodliwe czynniki środowiskowe to: chemikalia, niebezpieczne odpady przemysłowe, pestycydy, zanieczyszczenia wody i powietrza, konserwanty spożywcze. Związki tego typu zaburzają naturalną równowagę flory jelitowej, przez co wyzwalają zwiększoną reaktywność immunologiczną tkanek. Wynikiem tego są zaburzenia szczelności nabłonka jelitowego, a do krwi przedostają się niepożądane cząsteczki wywołujące stan zapalny, wytwarzanie przeciwciał, a w konsekwencji np. chorobę autoimmunologiczną. Teoria ta zbiera coraz więcej zwolenników wśród lekarzy i dietetyków.

Zaobserwowano, że niektóre leki są przyczyną chorób autoimmunologicznych. Przeciwciała powstają m.in. u osób leczonych z powodu zaburzeń rytmu serca za pomocą prokainamidu. Aż 10 proc. przyjmujących ten lek ma objawy podobne do objawów w toczniu układowym, ale co istotne, ustępują one po odstawieniu leku. Inne "podejrzane" leki to między innymi: penicylamina, izoniazyd, metyldopa, diltiazem czy hydralazyna.

Kolejnym ważnym czynnikiem zapadalności na choroby autoimmunologiczne jest predyspozycja genetyczna. Każdy z nas posiada odmienny wariant genów warunkujących powstanie białek układu zgodności tkankowej, czyli układu MHC (ang. Major Histocompatibility Complex). Układ ten odpowiada za prezentację poszczególnych antygenów limfocytom T. Z kolei nieprawidłowości w układzie MHC wykrywano m.in. w takich chorobach jak:

• cukrzyca typu 1,
• stwardnienie rozsiane,
• toczeń rumieniowaty układowy
• pęcherzyca zwykła
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa).

Ponadto, osoby z antygenem B27 wykazują 90-krotnie wyższe ryzyko zachorowalności na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Osoby z antygenami DR3/DR4 wykazują ryzyko 25-krotnie większe zachorowania na cukrzycę typu I, a osoby z genem DR2, 5-krotnie większe ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Dla wielu chorób autoimmunizacyjnych wykazano ścisły związek pomiędzy występowaniem określonych genów kodujących odpowiednie antygeny, a częstością chorób z autoagresji.

Kobiety cierpią z powodu chorób autoimmunologicznych 2 do 3 razy częściej niż mężczyźni. Zachorowalność kobiet jest 10-krotnie większa niż u mężczyzn w przypadku tocznia rumieniowatego układowego, natomiast w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów 3-krotnie większa. Wyjątkiem potwierdzającym regułę jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, które występuje prawie wyłącznie u mężczyzn.

Choroby autoimmunologiczne częściej dotyczą starszych osób, co jest prawdopodobnie spowodowane zaburzeniami w regulacji układu odpornościowego. Dużo rzadziej schorzenia te dotykają dzieci.

Zakażenia wirusowe lub bakteryjne mogą stymulować rozwój autoimmunizacji (nadmiernej odpowiedzi układu odpornościowego skierowanej przeciwko własnym tkankom), na drodze kliku odmiennych mechanizmów. Przykładem może być gorączka reumatyczna rozwijająca się po zakażeniu paciorkowcami (Streptococcus), które wywołują też anginę. Powikłaniem anginy jest zapalenie mięśnia sercowego, które pojawia się właśnie w wyniku autoagresji. Z kolei infekcja wirusem grypy może aktywować niespecyficzną odpowiedź immunologiczną, dającą początek cukrzycy typu I. Inne przykłady związku między patogenem a rozwojem schorzeń autoimmunologicznych to np. infekcja szczepem Klebsiella pneumoniae wywołująca zapalenie stawów lub infekcja bakterią Proteus mirabilis - związaną z rozwojem reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).

Do najczęstszych, ogólnych objawów chorób autoimmunologicznych możemy zaliczyć:

• uczucie ciągłego zmęczenia (nawet po nocnym odpoczynku) oraz problemy ze snem;
• wahania nastrojów, depresję i nadmierną nerwowość;
• zaburzenia pamięci i koncentracji;
• zaburzenia jelitowe;
• wahania wagi;
• utratę siły mięśniowej;
• obniżoną odporność organizmu;
• zmiany skórne, kruchość włosów i paznokci.

Niestety, wyleczenie jest niemożliwe. Terapie służą najczęściej łagodzeniu uporczywych objawów, bólu oraz ostrych nawrotów. Dlatego wśród leków dominują :

• leki immunosupresyjne w celu osłabienia ogólnej, nadmiernej odpowiedzi immunologicznej;
• leki zmniejszające stan zapalny, m.in.: niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) czy glikokortykosterydy;
• suplementy witaminowe lub hormonalne, które dostarczają składników brakujących organizmowi w wyniku rozwoju choroby (insulina, witamina B12, hormon tarczycy itp.).

Nieocenionym dodatkiem podczas leczenia autoimmunologicznych chorób są: przywrócenie prawidłowej mikroflory w jelitach, ruch, odpowiednia dieta, właściwa ilość wypijanych płynów oraz fizjoterapia  (np. przy RZS czy toczniu układowym).

CZYTAJ TAKŻE:

Cukrzyca to plaga naszych czasów. Prof. Tomasz Klupa: To nas gubi

Prawie milion Polaków choruje na łuszczycę. Objawy nie tylko na skórze