Początkowo podczas wchodzenia po schodach, potem, gdy leżysz. Jest objawem

Zacznijmy od sytuacji, w których duszność atakuje nagle, czyli napadowo. Jeśli objaw towarzyszy kaszlowi, gorączce i ogólnemu osłabieniu, możemy stawiać na to, że jego przyczyną jest infekcja układu oddechowego. Oczywiście lepiej na własną rękę nie próbować się diagnozować, tylko umówić się na wizytę do specjalisty. Ten, zanim zaordynuje odpowiednie leczenie, zbiera wywiad z pacjentem i przeprowadza badanie fizykalne. Wielu chorych podczas konsultacji upiera się na to, by otrzymać antybiotyk. To błąd - antybiotyki stosuje się tylko w zakażeniach bakteryjnych. 

Jeśli przyczyną jest wirus (co zdarza się często, zwłaszcza w zapaleniu oskrzeli), kuracja ogranicza się do niwelowania objawów. Zażywanie antybiotyków bez wskazań prowadzi do antybiotykooporności, czyli uodpornienia bakterii na leczenie. Skutkiem jest trudniejsze i mniej skuteczne leczenie infekcji, a w skrajnych przypadkach brak możliwości zwalczenia groźnych patogenów.

Duszność, charakterystyczna dla napadu astmy, pojawia się głównie rano lub w nocy. Uczucie braku powietrza współwystępuje ze świszczącym oddechem, kaszlem i uczuciem ucisku w klatce piersiowej. W wyniku skurczu oskrzeli i nadprodukcji śluzu zwęża się ich światło, co sprawia, że każdy oddech staje się prawdziwym wyzwaniem, które można porównać do przeciskania się powietrza przez cienką słomkę.

Choroba może być kontrolowana za pomocą leków rozkurczających oskrzela i sterydów wziewnych, ale nieleczona zaburza dostarczanie tlenu do organizmu i usuwanie z niego dwutlenku węgla, a narastająca duszność w skrajnych przypadkach może prowadzić do zatrzymania krążenia. 

POChP to schorzenie, w którym płuca stopniowo tracą zdolność do sprawnej wymiany gazowej. Dosięga zwłaszcza palaczy, ale nie tylko: zagraża również osobom narażonym na długotrwały kontakt z zanieczyszczeniami powietrza i pyłami przemysłowymi.

W jej przebiegu stopniowo nasilają się zaburzenia stosunku wentylacji i przepływu w poszczególnych obszarach płuc, co przyczynia się do niewydolności oddechowej i uczucia duszności. Symptomy zwykle narastają powoli, często latami. Na początku pojawiają się podczas wysiłku, np. w trakcie wchodzenia po schodach czy szybszego marszu, a z czasem także w spoczynku. Zaawansowane stadium POChP może prowadzić do przewlekłej niewydolności oddechowej, kiedy to nawet proste czynności, jak ubieranie się czy rozmowa, przychodzą z ogromnym trudem. Na tak zaawansowanych etapach chorzy najczęściej wymagają tlenoterapii.

Gdy powietrze, zamiast trafiać do płuc, dostaje się do jamy opłucnej (przestrzeni między płucem a ścianą klatki piersiowej), pojawia się odma opłucnowa. Płuco zapada się częściowo lub całkowicie, a chory odczuwa nagłą, przeszywającą duszność i ostry ból w klatce piersiowej, który nasila się przy oddychaniu.

Odma może być samoistna (często u młodych, szczupłych mężczyzn) lub pourazowa. Może też powstać jako powikłanie chorób płuc, np. opisanej wyżej POChP. W zależności od wielkości odmy leczenie obejmuje obserwację, usunięcie powietrza z jamy opłucnej przez drenaż lub interwencję chirurgiczną.

Serce i płuca działają jak układ naczyń połączonych, zatem gdy jeden z organów zawodzi, konsekwencje przekładają się na drugi. 

Choroby serca, zwłaszcza niewydolność serca, mogą prowadzić do nagromadzenia płynu w płucach i utrudnionej wymiany gazowej. Duszność sercowa często pojawia się przy wysiłku, ale w zaawansowanej postaci występuje także w spoczynku, a nawet podczas leżenia - tzw. duszność typu orthopnoë. Chorzy budzą się w nocy z uczuciem braku powietrza i muszą usiąść, by złagodzić objawy. 

Poza utratą tchu dolegliwościami typowymi dla niewydolności serca są: obrzęk nóg, zmęczenie i kaszel nocny. Jeśli duszność narasta gwałtownie, pojawia się pienista plwocina i świszczący oddech, należy natychmiast wezwać pogotowie. 

Duszność, która nasila się w pozycji siedzącej i stojącej (platypnoë), natomiast zmniejsza się lub ustępuje w pozycji leżącej, może być spowodowana przez:

• ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej,
• drożny otwór owalny,
• zespół wątrobowo-płucny w przebiegu marskości wątroby.

Oddychanie to proces bezwarunkowy, który dzieje się bez udziału naszej woli. Kontrolują go mózg i nerwy przewodzące impulsy do mięśni oddechowych. Jeśli układ nerwowy zostaje uszkodzony, może dojść do zaburzeń oddychania i duszności. Taki scenariusz może zaistnieć w przebiegu: stwardnienia rozsianego, miastenii czy stwardnienia zanikowego bocznego. 

Objaw może wystąpić także w przypadku udaru mózgu, gdy uszkodzeniu ulegnie ośrodek oddechowy, oraz w chorobie Parkinsona, która wiąże się ze sztywnością mięśni klatki piersiowej. Zdarza się również, że duszność nie ma swojego podłoża organicznego, o czym wiedzą osoby cierpiące na nerwicę i ataki paniki.

Źródła:

Davidson. Choroby wewnętrzne, red. S.H. Ralston i in., red. wyd. pol. J. Różański, tłum. zbior., t. 1-3, wyd. 23, Edra Urban & Partner, Wrocław 2020.

F. Mejza, Astma, Medycyna Praktyczna.

Patofizjologia. Podręcznik dla studentów medycyny, red. S. Maśliński, J. Ryżewski, t. 1-2, wyd. 4, PZWL, Warszawa 2012.

CZYTAJ TAKŻE: 

Krzywa przegroda to niezwykle częsta wada. Wyjaśnia wiele uciążliwych objawów

70 proc. chorych nie wie, że ma astmę. To choroba o wielu twarzach

Ból za okiem, na potylicy lub skroni to sygnał ostrzegawczy. Co mówi o zdrowiu rodzaj bólu głowy?